Αριστερή προοπτική;
Με βάση τον όγκο που αφιερώνει στα δύο θέματά του ο συγγραφέας, θα έπρεπε ο υπότιτλος να αποτελεί τον υπέρτιτλο του βιβλίου! Πράγματι, μόλις στη σελίδα 180 (επί συνόλου 240) καταπιάνεται με το ενδεχόμενο «αριστερής στροφής» στην διακυβέρνηση των πρώην καπιταλιστικών ανθηρών κέντρων, του «υπαρκτού καπιταλισμού» (όρος που χρησιμοποιούμε -δόκιμα- στην ΑΜΑΡΥΣΙΑ από το 1999…), αλλά και του υπόλοιπου κόσμου.
Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχουν και εδώ οι αναλύσεις και οι πληροφορίες, με τις οποίες συνεισφέρει ο συγγραφέας στον προβληματισμό όσων αυτοχαρακτηρίζονται αριστεροί.
Ο εντοπισμός της αλλαγής συσχετισμών στις παραγωγικές δυνάμεις, όπου το παλιό καλό «προλεταριάτο» αντικαθίσταται από την «επιστημοτεχνική διανόηση» («μηχανικοί» παραγωγής», κατά Γκράμσι), ο «αυτισμός» της σύγχρονης Αριστεράς και το «δίπολο οπορτουνισμού-σεχταρισμού», που δεν της επιτρέπει να «διεισδύσει» στο κυρίαρχο σύστημα, ώστε να το υπονομεύσει σοβαρά, αλλά και κάποιες προτάσεις-οδηγίες για να γίνει αυτό εφικτό, όλα τα παραπάνω και άλλα πολλά αποτελούν αληθινή προσφορά του Πέτρου Παπακωνσταντίνου σε όσους τίμια και σοβαρά αναζητούν τη μεγάλη αλλαγή.
Άλλωστε, ο Π. Παπακωνσταντίνου δεν χρειάζεται συστάσεις για τις ικανότητες και το έργο του. Κορυφαίος συντάκτης διεθνών ειδήσεων, βαθύτατος αναλυτής των θεωρητικών της Αριστεράς και ακάματος μελετητής κάθε σχετικού βιβλίου ή άρθρου των τελευταίων δεκαετιών, αποτελεί έναν καταλύτη προβληματισμού. Κάθε του κείμενο, πόσω μάλλον βιβλίο, είναι σκέτη… βουκέντρα!
Θεωρία και πράξη
Ανήκοντας στον αντίποδα ενός μελετηρού διανοούμενου, που αναζητά και την παραμικρή θεωρητική υποπαράγραφο, μπορώ πολύ καλά να κατανοήσω τους κινδύνους και τις αδυναμίες που κρύβει αυτή η μέθοδος. Χιλιάδες (κυριολεκτικά!) καλοπροαίρετοι στοχαστές αυτής της κατηγορίας (με κλασικό δείγμα τον Ροζέ Γκαρωντύ!) έπεσαν στην ίδια παγίδα: Έστηναν έναν πανέμορφο πύργο θεωρητικών εφευρημάτων, που είχε ένα μικρό «ντεφώ», την περιφρόνηση προς ορισμένες απλές, πρακτικές αλήθειες. Έτσι, με χαρακτηριστικό γνώρισμα την εσωστρέφεια, έφταναν στο σημείο να αυτοαναιρούνται και τελικά, να γκρεμίζουν οι ίδιοι τον πύργο που επίπονα έχτιζαν!
Μέγιστη αδυναμία στη συνολικά επιτυχημένη ανάλυση του Π. Παπακωνσταντίνου εξακολουθεί να αποτελεί ο υπαρκτός σοσιαλισμός. Αν και πέρασαν 20 ολόκληρα χρόνια, που δεν δικαιολογούν πικρίες και αφορισμούς, εκείνος επιμένει στην ίδια μηδενιστική ανάλυση για ένα σύστημα που πρόσφερε ανεκτίμητα, τόσο σε αντικειμενικό όσο και σε θεωρητικό επίπεδο. Με τα αναμφισβήτητα αρνητικά, αλλά και με τα σαφή θετικά του στοιχεία. Στη σελίδα 228, για παράδειγμα, με το ζόρι περνάει στα ψιλά δύο μόλις «ιστορικές κατακτήσεις», την «μηδενική ανεργία» και την «μη εμπορευματοποίηση της γης». Ξεχνά, ασφαλώς, άλλες εξίσου σημαντικές προσφορές του υπαρκτού σοσιαλισμού, όπως η Υγεία, η Παιδεία, η Επιστήμη (αν και σε άλλο σημείο αναφέρεται στην υπεροχή της ΕΣΣΔ σε πολλούς επιστημονικούς τομείς), τον πολιτισμό, τη χειραφέτηση της γυναίκας, τον διεθνισμό (που δίχως αυτόν θα βασίλευε ακόμη η αποικιοκρατία!) και -το βασικότερο- την ΑΜΥΝΑ, με την οποία σώθηκε δύο φορές ο κόσμος: το 1945 από τον Χίτλερ και το 1990 από την «αμερικανική υπερδύναμη»!
Η στρατηγική ικανότητα του Στάλιν και η αυτοθυσία των σοβιετικών στρατιωτών στη πρώτη περίπτωση, το πυρηνικό οπλοστάσιο της ΕΣΣΔ (έστω και στα χέρια του αγύρτη Γέλτσιν!) στη δεύτερη, μας γλύτωσαν από τα Άουσβιτς και τα Αμπού Γκράιμπ, φίλε Πέτρο!
Χαρακτηριστικότατο δείγμα αυτοαναίρεσης αποτελεί ο «συλλογισμός» της σελ. 222: «Εκείνο που κατέρρευσε το 1989 δεν ήταν ο κομμουνισμός ως επαναστατικό ρεύμα, αλλά ως ιδεολογικό επίχρισμα ενός αυταρχικού αναπτυξιακού κράτους της καθυστερημένης Ανατολής (sic), που βιαζόταν να φτάσει και να ξεπεράσει τη Δύση με κάθε τίμημα», γράφει.
«Όπα», σκέφτεται αμέσως μετά και συμπληρώνει:
«Αν και αυτό δεν είναι απόλυτο», αφού «σήμερα, η Κίνα είναι το κατεξοχήν βιομηχανικό εργαστήρι και ο μεγαλύτερος πιστωτής της Αμερικής»!
Παγίδα για… μελετηρούς
Τελικά, όσο πιο πολύ διαβάζεις (χωρίς, ίσως, να προλαβαίνεις να αφομοιώσεις και να κατατάξεις), τόσο ελλοχεύει ο κίνδυνος να μπερδευτείς!
Ή, το λιγότερο, να χάσεις κάποια σημαντικά, σε όφελος συλλογιστικών, αναζητήσεων, υποθέσεων, ιδεολογικών περιπλανήσεων, εξιδανικεύσεων, ουτοπικών ντετερμινισμών. Είναι ο αντίποδας της περίφημης «νομοτελειακής νίκης του σοσιαλισμού», που είχε παραπλανήσει την αριστερή σκέψη επί δεκαετίες, το ίδιο επικίνδυνος και αντιδιαλεκτικός.
Το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου είναι μία αληθινή προσφορά στον σημερινό προβληματισμό για το μέλλον της ίδιας της ανθρωπότητας. Σε όσα σημεία κι αν υπάρχουν ενστάσεις, πρέπει να διαβαστεί από όσους θέλουν να έχουν άποψη και -γιατί όχι;- συμβολή στα μελλούμενα…
Χρήστος Φωτιάδης
