Γράφει η
Φανούλα Αργυρού
*Ερευνήτρια/Δημοσιογράφος
Το ναυάγιο στη συνάντηση Τραμπ/Ζελένσκι, 28.2.2025, φέρνει στο νου μια παρόμοια κατάσταση, με κάποια διαφορά στους παίκτες, σε σχέση με την Κύπρο.
Οι ανένδοτοι Βρετανοί και οι διστακτικοί Αμερικανοί
Αμέσως μετά τις τουρκικές επιθέσεις τον Δεκέμβριο του 1963, οι Βρετανοί ζήτησαν από τους Αμερικανούς ν’ αναμειχθούν στο Kυπριακό, αλλά αυτοί αρνήθηκαν σε ό,τι θεωρούσαν ως ένα βρετανικό θέμα. O Αμερικανός Υφυπουργός Εξωτερικών, George Ball, δεν μπορούσε να ήταν πιο σαφής όταν στα απομνημονεύματά του έγραψε: «Η Κύπρος ήταν απλώς ένα ακόμα βήμα στην οδυνηρή διάλυση της βρετανικής αυτοκρατορίας… Δεν με εξέπληξε που, στις 25/1/1964, ο Βρετανός πρέσβης Sir Ormsby Gore ήλθε να μου πει ότι η Βρετανία δεν μπορούσε πια να διατηρήσει την ειρήνη μόνη και πως έπρεπε να ιδρυθεί στην Κύπρο μια διεθνής δύναμη το συντομότερο δυνατόν. Μια τέτοια δύναμη, επέμενε ο πρέσβης, μπορούσε να ήταν ‘‘ευρείας βάσης’’ αλλά περιορισμένης συμμετοχής από χώρες του ΝΑΤΟ. Οι Βρετανοί χρειαζόντουσαν, πιο πολύ, τη διπλωματική μας υποστήριξη και ένα τμήμα στρατού με όλα τα εφόδια και αεροπορική διευκόλυνση για τη διεθνή δύναμη.
»Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήθελαν να αναμειχθούν: ήδη είχαμε υπερ-αρκετά στο δικό μας πιάτο. Με στεναχωρούσε αφάνταστα η δική μας βαθιά ανάμειξη στο Βιετνάμ… Όμως οι Βρετανοί ήταν ανένδοτοι…».
Στις 24.1.1964, ο τότε Υπ. Εξωτερικών, David Dean Rusk, είπε στους Βρετανούς ότι η παράκλησή τους κατ’ αρχήν έπρεπε να ερχόταν από την κυπριακή Κυβέρνηση και τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις. Η σύνθεση τέτοιας δύναμης έπρεπε πρώτα να συζητηθεί στο ΝΑΤΟ. Η αμερικανική κυβέρνηση προτιμούσε η λειτουργία της ειρηνευτικής δύναμης να παρέμενε στο νησί στα βρετανικά χέρια. Από την άλλη έβλεπε δυσκολίες στη δέσμευση αμερικανικών στρατευμάτων γιατί απευθείας σύγκρουση μεταξύ των αμερικανικών στρατευμάτων και των Τούρκων στην Κύπρο μπορούσε να έβαζε σε κίνδυνο τις 17.000 αμερικανικών στρατευμάτων στην Τουρκία.
O Ball συζήτησε το θέμα με τον Υπ. Άμυνας, Robert McNamara, και τον Πρόεδρο Lindon Johnson. Μετά από διστακτικότητα ο Πρόεδρος τού ανέθεσε να βρει λύση. Ο Ball, προτού δεσμευθούν σε μια συμμαχική δύναμη, είπε ότι έπρεπε να επέμεναν σε προϋποθέσεις.
«Η διάρκεια της δύναμης να περιοριζόταν στους 3 μήνες, Τούρκοι και Έλληνες να μη χρησιμοποιούσαν τα μονομερή τους επεμβατικά δικαιώματα για 3 μήνες, να διοριζόταν μεσολαβητής όχι από τις εγγυήτριες αλλά από ευρωπαϊκή χώρα του ΝΑΤΟ, αμερικανική στρατιωτική συμμετοχή δεν θα ξεπερνούσε τους 1.200 άνδρες, με τους Βρετανούς να βάζουν 4.000 άνδρες και το υπόλοιπο ποσοστό για μια δύναμη 10.000 ανδρών να συμπληρωνόταν από άλλες ευρωπαϊκές χώρες».
