Γράφει η Αδαμαντία Τριάρχη – Μακρυγιάννη: Φιλόλογος
Μήνας διπλής ανάγνωσης ο ελληνικός Μάης. Με ημέρες αγωνιστικής έξαρσης αλλά και έντιμες ήττες. Με υπερηφάνεια αλλά και λαϊκό πόνο. Από το 1936 μέχρι το 1976.
Ο «Επιτάφιος» του 1936 και του Γιάννη Ρίτσου
Μάης του 1936. Με φόντο το άκρως επικίνδυνο ευρωπαϊκό προσκήνιο, στην Ελλάδα ο Γεώργιος Β’, ο πρωθυπουργός Μεταξάς και οι υποτακτικοί τους έχουν καταρτίσει τα εφιαλτικά τους σχέδια: Τη διάλυση του εργατικού κινήματος και την επιβολή δικτατορίας.
9 Μαΐου. Η απεργία των καπνεργατών της Θεσσαλονίκης έχει μεταβληθεί σε πανεργατική. Μόνον οι λέξεις ώρες αποκάλυψης ίσως μπορούν να αποδώσουν τον πόλεμο της ένοπλης, πεζής και έφιππης Χωροφυλακής εναντίον χιλιάδων, άοπλων εργατών στους δρόμους της πόλης.
Επόμενη η πρώτη δολοφονία απεργού. Τάσος Τούσης, σοφέρ, χρονών 27, στη διασταύρωση των οδών Συγγρού και Πτολεμαίων. 30 νεκροί και 300 τραυματίες «ενθυμίζουν τσαρικάς σφαγάς» κατά τον Θεμιστοκλή ΣοφούλΗ. Η μάνα Κατίνα Τούση, γονατιστή δίπλα στον άψυχο γιο κινάει το μοιρολόι…
10 Μαΐου. Η φωτογραφία μάνας – γιου, δημοσιευμένη στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας «Ριζοσπάστης», συγκλονίζει τον Γιάννη Ρίτσο, όπως είχε δηλώσει το 1984! «…Αφού είδα τη φωτογραφία, μέσα σε 24 ώρες, άυπνος και νηστικός και πολλές φορές κλαίγοντας… έγραψα τα πρώτα τραγούδια…». Μέρα Μαγιού μου μίσεψες… Στη στράτα εδώ καταμεσής, τ’ άσπρα μαλλιά μου λύνω…
12 Μαΐου: Δημοσιεύονται στον Ριζοσπάστη τα τρία πρώτα τραγούδια από τα 14 που έχουν γραφτεί. 1ος τίτλος «Μοιρολόι».
9 Ιουνίου: Κυκλοφορεί το βιβλίο: «Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου
16 Αυγούστου 1936, Στύλοι του Ολυμπίου Διός: Ο δικτάτορας Μεταξάς παραδίδει στην πυρά τα τελευταία 250 αντίτυπα της 1ης έκδοσης του «Επιταφίου», μαζί με βιβλία των Μαρξ, Τολστόι, Γκαίτε, Ρενάν, Καρκαβίτσα! Παπαδιαμάντη! και άλλων… Κατά τα χιτλερικά πρότυπα, «πολιτιστικές» πυρές στήνονται και στο Πασαλιμάνι και στη Θεσσαλονίκη.
Ο «Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου είναι το πολύηχο, διαχρονικό μοιρολόι της Ελλάδας, όχι μόνο για τα δολοφονημένα βλαστάρια της Θεσσαλονίκης. Με ρίζες στους αρχαίους επιθανάτιους θρήνους μας, από τον Όμηρο μέχρι την αττική τραγωδία, στη δημοτική, στη λόγια, στην εκκλησιαστική ελληνική ποίηση.
Επιτάφιος: Τώρα δε με παρηγοράς και δε μου βγάζεις άχνα…
Δημοτικό τραγούδι: Δε μου μιλάς παιδάκι μου, δε μου μιλάς παιδί μου.
