Συγκριτικό περιβαλλοντικό πλεονέκτημα της περιοχής του Χαλανδρίου είναι η Ρεματιά, που αρχίζει από τις νοτιοδυτικές πλαγιές του όρους Πεντέλη. Από το σημείο εκείνο ξεκινούν τρεις κλάδοι: το ρέμα Βαθύ, το ρέμα Άνω Πεντέλης και το ρέμα Νέας Πεντέλης. Οι κλάδοι Άνω και Νέας Πεντέλης ενώνονται σε υψόμετρο 280 μέτρων περίπου και συνεχίζουν σαν προέκταση του κύριου ρέματος, το οποίο συμβάλει με τον κλάδο του ρέματος Βαθύ, κοντά στα όρια των Δήμων Βριλησσίων και Μελισσίων (σε υψόμετρο 262 μέτρων), σχηματίζοντας έτσι τον κύριο κλάδο του ρέματος Πεντέλης – Χαλανδρίου. Στη συνέχεια, το ρέμα, διασχίζει με κατεύθυνση ΝΝΔ την περιοχή του Χαλανδρίου και τμήμα του Αμαρουσίου. Στο ύψος της οδού Σολωμού, στο Χαλάνδρι, αποκόπτεται από την οικιστική δόμηση και εισέρχεται σε σκεπαστό αγωγό, ο οποίος εκβάλει στον Ποδονίφτη και στη συνέχεια στον Κηφισό ποταμό. Λόγω της τοπογραφίας και της μικρής παροχετευτικής δυνατότητας του αγωγού αυτού συχνά δημιουργούνται πλημμυρικά φαινόμενα στην ευρύτερη περιοχή.
Η ιστορία
Γνωστό και ως ρέμα Πολυδρόσου, η ιστορία του μεγάλου χειμάρρου χάνεται στα βάθη των αιώνων, από τότε που τα νερά του προσέφεραν τις κατάλληλες συνθήκες για τον επικοισμό της περιοχής. Από εδώ περνούσε ο αρχαίος δρόμος στον οποίο μεταφέρονταν τα μάρμαρα της Πεντέλης για το χτίσιμο της Ακρόπολης, ενώ σε όλη τη διαδρομή του είναι γεμάτο από απομεινάρια παλαιών εποχών, όπως φράγματα, νερόμυλοι και παλιά κτίρια. Το ρέμα πηγάζει από την Πεντέλη και ακολουθεί μια πορεία προς τα νότια περνώντας από τους δήμους Νέας Πεντέλης, Μελισσίων, Βριλησσίων και Χαλανδρίου πριν ακολουθήσει υπόγεια πορεία. Η διαδρομή στην οποία το ρέμα είναι ανοιχτό φτάνει τα 6 χλμ. Εντύπωση προκαλούν, σε πολλά σημεία του, η μαιανδρική διαδρομή, η πλούσια βλάστηση και οι μικροί καταρράκτες. Στοιχεία που μοιάζουν περισσότερο να ανήκουν σε μικρό ποτάμι κάποιου ορεινού δάσους παρά σε ένα ρέμα που τρέχει παράλληλα με τους πιο πολυσύχναστους δρόμους της Αθήνας.
Κλιματικά χαρακτηριστικά
Το κλίμα της ευρύτερης περιοχής χαρακτηρίζεται ως ημίξηρο με μικρό πλεόνασμα ύδατος κατά το χειμώνα. Τα τελευταία χρόνια χαρακτηρίζεται από αύξηση των μέσων θερμοκρασιών τους θερμούς μήνες καθώς και από πλημμυρικές βροχοπτώσεις, όπως σημειώνει η ιστοσελίδα του Δήμου. Τα υδρολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής ακολουθούν αυτά της ευρύτερης περιοχής του λεκανοπεδίου. Αξίζει μόνο να σημειωθεί ότι το μέγιστο ωριαίο ύψος βροχής των τελευταίων χρόνων προσεγγίζει το χρόνο απορροής της υδρολογικής λεκάνης του ρέματος ενώ το ύψος του υδροφόρου ορίζοντα υπολογίζεται σε 2 έως 10 μέτρα ανάλογα με τη γεωμορφολογία και τη σύσταση του εδάφους.
Φυσικά γνωρίσματα
Η ρεματιά, όπως και όλα τα ρέματα, βρίσκεται σε μια διαρκή δυναμική εξέλιξη. Διαβρώνεται, μετακινείται, δημιουργεί μαιάνδρους και γενικά ποτέ δύο συνεχή χρόνια δεν είναι η ίδια ακριβώς. Οι κλίσεις της κοίτης ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή και σε ορισμένα σημεία είναι αρκετά έντονες. Το εύρος διακύμανσης είναι από 2 έως και 47%, γεγονός που συμβάλλει σημαντικά στην διαμόρφωση της μορφολογίας της κοίτης.
