Γράφει ο Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος
∆ηµοσιογράφος – ∆ηµοσιολόγος
Φέτος συµπληρώθηκαν ογδόντα χρόνια από την έκδοση του βιβλίου του Τζορτζ Όργουελ «Η φάρµα των ζώων».
Πρόκειται για το παγκοσµίως γνωστό δυστοπικό µυθιστόρηµα, το οποίο αποτελεί µιαν αυστηρή κριτική στον κάθε είδους ολοκληρωτισµό. Αυτόν γνώρισε ο Όργουελ κατά τον εµφύλιο πόλεµο της Ισπανίας, τον οποίο κάλυψε δηµοσιογραφικά για το BBC και πολέµησε στο πλευρό των ποικίλων αντιφασιστικών δυνάµεων (κοµµουνιστών, σοσιαλιστών, δηµοκρατών, αναρχικών, τροτσκιστών).
Από τότε απέκτησε τη συνείδηση ότι επέρχεται παγκοσµίως, ως σοβαρή απειλή, το ολοκληρωτικό κράτος, στο οποίο ο άνθρωπος θα είναι ένας αριθµός, ένα άβουλο ον. Γι’ αυτό και θέλησε να προειδοποιήσει κυρίως µε τα έργα του «Η φάρµα των ζώων» και «1984».
Στη «Φάρµα των ζώων» τα γουρούνια κατακτούν την εξουσία και πολιτεύονται µε βάση ένα κατάλογο επτά εντολών, που καθορίζουν τη ζωή όλων των ζώων της φάρµας – κράτους. Στην έκτη εντολή τονίζεται ότι «κανένα ζώο δεν θα σκοτώνει το άλλο». Είναι χαρακτηριστικό ότι ουδεµία εντολή αναφέρεται θετικά, όπως να υπάρχει αγάπη και αλληλεγγύη µεταξύ των υπηκόων… Η εβδόµη εντολή τονίζει ότι «όλα τα ζώα είναι ίσα».
Όταν τα γουρούνια µεθόδευσαν και επέτυχαν να ελέγχουν πλήρως την εξουσία, τότε οι επτά εντολές καταργήθηκαν και αντικαταστάθηκαν από µία:
«ΟΛΑ ΤΑ ΖΩΑ ΕΙΝΑΙ ΙΣΑ ΑΛΛΑ ΜΕΡΙΚΑ ΖΩΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΙΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΛΛΑ». Και πλέον τα ζώα στη φάρµα, έχοντας ως αφεντικά τα γουρούνια, περνούσαν το ίδιο άσχηµα µε τότε που είχαν κυρίαρχους τους ανθρώπους και που είχαν κάνει την επανάστασή τους για να τους ανατρέψουν και να τους εκδιώξουν…Τα δε γουρούνια συνεργάζονταν πλέον µε τους ισχυρούς γείτονές τους, τους ανθρώπους, µε θύµατά τους τους υπηκόους τους, τα ζώα… Το µυθιστόρηµα του Όργουελ τελειώνει µε το µπέρδεµα των ηγετών των ζώων µε τους πρώην εξουσιαστές τους: «Τα ζωντανά έσερναν το βλέµµα από γουρούνι σε άνθρωπο και από άνθρωπο σε γουρούνι και πάλι στα γουρούνια και πάλι στους ανθρώπους: ήταν όµως αδύνατο πια να ξεχωρίσουν ποιος ήταν ποιος…».
Για τον κίνδυνο της µετατροπής των ανθρώπων σε κοπάδι έγραψε αργότερα και ο σηµαντικός Ρουµάνος συγγραφέας, που έζησε στο Παρίσι, Ευγένιος Ιονέσκο, µε το θεατρικό έργο του «Ο ρινόκερος». Το έγραψε το 1959 και το παρουσίασε στο ελληνικό κοινό το Θέατρο Τέχνης, το 1962. Όταν όλος ο λαός από τον ολοκληρωτισµό µετατρέπεται σε ρινόκερους ο πρωταγωνιστής αποφασίζει να πολεµήσει ενάντια σε όλο τον κόσµο… Λέγει: «Θα πολεµήσω ενάντια σε όλο τον κόσµο! Θα υπερασπίσω τον εαυτό µου ενάντια σε όλο τον κόσµο! Θα υπερασπίσω τον εαυτό µου ενάντια σε όλο τον κόσµο…δεν θα καθίσω µε σταυρωµένα τα χέρια, θα πολεµήσω…Είµαι ο τελευταίος άνθρωπος…και µέχρι να έρθει το τέλος θα παραµείνω άνθρωπος! Όχι δεν θα συνθηκολογήσω!…∆εν θα γίνω σαν και σας, ρινόκερος!».
Νωπές στους Όργουελ και Ιονέσκο οι ολοκληρωτισµοί του κοµµουνισµού, του ναζισµού και του φασισµού. Όµως προβλέπουν τον κίνδυνο από την πρόοδο της τεχνολογίας. Ο Όργουελ στο «1984» και στον διάλογο περί µνήµης, βασικού παράγοντα της συνέχειας του ελεύθερου ανθρώπου, µεταξύ του εκπροσώπου της ολοκληρωτικής εξουσίας Ο’ Μπράϊεν και του δύσχρηστου για αυτήν πολίτη Ουίνστον, περιγράφει το πώς αυτή µπορεί θα εξουδετερωθεί και ο άνθρωπος από ελεύθερος θα καταστεί άβουλο όργανο της εξουσίας:
– Υπάρχει το παρελθόν, αν υπάρχει;
– Υπάρχει. Στα αρχεία. Είναι γραµµένο.
