Φέτος, πρωταγωνιστεί μαζί με τη Δήμητρα Ματσούκα στην παράσταση «Μία Ξεχωριστή Μέρα» του Έττορε Σκόλα. Ο Σταύρος Ζαλμάς μιλά στην ΑΜΑΡΥΣΙΑ για την παράσταση και για το παρόν και το μέλλον του θεάτρου σε δύσκολους καιρούς
Συνέντευξη: Γιώργος Αράπογλου
Η παράσταση «Μία Ξεχωριστή Μέρα» (Una Giornata Particolare), σε θεατρική διασκευή του Αλέξανδρου Ρήγα και σκηνοθεσία της Άσπας Καλλιάνη, βασισμένη στην πολυβραβευμένη ομότιτλη ταινία του 1977, που παρουσιάζεται στο θέατρο Άλμα, έχει αγκαλιαστεί από τον κόσμο που κατακλύζει καθημερινά το θέατρο και φεύγει γεμάτος δάκρυα, συγκίνηση και συναισθήματα.
Ο καταξιωμένος ηθοποιός μάς μιλά για την επιτυχία της παράστασης και το πώς τη βιώνει ο ίδιος, αναφέρεται στους πάντα επίκαιρους συμβολισμούς και τα μηνύματά της και καταθέτει τη δική του οπτική για το πώς το καλό θέατρο μπορεί, ακόμα και σε εποχές οικονομικής δυσπραγίας, να διατηρήσει ένα υψηλό καλλιτεχνικό και αισθητικό επίπεδο.
Ο Γκαμπριέλε: Ένας χαρακτήρας «ανατρεπτικός» για το καθεστώς και τη ζωή της Αντονιέτας. Παρ’ όλα αυτά είναι ένας υπέροχος και πολύ τρυφερός άνθρωπος.
Ο Γκαμπριέλε δεν ήταν ανατρεπτικός σε σχέση με το καθεστώς. Λόγω ιδιαιτερότητας, επειδή ανήκει στη διαφορετικότητα (σ.σ. είναι ομοφυλόφιλος), δεν επαναστάτησε εναντίον του καθεστώτος. Προσπάθησε να κρυφτεί και να περάσει απαρατήρητος. Όμως, το καθεστώς τον έψαξε, τον βρήκε και τον συνέθλιψε.
Άλλωστε, δεν μπορείς να κρυφτείς από το καθεστώς…
Αυτός πάντως δεν έκανε την επανάστασή του. Προσπάθησε και ως εκφωνητής του κρατικού ραδιοφώνου να περάσει απαρατήρητος. Ανατρεπτικός σε σχέση με την Αντονιέτα, ναι. Λειτούργησε ως ο μέντοράς της, της ανέτρεψε όλα τα δεδομένα που είχε μέχρι εκείνη τη στιγμή, που είχε σπείρει μέσα της το φασιστικό καθεστώς. Δεδομένα, όπως ο φόβος για τη διαφορετικότητα, η πεποίθηση ότι σαν γυναίκα δεν έχει δικαίωμα στο γέλιο, στο παιχνίδι, στο όνειρο ή στη χαρά. Της ενέπνευσε έναν αέρα ελευθερίας και αυτοπεποίθησης μέσα της.
Και, βεβαίως, ότι πάντα υπάρχει χρόνος να το διορθώσει.
Ακριβώς. Όλα αυτά όμως η παράσταση δεν τα παρουσιάζει υπό τη μορφή κάποιου μανιφέστου. Περνούν διακριτικά στους θεατές. Η παράσταση προσφέρει μια πολύ τρυφερή ιστορία. Προσπαθούμε να παρουσιάσουμε κυκλικά το θέμα του φασισμού. Να θίξουμε όλες του τις πλευρές. Ο φασισμός δεν εκπορεύεται μοναχά από μια κεντρική εξουσία ενός κράτους. Μπορεί να εκπορευθεί από τον πατέρα μας, τον δεσμό μας, τον ερωτικό μας σύντροφο, τον προϊστάμενο στη δουλειά, τον δάσκαλο στο σχολείο. Υπάρχουν πάρα πολλές μορφές φασισμού και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή.