Χλωρίδα και πανίδα
Η ευρύτερη περιοχή μελέτης ανήκει στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης. Πολλά στοιχεία της αρχέγονης βλάστησης έχουν διατηρηθεί ενώ παράλληλα έχουν εισαχθεί και άλλα φυτά, με είδη ξενικά, προσαρμοσμένα στο μεσογειακό κλίμα. Σε όλη την έκταση του ρέματος συναντώνται τρεις κατηγορίες φυτών: τα αυτόχθονα, τα διαφυγόντα από τους παρακείμενους κήπους, ξενικά είδη που όμως φύονται πλέον ως αυτοφυή και τα καλλιεργημένα, εκείνα δηλαδή που έχουν φυτευτεί από τους κατοίκους. Μερικά από αυτά είναι: μοσχάγκαθο (Eryngium campestre), παπαρούνα (Papaver rhoeas), σχίνο (Pistacia lentiscus), πλάτανος (Platanus orientalis), κ.α.
Η Ρεματιά αποτελεί επίσης μόνιμο καταφύγιο, τόπο αναπαραγωγής ή διαχείμασης και για ένα μεγάλο αριθμό ειδών ορνιθοπανίδας. Ενδεικτικά, μπορούμε να αναφέρουμε τα παρακάτω: Δεκαοχτούρα (Streptopelia decaocto), Κότσυφας (Τurdus merula), Καρακάξα (Pica pica), Σπίνος (Fringilla coelebs), Καρδερίνα (Carduelis carduelis). Επίσης, τα τελευταία χρόνια έχει εγκατασταθεί στο ρέμα ένας αρκετά μεγάλος πληθυσμός παπαγάλων. «Το ρέμα Πεντέλης-Χαλανδρίου αποτελεί μία σπάνια φυσική και πολιτιστική κληρονομιά. Η προστασία του από την δόμηση, την αλλοίωση του φυσικού του ρου, τα σκουπίδια και τους καταπατητές, αλλά και η ανάδειξη της ομορφιάς του είναι χρέος όλων μας», σημειώνει η ιστοσελίδα naturagraeca.com.
Διαβάστε: Μήνυμα ανθρωπιάς με φόντο τη Ρεματιά.
Οι πλημμύρες
Στο Χαλάνδρι πολλά πλημμυρικά προβλήματα εντοπίζονται στη Ρεματιά, και ειδικά στο τμήμα της που διασχίζει τον Συνοικισμό, όπου αρκετές φορές είχαμε σοβαρές επιπτώσεις, κάποιες φορές μάλιστα με ανθρώπινα θύματα. Όπως υποστηρίζει ο Τάκης Ιωάννου, Αρχιτέκτονας στο Υπ. Υποδομών και Μεταφορών, ΔΣ ΕΜΔΥΔΑΣ, για τη Ρεματιά κατασκευάστηκε τα τελευταία χρόνια αντιπλημμυρικό έργο, με το οποίο καθαρίστηκαν οι όχθες και επενδύθηκαν με σεραζανέτ, καθώς και εξομαλύνθηκε ο πυθμένας, ώστε να αυξηθεί η χωρητικότητα και η ταχύτητα ροής του νερού στο τμήμα αυτό της κοίτης (όπως είναι παραπάνω, δηλ. να μπορεί να κατεβάσει μέχρι 127 μ3 νερού/sec). Στη συνέχεια βέβαια, μετά την οδό Σολωμού και μέχρι τη λεωφ. Κηφισιάς, το ρέμα μετατρέπεται σε κλειστό (σκεπασμένο) αγωγό, o οποίος μπορεί να δεχτεί περίπου τη μισή ποσότητα (το πολύ μέχρι 76 m3 νερού/sec) απ’ όση μπορεί να φέρει η κοίτη μέχρις εκεί. Το συγκεκριμένο έργο ολοκληρώθηκε από τη σημερινή διοίκηση του Δήμου, παρά τις παλιότερες αντιρρήσεις.
Η λεκάνη απορροής της ρεματιάς, η επιφάνεια δηλ. της πλαγιάς που τα νερά της κυλάνε προς τη συγκεκριμένη ρεματιά, δεν έχει αλλάξει. Τα τελευταία όμως χρόνια, μεγάλο μέρος της έχει κτιστεί, ενώ σε ένα άλλο τμήμα της το δάσος έχει καταστραφεί από πυρκαγιές και δεν μπορεί να λειτουργήσει το φυσικό σύστημα συγκράτησης των νερών μέσω της απορρόφησής τους από το έδαφος, καθώς η απορροή δεν καθυστερεί από τα φυλλώματα των δέντρων, ενώ οι «σκληρές επιφάνειες» (μπετόν, άσφαλτος) δεν απορροφούν νερά. Κατά συνέπεια, περιμένουμε πιο συχνές και έντονες πλημμύρες. Ένας τρόπος να τις περιορίσουμε θα ήταν η δημιουργία μικρών εμποδίων στην κοίτη που να επιβραδύνουν τη ροή και διευκολύνουν να απορροφηθεί ένα μέρος των νερών. Τέτοια λογική είχε και η παρέμβαση που έγινε μετά την πυρκαγιά της Πεντέλης παλιότερα, με την κατασκευή μικρών σκαλοπατιών από καμένους κορμούς, κάτι τέτοιο όμως δεν έχει νόημα να γίνει στο κομμάτι της ρεματιάς που διασχίζει το Χαλάνδρι.