Επιτάφιος: Βασίλεψες αστέρι μου και βούλιαξεν ο κόσμος…
Από τη Μεγάλη Παρασκευή: Έδυς τη σαρκί, ο ανέσπερος εις γην φωσφόρος. Και μη φέρων βλέπειν ο ήλιος, εσκοτίσθη, μεσημβρίας εν ακμή…». Στον Επιτάφιο όμως, υπάρχει σαφής η πραγματικότητα: «Λίγο ψωμάκι ζήτησες και σου ’δωκαν μαχαίρι»…
Τον νεαρό ποιητή καρτερεί ο τίτλος που ανήκει και στον Κωστή Παλαμά: Ποιητής της Ρωμιοσύνης!
20-30 Μαΐου 1941: Η Μάχη της Κρήτης
20 μέχρι 30 Μαΐου 1941, σύσσωμος ο κρητικός λαός, ακόμη και με δρεπάνια ή μαγκούρες και με τη βοήθεια συμμαχικής δύναμης αντιμετωπίζει ισχυρότατη επίθεση των Ναζί. Για πρώτη φορά σ’ εκείνον τον πόλεμο, πάνοπλος και αδίστακτος ο επιδρομέας καλείται να καταπολεμήσει μαζική, ένοπλη άμυνα των πολιτών, αλλά 30 Μαΐου είναι αναπόφευκτη η υπογραφή ανακωχής. «Των τυράννων ακοίμητη φοβέρα η Κρήτη» έχει δώσει την τελευταία αμυντική μάχη της Ευρώπης εναντίον του φασισμού.
30 Μαΐου 1941: Ο Μ. Γλέζος και ο Λ. Σάντας γκρεμίζουν τη σβάστικα από την Ακρόπολη
Τη νύχτα της ίδιας ημέρας, 30 Μαΐου, δύο παράτολμοι φοιτητές της Αθήνας σαλπίζουν τη συνέχιση της Εθνικής Αντίστασης. Ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας, εφαρμόζουν το σχέδιό τους, σκαρφαλώνουν
στην Ακρόπολη από τη βόρεια πλευρά της και απαρατήρητοι είναι κρεμασμένοι στον ιστό της σβάστικας. Σύμφωνα και με τον Λάκη Σάντα, «με τα χέρια μας, με τα δόντια μας, με ό,τι μπορούσαμε να προσπαθούμε να ξεκολλήσουμε τα συρματόσχοινα» που στήριζαν τη σημαία.
Σε λίγο γκρεμίζεται το αιματοβαμμένο σύμβολο της βίας και το γόητρο του Χίτλερ δέχεται ισχυρό ράπισμα από τον Ιερό Βράχο. Όπως έχουμε διαβάσει σε -δυσεύρετο- κείμενο του αείμνηστου Μανώλη Γλέζου, πρώτος ένας ηρωικός νέος δεν εκτέλεσε διαταγή Γερμανού αξιωματικού σε δρόμο της Πελοποννήσου. Ωστόσο η εξαιρετικά σημαντική πτώση της γερμανικής σημαίας στην Ακρόπολη, θεωρήθηκε η πρώτη καταγεγραμμένη πράξη αντίστασης στην Ευρώπη.
Πρωτομαγιά 1944: Ο Επιτάφιος της Καισαριανής και του χαράκτη Τάσσου
Την Πρωτομαγιά του 1944, οι Ναζί πνίγουν στο αίμα 200 πατριωτών της Ακροναυπλίας (!) το άγιο χώμα του
Σκοπευτηρίου της Καισαριανής. Το πρωί εκείνης της ημέρας ο στρατοπεδάρχης Χαϊδαρίου ανακοινώνει στον συνδικαλιστή Ναπολέοντα Σουκατζίδη, που εκτελούσε χρέη διερμηνέα, ότι θα αφαιρέσει το όνομά του από τον κατάλογο των μελλοθανάτων. Ο Σουκατζίδης «ρώτησε αν στη θέση του θα φωνάξει άλλον, δεν πήρε απάντηση, έτρεξε, στάθηκε στη σειρά του και τουφεκίστηκε».