Χρειάζονται τα ερεθίσματα για να βγούμε από τον καταπιεστικό μικρόκοσμο, να ταρακουνηθούμε και να βρούμε έναν άλλο δρόμο;
Τον δρόμο οι άνθρωποι τον ξέρουν. Είναι ένας: Η δικαιοσύνη. Όλοι οι άνθρωποι, το δίκαιο το έχουν μέσα τους. «Μην κάνεις στον άλλο, αυτό που δεν θέλεις να σου κάνει». Η αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου καλύπτει όλες τις πλευρές της δικαιοσύνης. Αυτό που συμβαίνει, ειδικά σε περιόδους οικονομικής κρίσης, είναι ότι οι κοινωνίες συντηρητικοποιούνται. Ξεχνούν αυτό το δίκαιο.
Σας τρομάζει ότι μιλάμε για ένα έργο που εκτυλίσσεται 80 χρόνια πριν και σε πολλά θέματα κάνουμε ακόμα την ίδια συζήτηση;
Αυτό να με τρομάξει; Να σας πω κάτι ακόμα πιο τρομακτικό. Το 1821, οι Έλληνες ήταν φόρου υποτελείς. Το 2018, οι Έλληνες είναι φόρου υποτελείς. Η ιστορία κάνει κύκλους. Όταν υπάρχουν δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, όπως σήμερα, εμφανίζεται ξανά φασισμός. Αντί οι κοινωνίες σε παγκόσμια κλίμακα να προοδεύουν, επιστρέφουμε ολοταχώς στον Μεσαίωνα μέσω της παγκοσμιοποίησης, την εξέλιξη της τεχνολογίας και την ανακήρυξη του κέρδους ως Θεό. Πλέον ο κόσμος δεν κυβερνάται από ηγέτες με οράματα, αλλά από πολυεθνικές εταιρείες, που το μόνο όραμα που έχουν, είναι το κέρδος πάση θυσία. Κατά συνέπεια, η ανθρωπότητα έχει χάσει το παιχνίδι προς τη δικαιοσύνη, την πρόοδο και την ευημερία.
Η ανάγκη της επικοινωνίας φαίνεται στην πρώτη σκηνή του έργου, όπου ο Γκαμπριέλε προσπαθεί να επικοινωνήσει με μια μάινα.
Και αυτή είναι αρχέγονη. Εκεί περνάει το μήνυμα ότι αν δεν αποδεχθείς τα μυστικά σου, δεν πρόκειται ποτέ να αγαπήσεις τον εαυτό σου και να επικοινωνήσεις και με τους άλλους. Βλέπουμε ότι αυτοί οι δυο άνθρωποι που ξεκινούν από δυο φαινομενικά διαφορετικούς τρόπους ζωής και ουσιαστικά δεν έχουν να πουν τίποτα, φτάνουν στο σημείο να πουν ο ένας στον άλλο τα πιο εσώψυχα μυστικά τους. Περνούν πάρα πολλά μηνύματα στο έργο. Για τη διαφορετικότητα, τους ομοφυλόφιλους, τις καταπιεσμένες γυναίκες, την υποκρισία της κοινωνίας…
Είναι ένα δύσκολο έργο στην απόδοσή του και με πολλές συναισθηματικές εξάρσεις. Πόσο σας… ταλαιπωρεί;
Δεν υπάρχει εύκολη παράσταση. Για τον καλλιτέχνη που σέβεται τον εαυτό του και τον θεατή, είναι πολύ κουραστικό. Πρέπει να είσαι παρών ψυχικά σε κάθε κλάσμα του δευτερολέπτου που υπάρχεις πάνω στη σκηνή. Να εκπέμπεις τόνους συναισθημάτων και έντασης, για να μπορέσεις να συγκινήσεις τον θεατή να βιώσει μια εμπειρία. Η δουλειά μας είναι πάρα πολύ κουραστική και σωματικά. Απαιτεί φυσική προσπάθεια και επιστρατεύουμε το νευρικό μας σύστημα σε όλη του την ένταση.Ο κόσμος το επιβραβεύει με ενθουσιώδεις αντιδράσεις.Βιώνει ότι ο ηθοποιός έχει μπει στον ρόλο και μεταφέρει την εικόνα σαν να είναι η ζωή.
Το ξέσπασμα του Γκαμπριέλε στην ταράτσα όταν αναφωνεί ότι είναι ομοφυλόφιλος, είναι η ανάγκη του να εκφραστεί ή ότι θέλει να σπάσει τα όρια χωρίς να τον νοιάζουν οι συνέπειες;
Είναι η πρώτη φορά που ο Γκαμπριέλε υπερβαίνει εαυτόν και κάνει αυτό που θα ήθελε πάντα να κάνει, αλλά δεν το έχει κάνει ποτέ. Το λέει και στην αρχή του έργου: «Έτσι μου ’ρχεται να βγω στον δρόμο, να αρπάξω τον πρώτο περαστικό και να του τα πω όλα για μένα». Είχε αποφασίσει να μην “ερεθίσει” το σύστημα και να περάσει απαρατήρητος. Δεν είναι μόνο το σύστημα, αλλά και το πώς οι κοινωνίες εκείνη την εποχή αντιμετώπιζαν τη διαφορετικότητα. Μέσα από τη ζύμωση με αυτή τη γυναίκα, φτάνει σε ένα σημείο όπου ξεπερνά εαυτόν και εξαγγέλλει το μυστικό του.