– Στα αρχεία και…
– Στη σκέψη. Και στην ανθρώπινη µνήµη.
– Στη µνήµη. Πολύ καλά λοιπόν. Εµείς, το Κόµµα του ελέγχου, κατέχοντας όλα τα έγγραφα, ελέγχουµε και τη µνήµη όλων. Εποµένως ελέγχουµε και το παρελθόν.
– Μα πώς µπορείτε να εµποδίσετε τους ανθρώπους να σκέπτονται, να θυµούνται; ∆εν µπορείτε λ.χ. να ελέγξετε τη δική µου µνήµη, τη δική µου νοηµοσύνη…
– Απεναντίας, ΕΣΥ δεν µπόρεσες να την ελέγξεις. Γι’ αυτό βρίσκεσαι εδώ.
Βρίσκεσαι εδώ ( Σηµ. Στο γραφείο µετατροπής του σε πειθήνιο όργανο της εξουσίας) γιατί σου λείπει η ταπεινοφροσύνη, η αυτοπειθαρχία. Αρνήθηκες την υποταγή, που είναι το τίµηµα της λογικής…Μόνο το πειθαρχηµένο άτοµο µπορεί να δει την πραγµατικότητα… (Σηµ. που επιβάλλει η ολοκληρωτική εξουσία).
Το 1984, είχε αρχίσει να αχνοφαίνεται η νέα, ψηφιακή, εποχή για την ανθρωπότητα και ο Ιταλός καθηγητής Τζιαφράνκο Κορσίνι αναφέρεται στον καθηγητή Πάϊλ και στις προβλέψεις του για τους κινδύνους που πηγάζουν από τα ηλεκτρονικά µέσα επικοινωνίας: «Η τεχνολογία µπορεί να δηµιουργήσει νέες ευκαιρίες παρακολούθησης και ελέγχου σε ό, τι είναι ιδιωτικό, αλλά δηµιουργεί αυτόµατα και τις δοµές εξουσίας, που είναι ικανές να διαπράξουν τις καταχρήσεις αυτές». (Από το βιβλίο «1984», Εκδ. Ωκεανίδα, σελ. 94).
Ο Ιονέσκο νωρίτερα, το 1972, διαπιστώνει ότι «οι αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες παλεύουν για την παγκόσµια κυριαρχία. Με οικονοµικά, πολιτικά, ή στρατιωτικά µέσα οι µεγάλες αυτοκρατορίες καταλαµβάνουν τα έθνη, τα καθιστούν αποικίες, ερίζουν γι’ αυτά. Κάθε φορά, εννοείται πως καταλαµβάνουν για να «ελευθερώσουν»… Πρόκειται για παγκόσµιο πόλεµο µε στόχο την κατάκτηση του κόσµου…Οι πολιτικοί ηγέτες δεν αγαπάνε τους ανθρώπους. Απλούστατα θέλουν να τους κάνουν όργανά τους…Ο κόσµος έχασε κάθε προσανατολισµό…Η ελευθερία πηγαίνει προς τη σκλαβιά… Όχι πως λείπουν οι ιδεολογίες για να κατευθύνουν τον άνθρωπο, αλλά αυτές δεν οδηγούν πουθενά…» (Ιονέσκο «Αναζητήσεις», Εκδ. «Ροές», Αθήνα, 1986, σελ. 71 κ.ε.).
Είναι το δεύτερο άρθρο µου, για το πού πηγαίνει η ανθρωπότητα και την επαλήθευση προβλέψεων λογίων του 20ού αιώνα. Η πίεση και η επιχείρηση αλλοτρίωσης του ανθρώπου θα συνεχιστεί σε εντονότερο ρυθµό µε την περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνολογίας, αν δεν υπάρξουν γενναίες και αθρόες ψυχικές αντιστάσεις από τους λαούς αποτροπής της πτώσης στην υπαρξιακή άβυσσο. Το λυπηρό για την ανθρωπότητα είναι πως οι πολιτικές ηγεσίες των υπερδυνάµεων έχουν την δίψα της παγκόσµιας κυριαρχίας, και δεν έχουν αναστολές µπρος στα σχέδιά τους. Αυτές των µικρότερων χωρών είναι αδύναµες και χωρίς οντότητα. Παγκοσµίως οι πνευµατικές ηγεσίες βουβές, οι επιστηµονικές ανησυχίες ανύπαρκτες και οι εκκλησιαστικοί ταγοί χωρίς κύρος στη ∆ύση και υποταγµένοι στις κοσµικές εξουσίες στην Ανατολή.
Στον ελλαδικό µικρόκοσµό µας – στο Κράτος και στην Εκκλησία – ζούµε το ότι ορισµένοι, που επιβλήθηκαν ως «πιο ίσοι» στους πολλούς, χωρίς ανάλογα προσόντα προωθούνται σε θέσεις που δεν τους αξίζουν και έτσι υποβαθµίζουν τη συνολική προσπάθεια και από το κακό µας πάνε στο χειρότερο… Πάντα ελπίδα µας ο Θεός και ο δραγουµάνος Του, ο λαός, µε τους οµολογητές και τους ήρωές του.