Απερίγραπτα συγκλονιστικός είχε προηγηθεί και ο σπουδασμένος στη Γερμανία γιατρός Χρήστος Καρβούνης. Όχι μόνο αρνήθηκε την ατομική σωτηρία της ζωής του, αλλά, αφού κατήγγειλε απευθείας στον υπεύθυνο της Βέρμαχτ τις δολοφονίες αθώων ως αντίποινα, ο αξιωματικός τον εκτέλεσε με το περίστροφό του και ακολούθησε η δολοφονία 117 πατριωτών, στο Μονοδένδρι Λακωνίας, 26-11-1943…
Αυτό το ελληνικό υψηλότατο ήθος αποδεικνύουν και τα «Γράμματα εκτελεσμένων πατριωτών». Το απαθανάτισε ο χαράκτης Τάσσος και στον δικό του «Επιτάφιο» το 1961, που εδώ και λίγες ημέρες συνομιλεί με τους επιβάτες στον σταθμό του μετρό της Νίκαιας. Οι μορφές του τρίπτυχου της ξυλογραφίας εκφράζουν συγκρατημένη απόγνωση. «Όρθιοι ως το τέλος. Όρθιοι ακόμα κι όταν πέφτουν» όπως συχνά έλεγε ο μεγάλος καλλιτέχνης.
22 Μαΐου 1963: Ο Γρηγόρης Λαμπράκης «ΖΕΙ»!
Ο δέκα φορές βαλκανιονίκης. Ο καταξιωμένος υφηγητής της Ιατρικής. Ο γιατρός των αδύναμων. ανεξάρτητος, ανιδιοτελής βουλευτής. Και οραματίζεται: «Κομμάτια από άγιο ψωμί, να είναι τα μεγάλα γράμματα της ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» (Από το βιβλίο Ζ του Βασίλη Βασιλικού). n 21 Απριλίου 1963: Παρά την κρατική απαγόρευση από «το Μαραθώνιον άλσος» ο Σημαιοφόρος αρχίζει την ελληνική πρώτη Πορεία Ειρήνης, με λίγους συντρόφους και δημοσιογράφους. Στο 14ο χιλιόμετρο τον σταματούν τα όργανα της τάξεως. Ο Λαμπράκης έχει απλωμένη στο στήθος του τη μαύρη σημαία με τα λευκά γράμματα ΕΛΛΑΣ και το 
έμβλημα του Αφοπλισμού, για να γράψει ξανά ο Γιάννη Ρίτσος: «Κρατούσες στ’ ανοιχτά σου χέρια την Ελλάδα και πετούσες!».
Επικεφαλής όχι μιας απλής ελληνικής οργάνωσης διεκδικήσεων, αλλά της Κίνησης για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη, με παγκόσμια υποστήριξη, ο οραματιστής ενοχλεί στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Μάχεται
και εκείνος τα οικονομικά μονοπώλια, που απεργάζονται τον πόλεμο και τη φτώχεια. Πώς είναι δυνατόν να ζήσει ο «Προμηθέας»; «Πρέπει» να εξοντωθεί…
Θεσσαλονίκη και πάλι, 22 Μαΐου 1963, ώρα 21:45 το βράδυ, συμβολή των οδών Βενιζέλου, Σπανδωνή και Ερμού. Το δολοφονικό τρίκυκλο εκτελεί το σχέδιο του πολυπλόκαμου παρακράτους4. Ο 45 ετών βουλευτής κλινικά νεκρός, στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑΝΣ εκατό ώρες παλεύει με το Χάρο. Στον τότε πρωθυπουργό αποδίδεται η φράση: «Ποιος επιτέλους κυβερνά αυτόν τον τόπο;» Την ημέρα του πάνδημου αποχαιρετισμού, τα δύο πεζοδρόμια της αθηναϊκής οδού Μητροπόλεως, από το Σύνταγμα μέχρι τον καθεδρικό ναό, είναι δάση με στεφάνια του Μάη… Και σε δρόμους των ελληνικών πόλεων γράφεται το σύνθημα «ΖΕΙ»!
Ο Αλέξανδρος Παναγούλης μιας ακόμη ματωμένης Πρωτομαγιάς
1η Μαΐου 1976, ο βουλευτής Αλέξανδρος Παναγούλης χάνει ξαφνικά τη ζωή του, σε ηλικία 37 χρόνων. Τις πρώτες νυχτερινές ώρες βρίσκεται νεκρός στο αυτοκίνητό του, μετά την εκτροπή του από τη λεωφόρο Βουλιαγμένης και τη μοιραία πτώση σε υπόγειο κατάστημα.