Ίσως γιατί και η Αντονιέτα έχει την αθωότητα που τον ωθεί να πάψει να κρύβεται.
Ακριβώς. Βλέπει ότι αυτή η τόσο φοβισμένη και καταπιεσμένη γυναίκα είναι μια αθώα ύπαρξη γεμάτη χαρά και αγάπη μέσα της. Το συναισθάνεται και γι’ αυτό προχωράει.
Λένε ότι σε δύσκολες εποχές, ο κόσμος χρειάζεται κάτι να γελάσει και να ξεχαστεί. Παρ’ όλα αυτά, προτιμά να παρακολουθήσει ένα σκληρό έργο και να φύγει γεμάτος συναισθηματική φόρτιση. Είναι αυτή η “κάθαρση” που προσφέρει το θέατρο και έχει ανάγκη ο θεατής;
Φυσικά, είναι αυτή η κάθαρση. Ο θεατής έχει ένστικτο να αντιλαμβάνεται τις ποιοτικές και καλές παραστάσεις. Όταν παρακολουθεί μια παράσταση και η ψυχή του γλυκαίνεται, δεν αισθάνεται ότι απλώς έχει διασκεδάσει, αλλά ότι έχει βιώσει μια πολύ ωραία εμπειρία. Αυτό το ανταποδίδει.
Έχετε εμπειρία και σημαντικές επιτυχίες. Νιώθετε ότι αυτό σας προστατεύει από ενδεχόμενες άλλες επιλογές;
Δεν έχω κάνει ποτέ επιλογές φθηνές, ούτε έχω επιλέξει να κάνω κάτι που θα προσβάλει την ευφυΐα ή την εμπιστοσύνη που μου έχει δείξει ο κόσμος μέχρι τώρα. Ακόμα και στη συμμετοχή μου στην τηλεόραση, φρόντιζα πάντα να μπαίνει πολύ ψηλά ο πήχης. Είναι προσωπική μου ανάγκη να συμμετέχω σε πράγματα που τα θεωρώ ποιοτικά. Έχω δικές μου “κόκκινες” γραμμές. Αλλά, μια επίσης “κόκκινη” γραμμή είναι η ευθύνη απέναντι στην εμπιστοσύνη που μου δείχνει ο κόσμος.
Γι’ αυτό και ο κόσμος σάς το επιστρέφει.
Το απολαμβάνω αυτό. Αισθάνομαι ότι έχω χτίσει ένα δίχτυ εμπιστοσύνης με τον κόσμο. Ξέρει ότι στο πρόσωπό μου δεν θα δει φθηνό πράγμα.
Ο ηθοποιός πάνω στη σκηνή αντιλαμβάνεται πόσο ευτυχισμένοι φεύγουν οι θεατές;
Το εισπράττουμε όλοι με πάρα πολλή χαρά. Βλέπουμε τον κόσμο στο τέλος της παράστασης να δείχνει σχεδόν ευγνωμοσύνη γι’ αυτό που είδε. Οι αντιδράσεις τους είναι πολύ γενναιόδωρες. Η πρώτη τους λέξη, όταν μας μιλούν κατ’ ιδίαν μετά, είναι «σας ευχαριστούμε γι’ αυτό που μας προσφέρατε». Είμαστε πολύ χαρούμενοι από την ανταπόκριση του κόσμου σε αυτή την παράσταση.
Κι αυτό μεταφράζεται στο γεγονός ότι το θέατρο είναι πάντα γεμάτο.
Ναι, είναι γεμάτο το θέατρο από την πρώτη στιγμή. Αυτή η παράσταση σταδιοδρομεί από την 1η Δεκεμβρίου (σ.σ. σε Πάτρα και Θεσσαλονίκη).
Πήρε ήδη μια παράταση, υπάρχει πιθανότητα να δώσετε μια ακόμα;
Γίνονται κάποιες συζητήσεις μήπως πάει του χρόνου. Δεν υπάρχει κάτι ανακοινώσιμο. Μέχρι στιγμής η παράταση είναι μέχρι 29 Απριλίου.