Στα όρια του Χαλανδρίου η ρεματιά περνάει κάτω από την Αττική οδό, η οποία υποτίθεται ότι έχει δικό της σύστημα απορροής των νερών και δεν επιβαρύνει τη ρεματιά. Όπως όμως έχει διαπιστωθεί σε άλλα σημεία της, δεν έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή του αποχετευτικού της δικτύου, έτσι είναι πιθανόν να εισρέουν και επιπλέον νερά στη ρεματιά. Τα νερά παρασέρνουν κομμάτια από δέντρα, κλαδιά, φύλλα, χώμα, πέτρες και σκουπίδια(!). Αυτά, άμα εμποδιστούν κάπου και σκαλώσουν, δημιουργούν μικρά ‘φράγματα’ που κρατάνε τα νερά και ξεχειλίζουν. Πολύ πιο έντονο φυσικά είναι το πρόβλημα, στο τμήμα που είναι σκεπαστός αγωγός (στο Συνοικισμό), τόσο γιατί οι διαστάσεις του είναι μικρότερες από την ανοικτή κοίτη, όσο και γιατί κάποια κομμάτια κορμών που επιπλέουν, προεξέχουν πάνω από τη στάθμη των νερών και σκαλώνουν. Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο ανώμαλος παλιότερα πυθμένας της κοίτης δημιουργούσε μικρά σκαλοπάτια και γούβες που κατακρατούσαν ένα μέρος του όγκου από χώμα και πέτρες που κατεβάζει η ρεματιά, κάτι το οποίο έχει περιοριστεί πλέον, εφόσον ο πυθμένας εξομαλύνθηκε. Είναι αναγκαίος λοιπόν ο τακτικός έλεγχος και καθαρισμός της κοίτης.
Έχουμε στην περίπτωση δυνατής νεροποντής γρηγορότερη και ευκολότερη ροή μέχρι το σημείο που πλημμύρησε και παλιότερα, και μετά; Μετά, πολύ φοβούμαστε ότι θα έχουμε και πάλι πλημμύρες, και μάλιστα σε συντομότερο χρόνο από την έναρξη της νεροποντής. Είναι ευνόητο ότι δεν είναι δυνατόν στο σημείο αυτό (ή λίγο παραπάνω) να κατασκευαστεί μια τεχνητή λίμνη που θα κατακρατούσε τον όγκο των νερών μέχρι να περάσουν με ασφάλεια από τον κλειστό αγωγό. Μια τέτοια λίμνη ασφαλώς θα έλυνε το πρόβλημα του να δημιουργείται «λίμνη» από την πλημμύρα μέσα στα σπίτια του Συνοικισμού (που ούτως ή άλλως είναι φτιαγμένος μέσα σε «γούβα», σ’ ένα παλιό έλος), προϋποθέτει όμως ότι θα απαλλοτριωθεί και θα κατεδαφιστεί μια μεγάλη έκταση, κάτι που δε γίνεται εύκολα.
Αυτό που σίγουρα θα βοηθούσε, θα ήταν ένας επιμελής καθαρισμός της ρεματιάς (και κυρίως του τμήματος εκείνου που είναι κλειστός αγωγός) κάθε τέλος καλοκαιριού-αρχές φθινοπώρου, από κλαδιά και άλλα φερτά. Όπως είναι ευνόητο, το κόστος μιας τέτοιας παρέμβασης, είναι κατά πολύ χαμηλότερο από κάθε έργο. Επίσης, εάν γίνεται από συνεργεία μόνιμων υπαλλήλων του Δήμου και όχι μέσω εργολάβων, δεν υπάρχει η καθυστέρηση μέχρι να εγκριθεί κονδύλι από την Περιφέρεια (όπως συμβαίνει σήμερα) και θα γίνεται όποτε είναι η κατάλληλη εποχή. Κάτι τέτοιο επιτρέπει επιπλέον και τον συνεχή έλεγχο για φερτά καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, ώστε να αποφεύγεται το φράξιμο της ρεματιάς στο σημείο εισόδου του αγωγού. Το χειρότερο όμως είναι ότι οι αγωγοί που διασχίζουν της Κηφισίας είναι ακόμα μικρότεροι από ό,τι τα σκεπασμένα τμήματά τους στο Χαλάνδρι. Πρώτη προτεραιότητα κατά συνέπεια είναι η αντικατάστασή τους (ή η συμπλήρωσή τους και με άλλους). Και φυσικά το θέμα δεν είναι να μεταφερθεί το πρόβλημα παρακάτω, αλλά να μελετηθεί και να κατασκευαστεί ένα συνολικό έργο διάνοιξης σκεπασμένων τμημάτων και αποκατάστασης -κατά το δυνατόν- της φυσικής κοίτης μέχρι τις εκβολές (που φυσικά πρέπει να ξεκινάει να κατασκευάζεται από τις εκβολές και σταδιακά να ανεβαίνει προς τα πάνω), παράλληλα με έργα ανάσχεσης και συγκράτησης στα ορεινά.