Μπορεί μια κοινωνία να δημιουργήσει το παρόν και το μέλλον της βλέποντας διαρκώς συνωμότες (δικούς μας και ξένους) που θέλουν να τη βλάψουν και ταυτόχρονα να θεωρεί περιττή την αυτοκριτική για τον εαυτό της σηκώνοντας κάθε τόσο τα λάβαρα της πληγωμένης υπερηφάνειας; Είναι δυνατόν να υπάρξει πολιτιστική αναβάθμιση όταν απουσιάζει η πολιτική βούληση για ουσιαστική πνευματική καλλιέργεια ενός ιστορικού λαού;
Τα τελευταία πέντε περίπου χρόνια σε διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις, αν δεν κάνω λάθος, ούτε λέξη δεν ακούστηκε για τον πολιτισμό από τους αξιότιμους υποψήφιους να καταλάβουν τα έδρανα της Βουλής των Ελλήνων. Το σημερινό πολιτιστικό «κατάντημα» της Ελλάδας και των Ελλήνων έχει ως αφετηρία, ή αν θέλετε, κατάληξη, τη διαπίστωση ότι ο σημερινός Ελληνισμός δεν μοιάζει να είναι πια σε θέση να παραγάγει κάποια πρόταση πολιτισμού με οικουμενική δύναμη. Γίναμε μια εσωστρεφής και ατομικιστική κοινωνία της γκρίνιας και του καταναλωτισμού. Από λαός της εξωστρέφειας και της καλώς ευνοούμενης φιλίας μεταλλαχτήκαμε σε απόμακροι και αποξενωμένοι μεταξύ μας, με μοναδικό στόχο την ιδιοτέλεια. Ο εξωραϊσμός του χρονικά μακρινού πολιτισμικού παρελθόντος δεν είναι αναγκαστικά κακός. Μας λείπει, ωστόσο, η διάκριση ανάμεσα στο τότε και το σήμερα. Όπως πολλά πράγματα στις κοινωνίες μοιάζουν με «ζωντανοί οργανισμοί» το ίδιο συμβαίνει και με την πολιτισμική εξέλιξη, τη γλώσσα και κοινωνική νοοτροπία. Τι σχέση μπορεί να έχουμε οι νεοέλληνες με το σωκρατικό: «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα» την αυτογνωσία και το μέτρο όταν οι λεγόμενοι ξερόλες είναι περισσότεροι στο γενικό πληθυσμό μιας (όποιας) κοινωνίας. Ποια πρόταση πολιτισμού που να περνά τα όρια της ελληνικής επικράτειας μπορεί να παραχθεί, όταν ακόμα βυζαντινολογούμε (χωρίς να το συνειδητοποιούμε) ομφαλοσκωπόντας για τα ασήμαντα, αφήνοντας πίσω την παιδεία και τον λειτουργικά ζωντανό πολιτισμό.
Όσο παράδοξο και αν ακούγεται η αξιοπιστία και το συλλογικό ήθος ενός λαού είναι και αυτά μια βασική έκφραση πολιτισμού. Όταν το ήθος και η αξιοπρέπεια υποχωρούν και χάνονται, μαζί τους χάνεται και ο πολιτισμός. Ίσως για αυτό κάποιοι Ευρωπαίοι εταίροι μας δύσκολα πιστεύουν στα λόγια μας. Μήπως τελικά εκείνοι παραμένουν απολίτιστοι βελανιδοφάγοι; Η ηλεκτρονική τεχνολογία είναι αυτό που λέει η λέξη:
«Τεχνολογία». Τι σόι πολιτισμός μπορεί να είναι όταν τέσσερις στους πέντε νέους «χάνονται» στο αχανές διαδίκτυο κολλημένοι με τις ώρες ψάχνοντας να επικοινωνήσουν με κάποιον άγνωστο! Αυτό δεν εκπολιτίζει. Δεν είναι κοινωνικοποίηση χωρίς τη φυσική παρουσία του συνομιλητή. Γεννά αυτισμό και κατάθλιψη. Κυρίαρχο στοιχείο για την πολιτιστική και πνευματική πρόοδο ενός λαού δεν είναι μόνον το κατά κεφαλήν εισόδημα, ούτε ο φυσικός πλούτος, όπου αυτός υπάρχει. Είναι απείρως σημαντικότερο η «ποιότητα» των πολιτών και ο τρόπος της σκέψης. Για να αποτραπεί η διαφαινόμενη παραλυτική πολιτισμική παρακμή είναι ανάγκη τώρα να συνειδητοποιήσουμε το πρόβλημα. Ως κοινωνία πρέπει να απαλλαγούμε από ιστορικούς μύθους, ιδεοληπτικές εμμονές και κλισέ που στοιχειώνουν τον ορθολογισμό της μεγαλύτερης μερίδας του λαού μας. Αυτό πρέπει να αρχίσει από την Παιδεία με ριζικές, μεταρρυθμίσεις πρωτίστως στο μοντέλο διδασκαλίας, με συνέπεια και διάρκεια. Υπάρχει η αίσθηση ότι το χάσμα από τον πολιτισμένο κόσμο βαθαίνει και παγιώνεται. Μέρα με τη μέρα το βλέπει κανένας στους πολιτικούς, στην παιδεία, στα Μ.Μ.Ε. στο θέατρο και αλλού. Ο πολιτισμός, ο ζωντανός πολιτισμός, να επιστρέψει στην πρώτη θέση σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης για να υποχωρήσει και να ακυρωθεί η φιλοχρηματία ως πρώτη αξία στη ζωή. Οι Έλληνες δεν θα μπορέσουμε να λύσουμε τα μεγάλα πολιτιστικά και κοινωνικά προβλήματα, τα οποία εμείς οι ίδιοι σωρεύσαμε, χρησιμοποιώντας το ίδιο είδος σκέψης με αυτό που τα δημιούργησε.
Γιώργος Σταυράκης
Kοινωνιολόγος