«Το καλό θέατρο δεν είχε ποτέ εχθρό την τηλεόραση»
Η τηλεόραση, σίγουρα θα σας έχει απογοητεύσει τα τελευταία χρόνια. Πώς το βλέπει ένας ηθοποιός που έχει αφήσει μια σημαντική ιστορία πίσω του;
Είναι αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι άνθρωποι της τηλεόρασης δεν είναι καλλιτέχνες. Μια καλή δουλειά δεν στηρίζεται πάντα στα πολλά χρήματα. Μπορεί να γίνει και με πολύ λίγα χρήματα. Αρκεί να είναι ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. Το λάθος της τηλεόρασης είναι ότι διοικείται από τεχνοκράτες που λαμβάνουν τις καλλιτεχνικές αποφάσεις. Η σκοπιμότητα των αποφάσεων είναι το κέρδος, άσχετα από την ποιότητα του αποτελέσματος. Γι’ αυτό και κάποιες φορές γίνονται σπασμωδικές κινήσεις. Δεν υπάρχει όραμα, καλλιτεχνικό όνειρο για ένα ποιοτικό αποτέλεσμα που θα ψυχαγωγήσει πραγματικά τον κόσμο. Γι’ αυτό βλέπουμε ότι ακόμα και στις εποχές της ευμάρειας έχουν παιχτεί στην τηλεόραση “εγκλήματα” κατά της κοινωνικής συνείδησης αυτής της κοινωνίας.
Νιώθετε ότι υπάρχει περίπτωση κάποια στιγμή να σας γίνει μια πρόταση που να βαδίζει σε έναν καλό δρόμο;
Δεν ξέρω. Αυτή τη στιγμή βλέπω ότι η τηλεόραση έχει καταβαραθρωθεί. Βρίσκεται σε πανικό. Όλα τα προϊόντα που πουλάει είναι φθηνά, άσχημα και χαμηλού επιπέδου. Η τηλεόραση ευθύνεται πάρα πολύ για την αποβλάκωση και τον αναλφαβητισμό -οπτικό και γραμματικό- αυτής της κοινωνίας.
Αυτό, όμως, λειτουργεί υπέρ του θεάτρου.
Το καλό θέατρο δεν είχε ποτέ εχθρό την τηλεόραση. Εκτός από ορισμένες στιγμές που γίνονταν εξάρσεις, όταν ένα προϊόν προβαλλόταν για πρώτη φορά στην ελληνική τηλεόραση που ο κόσμος έδειχνε μια ιδιαίτερη προτίμηση να το γνωρίσει και να το χορτάσει, δε νομίζω ότι ποτέ στάθηκε εναντίον του θεάτρου. Δεν μπορεί να σταθεί.
Τα τελευταία χρόνια παίζονται πάρα πολλές και πολύ καλές παραστάσεις.
Η αλήθεια είναι ότι κάθε φορά που υπάρχει οικονομική κρίση και οι συνθήκες σε μια κοινωνία γίνονται πολύ δυσμενείς, η τέχνη ανθίζει. Το μόνο πρόβλημα που δημιουργεί η τηλεόραση στο θέατρο είναι ότι αποβλακώνει τον κόσμο και δημιουργεί ένα αισθητήριο και κριτήριο, που κάνει τον κόσμο να μιλάει άλλη γλώσσα. Σε αυτό το επίπεδο το θέατρο με την τηλεόραση είναι εχθροί.
«Μία Ξεχωριστή Μέρα» (Una Giornata Particolare)
INFO
Θέατρο: Άλμα
Μετάφραση / Διασκευή: Αλέξανδρος Ρήγας
Σκηνοθεσία: Άσπα Καλλιάνη
Σκηνικά: Group 1
Πρωτότυπη μουσική: Γιώργος Μελισσινός
Ηχητικός Σχεδιασμός: Κωστής Κόντος
Βοηθός Σκηνοθέτη: Κωνσταντίνα Σταυροπούλου
Ενδυματολόγος: Ελένη Μπλέτσα
Κατασκευή Σκηνικών: Eno Shkodrani
Φωτογραφίες: Χρήστος Κοτσιρέας
Παίζουν: Σταύρος Ζαλμάς, Δήμητρα Ματσούκα, Αρτέμης Γαβριλούκ, Γιώτα Ζερδεβά, Αλέξανδρος Νταβρής, Λεωνίδας Χρυσομάλλης