Γράφει ο Πάνοσ Σκουρολιάκος
Βουλευτής Ανατολικής Αττικής και υπεύθυνος Τομέα Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ
Tο θέατρο και εν προκειμένω το θεατρικό έργο εμπνεύσθηκε από την Επανάσταση του 1821, αλλά συμμετείχε και στις συνθήκες που την δημιούργησαν. Από τον 18ο αι. οι διαφωτιστές στην Δυτική Ευρώπη, ανακαλύπτουν τον κόσμο της Αρχαίας Ελλάδος και γράφουν έργα αρχαιόθεμα, εμπνεόμενοι από τον πολιτισμό των Ελλήνων.
Ο Metastasio γράφει στα 1794 τα «Αχιλλεύς εν Σκύρω» και «Δημοφόντης», ενώ ο «Θεμιστοκλής» που γράφει στα 1796 παίζεται πολλές φορές στην Οδησσό και το Βουκουρέστι. Ήταν οι παραδουνάβιες ηγεμονίες ο γενέθλιος τόπος της αναβίωσης του θεάτρου στην ελληνική γλώσσα μετά από αιώνες σιωπής. Η Ραλλού Καρατζά, κόρη του πρίγκηπα της Βλαχίας Ιωάννη Καρατζά, ίδρυσε τη Βασιλική Δραματική Εταιρεία, ανεβάζοντας έργα στην ελληνική γλώσσα. Φαναριώτες λόγιοι παίρνουν τη σκυτάλη, γράφοντας νέα έργα στη μητρική τους γλώσσα. Ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός γράφει τα «Κορακιστικά» και την «Ασπασία» στα 1813 και την «Πολυξένη» στα 1814.
Μέσω του θεάτρου λοιπόν επιχειρείται η ενίσχυση της ελληνικής συνείδησης όλων όσοι στην Οθωμανική αυτοκρατορία μιλούσαν τα ελληνικά, σε όλες τις τοπικές τους εκφράσεις. Ανεβαίνουν στην Οδησσό λοιπόν στα 1818 ο «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή, ο «Θάνατος του Δημοσθένους» του Πίκκολου, τα έργα του Κοζανίτη Γεώργιου Λασσάνη «Αρμόδιος και Αριστογείτων» και «Ελλάς», ενώ στα 1820 παρουσιάζεται και ο «Τιμολέων» του Ιωάννη Ζαμπέλιου, έργο με σαφείς αντιτυραννικές αιχμές.
Με την έναρξη της Επανάστασης, οι θεατρίνοι στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και από τις χώρες της Ευρώπης, μπήκαν στη μάχη και πολλοί από αυτούς έχασαν τη ζωή τους για το ιδανικό της ελευθερίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Μιλτιάδη Χουρμούζη, Γεώργιο Αβραμιώτη, Σπυρίδωνα Δρακούλη, Θεόδωρο Αλκαίο, Γεώργιο Λασσάνη, Κωνσταντίνο Αριστεία.
Με τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους, το θέατρο έρχεται και στην Αθήνα. Λογικό είναι να ανεβαίνουν έργα εμπνευσμένα από τον αγώνα για την ελευθερία. Η προφορική παράδοση της συντεχνίας του θεάτρου μάς μεταφέρει πλήθος περιστατικά από την πρώιμη θεατρική ζωή στη νέα πρωτεύουσα. Λέγεται ότι σε μια παράσταση πατριωτικού έργου, ενθουσιώδης ήταν από το κοινό η υποδοχή των φουστανελοφόρων επί σκηνής. Όταν όμως εμφανίστηκε ο σαρικοφόρος Τούρκος, οι θεατές τον εξέλαβαν ως… αληθινό Τούρκο και οι πιστόλες πήραν φωτιά. Ευτυχώς, ο καλός συνάδελφος γλίτωσε. Άγιο είχε!
Στα μετεπαναστατικά χρόνια, δύο σημαντικοί παράγοντες επηρέασαν το θέατρο στο νέο κράτος. Ο μέγιστος θεατρικός συγγραφέας, αξιωματικός της οριοφυλακής και δύο φορές εκλεγμένος βουλευτής Φθιώτιδος Μιλτιάδης Χουρμούζης και ο αγωνιστής του ΄21 Ιωάννης Μπούκουρας. Ο πρώτος μάς παρέδωσε σπουδαία έργα που αποτυπώνουν τη νέα ζωή αλλά και την ανάλγητη συμπεριφορά Βαυαρών απέναντι στους καταπονημένους ήρωες της Επανάστασης. Ο δεύτερος χτίζει το πρώτο οργανωμένο θέατρο. Μέχρι τότε υπήρχε μια ξύλινη κατασκευή, με την επωνυμία «Θέατρο Σκοντζόπουλου».
Όπως είναι φυσικό, σε αυτά τα διακόσια χρόνια ελεύθερου κράτους, πλήθος θεατρικών συγγραφέων έγραψαν έργα εμπνευσμένα από τον μεγάλο αγώνα. Ο Βασίλης Ρώτας μάς παραδίδει τα έργα: «Να ζει το Μεσολόγγι» (1927), «Σε γνωρίζω από την κόψη» (1928) και «Ρήγας ο Βελεστινλής» (1936). Ο Σπύρος Μελάς γράφει τον «Παπαφλέσσα», που παίζεται από τους Αλίκη, Μουσούρη, Νέζερ, και το «Ρήγας Βελεστινλής», που παίχθηκε στο Εθνικό Θέατρο.
Ξεχωριστά θα ήθελα να αναφερθώ στο πολύ σημαντικό έργο του αξέχαστου Μήτσου Ευθυμιάδη «Προστάτες», που ανέβηκε από το Θέατρο Τέχνης το 1975. Το έργο αυτό θύμιζε τις παραστάσεις της Αριάν Μνούσκιν, ό,τι πιο πρωτοποριακό εκείνη την εποχή.
Πλήθος έργων γράφτηκαν και για τις ανάγκες σχολικών εορτών. Κείμενα που εξέφραζαν διάφορες οπτικές, ανάλογα με την πολιτική κατάσταση της εποχής ή τον ιδεολογικό προσανατολισμό των δασκάλων.
Ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο στη δημιουργία κειμένων με αφορμή το 1821 στον ευρύτερο χώρο των παραστατικών τεχνών είναι και τα έργα του Καραγκιόζη. Ανταποκρινόμενοι στη λαχτάρα του κοινού να επικοινωνήσει με τους ήρωες της Επανάστασης, παρασταίνουν έργα όπου αποθεώνονται ο αγώνας και η λεβεντιά των αγωνιστών. Έχουμε λοιπόν την «Έξοδο του Μεσολογγίου», «Το Χάνι της Γραβιάς», την «Εκδίκηση του Οδυσσέως Ανδρούτσου δια το σούβλισμα του Αθανασίου Διάκου», τα «Θεόδωρος Κολοκοτρώνης», «Μάρκος Μπότσαρης» κ.λπ.
Το ΄21 τιμήθηκε από το ελληνικό θεατρικό έργο και με τη σειρά του προσέφερε έμπνευση και δημιουργική ορμή στους συγγραφείς, δύο αιώνες τώρα και περισσότερο…