Αμέσως η κοινή γνώμη – και όχι μόνο – βλέπει εγκληματική ενέργεια στις συνθήκες θανάτου, ενώ είναι γνωστό ότι ο μεγάλος πολέμιος της πρόσφατης τυραννίας σύντομα θα αποκάλυπτε πολύ επιβαρυντικά στοιχεία για τα όργανα της χουντικής Ασφάλειας και ορισμένους συνεργάτες τους. Τελικώς η Δικαιοσύνη δεν εξιχνίασε το «παράλογο» τροχαίο δυστύχημα και «Ο φάκελος ΕΣΑ» ουδέποτε έφτασε στη δημοσιότητα.
«Δεν επιδίωξα να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Επιδίωξα να
σκοτώσω έναν τύραννο». Η δήλωσή του σε ξένη δημοσιογράφο θύμιζε τον σαιξπηρικό Βρούτο (δεν σκότωσα τον Καίσαρατο σώμα, αλλά τον Καίσαρα το πνεύμα) και συμπλήρωσε στη διάρκεια τηλεοπτικής συζήτησης: «Είμαι εναντίον της θανατικής ποινής».
Ο Αλέξανδρος Παναγούλης, ελεύθερος πολίτης μιας δημοκρατικής χώρας στα δεσμά της, δίδαξε οργή σε ημέρες τρομοκρατίας, σωματική και ψυχική αντοχή στα τρομερά βασανιστήρια, που τον μεταμόρφωσαν σε ποιητή της Ελευθερίας και της εμπιστοσύνης στον άνθρωπο. «Μεμενηκώς αδιάφθορος» όπως ο Λαμπράκης, συγκλόνισε και με τον θάνατό του, αφούείχε ζητήσει σεβασμό του δικαιώματος της ζωής, όποια και αν αυτή είναι.
Μαρτυρία: Από «τη μάχη της Κρήτης» – Μάιος 1941
«Μέσα στη νύχτα, βλέπω μια γυναίκα ψηλή, ντυμένη στα σκούρα, μακριά μαύρα φορέματα, να κρατά ένα όπλο στο δεξί χέρι και στ’ άλλο χέρι ένα παιδάκι περίπου τεσσάρων – πέντε χρονών, αγοράκι. Η γυναίκα αυτή στη μια χέρα κρατούσε την εκδίκηση, τη φωθιά, το θάνατο και στην άλλη την αγάπη για τη ζωή και το παιδί της.
Μου λέει: “Ο άντρας μου είναι στην Αλβανία, στρατιώτης, και μέχρι που ήτανε μέρα επολεμούσα τσι Γερμανούς. Τώρα που βράδιασε, πρέπει να πάω κάπου να κοιμίσω το παιδί μου. Πάρε το τουφέκι μου και δώσε το σ’ όποιον δεν έχει”. Της δίνω κι εγώ το δικό μου το σπασμένο και της λέω: “Πάρε και συ το δικό μου, το σπασμένο, και πρώτη σου δουλειά το πρωί είναι να βρεις έναν μαραγκό να το φτιάξει, γιατί έχουμε μεγάλη έλλειψη”.
…Λυπούμαι, ειλικρινά λυπούμαι που δεν τη ρώτησα ποια είναι… Την θυμούμαι με λατρεία, αλλά ποτέ δεν έμαθα τ’ όνομά της για να καταχωριστεί στην Ιστορία – γιατί για μένα ήτανε η ίδια η Κρήτη που εμάχετο».
Γεώργιος Αρ. Τζίτζικας (Από την ειδική έκδοση «Η Μάχη της Κρήτης» της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ Κείμενα – έρευνα Λεωνίδας Καλλιβρετάκης).
Παραπομπές
1 Σπύρου Λιναρδάτου, Πώς εφτάσαμεν στην 4η Αυγούστου, σελ. 216.
2 Απόστολος Σάντας, εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 20-5-1978.
3 Γράμματα και μηνύματα εκτελεσμένων πατριωτών. Εκδ. Κέδρος 1974.
4 Γιάννης Βούλτεψης, Υπόθεση Λαμπράκη, Α’ τόμος, 2η έκδοση, Εκδ. Αλκυών. 5 Ευριπίδη Απόσπασμα 902.
