Γράφει ο Πάνος Σκουρολιάκος
Oταν ανοίγει η αυλαία θεάτρου και πριν ακόμη παρακολουθήσουμε τη δράση μέσα από την υποκριτική των ηθοποιών και τα άλλα στοιχεία του θεατρικού γεγονότος, το πρώτο που αντικρίζουμε είναι η εικόνα. Μια εικόνα που θα πρέπει με την πρώτη ματιά να δίνει το στίγμα της παράστασης. Η όψη λοιπόν σε μια θεατρική παράσταση είναι ένα από τα πιο βασικά και δυνατά χαρακτηριστικά της. Η εικαστική ερμηνεία του θεατρικού έργου, όπως το αντιλαμβάνονται και το αποδίδουν σκηνοθέτης και ηθοποιοί, είναι κυρίαρχης σημασίας.
Είτε πρόκειται για μια λιτή σκηνική – εικαστική σύνθεση με τα πιο απλά κοστούμια είτε για μια περίπλοκη κατασκευή πολλαπλών σκηνικών με ιδιαίτερη και απαιτητική ενδυματολογία, καθοριστική είναι η ματιά και η συνεισφορά των εικαστικών εκείνων δημιουργών που ονομάζουμε σκηνογράφους και ενδυματολόγους.
Στην εποχή μας, όπου σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και των δραστηριοτήτων μας υπάρχει εξειδίκευση και κατηγοριοποίηση σε επιστημονικές αλλά και καλλιτεχνικές – δημιουργικές περιοχές, η τέχνη του σκηνογράφου και ενδυματολόγου απαιτεί ξεχωριστή, ιδιαίτερη αφιέρωση και βέβαια εξειδικευμένες στο αντικείμενο σπουδές και γνώσεις.
Η συντεχνία των σκηνογράφων – ενδυματολόγων εντός της μεγάλης συντεχνίας του θεάτρου ήρθε μέσα από την περιοχή της ζωγραφικής και των «κατ’ αποκλειστικότητα» ζωγράφων. Στη χώρα μας το εξελισσόμενο θέατρο στις αρχές του εικοστού αιώνα, φροντίζοντας ιδιαίτερα το εικαστικό μέρος της παράστασης, αναζήτησε καταξιωμένους ζωγράφους ώστε να αναλάβουν τον σχεδιασμό των σκηνικών και των κοστουμιών.
Οι επισκέψεις ιταλικών, γαλλικών ή βιεννέζικων θιάσων όπερας ή οπερέτας από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα σε Αθήνα, Πάτρα, Ερμούπολη, Θεσσαλονίκη και αλλού, με τα όποια σκηνικά και κοστούμια έφερναν μαζί τους, είχαν εντυπωσιάσει το κοινό, που αναζητούσε αναλογίες και στις γηγενείς παραστάσεις. Ελλείψει δημιουργών με γνώση στα της σκηνογραφίας και ενδυματολογίας, στην αρχή οι θεατρικοί επιχειρηματίες για τις ανάγκες των παραστάσεων που ανέβαζαν, νοίκιαζαν σκηνικά και κοστούμια από την Ιταλία και τη Γαλλία.
Ένας ζωγράφος με σπουδές στο εξωτερικό είναι ο πρώτος που άνοιξε στους ομοτέχνους του την πόρτα του θεάτρου και συνετέλεσε ώστε στη συνέχεια πολλοί μεγάλοι ζωγράφοι να θέσουν την τέχνη τους στην υπηρεσία του. Ο σημαντικός αυτός δημιουργός είναι ο Κερκυραίος Πάνος Αραβαντινός, που κατ’ αρχήν πήρε μαθήματα ζωγραφικής στο Πολυτεχνείο και στη συνέχεια φοίτησε στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Βερολίνου, αλλά και στο Παρίσι. Έχοντας σπουδές και γνώση λοιπόν για το εικαστικό μέρος μιας παράστασης, ερχόμενος στην Αθήνα δημιούργησε σκηνικά και κοστούμια για όπερες, οπερέτες, ακόμα και για επιθεωρήσεις, όπως η ιστορική επιθεώρηση «Ξιφίρ Φαλέρ».
Όπως ήταν φυσικό, ο μαγικός κόσμος του θεάτρου προσέλκυσε και άλλους καταξιωμένους ζωγράφους, που, παρ ότι δεν είχαν ειδικές γνώσεις σκηνογραφίας και ενδυματολογίας, δημιούργησαν αριστουργήματα, μεταφέροντας ο καθένας τον δικό του ξεχωριστό και ιδιαίτερο εικαστικό κόσμο. Μερικοί από αυτούς είναι οι Σπύρος Παπαλουκάς, Περικλής Βυζάντιος, Γιώργος Γουναρόπουλος, Γεράσιμος Στέρης και άλλοι ακόμα.
Στα νεότερα χρόνια, οι Κλεόβουλος Κλώνης και Αντώνης Φωκάς, ως μόνιμα στελέχη του Εθνικού Θεάτρου, προσέφεραν πολλά δημιουργώντας και ερευνώντας χρώματα, τεχνικές και άλλα στοιχεία της σκηνογραφίας και ενδυματολογίας.
Εν συνεχεία το θέατρο ευτύχησε να διακονηθεί και από άλλους μεγάλους ζωγράφους, που πιο εξειδικευμένα, λόγω της μακρόχρονης ενασχόλησής τους με αυτό, μας έδωσαν σπουδαίες δημιουργίες σε σκηνικά και κοστούμια. Είναι πολλοί και σημαντικοί. Να αναφέρουμε ενδεικτικά τους Γιάννη Τσαρούχη, Φώτη Κόντογλου, Γιώργο Βακαλό, Γιάννη Στεφανέλλη, Νίκο Χατζηκυριάκο – Γκίκα, Γιάννη Μόραλη, Νίκο Νικολάου, Γιώργο Ανεμογιάννη. Αλλά και τη νεότερη γενιά με τους Βασίλη και Διονύση Φωτόπουλο, Μποστ, Αλέκο Φασιανό, Δημήτρη Μυταρά, Κυριάκο Κατζουράκη, τον αεικίνητο και παραγωγικότατο Τάσο Ζωγράφο και άλλους πολλούς και σημαντικούς.
Σήμερα, στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών υπάρχει έδρα σκηνογραφίας – ενδυματολογίας, ενώ στη Σχολή Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου λειτουργεί ως ξεχωριστή κατεύθυνση. Όλοι περιμένουμε σε μια Ανώτατη Σχολή Παραστατικών Τεχνών, που ελπίζουμε να ιδρυθεί σύντομα, να περιλαμβάνεται και η σκηνογραφία – ενδυματολογία στα πεδία που θα καλύπτει.
Όσο όμως και αν η τέχνη του σκηνογράφου – ενδυματολόγου αποτελεί από μόνη της πια ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία αλλά και την καθημερινότητα της τέχνης, η ζωγραφική θα είναι πάντα η μήτρα που τη γέννησε και σε αυτήν θα καταφεύγει για να εμπνευστεί, να αντιμετωπίσει τεχνικά θέματα και να συμβάλει με δημιουργικό τρόπο στην σκηνική παρουσίαση ενός έργου.
Η γέννηση της σκηνογραφίας και ενδυματολογίας μέσα από τη ζωγραφική και η επιστροφή της πάλι σε αυτήν επιβεβαιώνουν την αέναη ανακύκλωση σε όλες τις μορφές της τέχνης που εξελίσσεται, ψυχαγωγεί και εκπλήσσει!