Εν τω μεταξύ, ο Αμερικανός πρέσβης στο Λονδίνο, David Bruce, τους διαβεβαίωνε ότι δεν είχαν άλλη εκλογή από την εμπλοκή, αλλιώς οι Τούρκοι θα εισέβαλλαν…
Λόγω της διστακτικότητας των Αμερικανών. ο Στρατηγός Baker των Βρετανικών Επιτελείων Στρατού και ο Sir Arthur Snelling του Γραφείου Κοινοπολιτειακών Σχέσεων έτρεξαν στην Ουάσιγκτον μεταξύ 27-29/1/1964 για να τους … πείσουν.
Ο Αμερικανός Στρατηγός Taylor ήθελε το Ηνωμένο Βασίλειο να είναι το εκτελεστικό όργανο τέτοιας δύναμης, να διατηρεί τον έλεγχο όλων των επιχειρήσεων…
Λόγω του δισταγμού των οι Αμερικανοί ετοίμασαν και έγγραφο ημερ. 30.1.1964 με τις προϋποθέσεις τους, με τίτλο «ΑΜΕΡΙΚΑΝΟ-ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ» με τη «Σημείωση: Συμφωνήθηκε όπως αυτό το έγγραφο παραμείνει ΑΠΟΡΡΗΤΟ μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και Ηνωμένου Βασιλείου».
Οι Αμερικανοί ήθελαν επίσης η δύναμη να συγκροτείτο μεν από χώρες του ΝΑΤΟ, όμως η δημιουργία και η επιχείρηση να μην ήταν υπό τον έλεγχο του ΝΑΤΟ… με τη σύμφωνη γνώμη των τριών εγγυητριών δυνάμεων, του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και του Δρος Kuchuk και να λειτουργούσε κάτω από βρετανική διοίκηση…
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος απέρριψε την πρόταση George Ball, η οποία πλασαρίστηκε πλατιά ως αμερικανο-ΝΑΤΟϊκή (!), αποκρύβοντας την αλήθεια. Μας την φανέρωσαν τα επίσημα έγγραφα, αμερικανικά και βρετανικά. Ήταν αποκλειστικά βρετανική πρόταση. Με αποτέλεσμα της αποτυχίας, στις 4 Μαρτίου το Συμβούλιο Ασφαλείας, με αμερικανική και βρετανική βοήθεια αναγκαστικά, ενέκρινε τη δημιουργία μιας ειρηνευτικής δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο. Δηλαδή η Βρετανία κατέληξε στη δεύτερή της επιλογή, που κατ’ αρχήν ήθελε να αποφύγει.
Ο Sandys άφησε την πρόταση να διαρρεύσει!
Ο George Ball στα απομνημονεύματά του σημείωσε και τούτο: «Στην αμηχανία τους να μας δεσμεύσουν, οι Βρετανοί άφησαν να διαρρεύσουν οι προϋποθέσεις μας στον Τύπο πρόωρα, και είχα να αντιμετωπίσω ένανέξαλλο Πρόεδρο (Lyndon Johnson). Επιπλέον, ενοχλήθηκα που ο Sandys, δίχως να μου το πει, στις 3 Φεβρουαρίου ενημέρωσε τον Κύπριο Υπουργό, Σπύρο Κυπριανού, που βρισκόταν στο Λονδίνο, για τη διάσκεψη για το Kυπριακό, για την αγγλο-αμερικανική μας πρόταση για μια δύναμη του ΝΑΤΟ. Όταν ο Κυπριανού ανέφερε την πρόταση στη Λευκωσία, ο Μακάριος την απέρριψε αμέσως. Αν ήταν να δουλέψουμε μαζί με τους Βρετανούς, οι ενέργειες έπρεπε να συντονίζονται προσεκτικά δίχως πρόωρες αποκαλύψεις του σκεπτικού μας…».
1982 excerpt from Ball’s memoir, The Past Has Another Pattern. https://archive.org/details/BallGeorgeThePastHasAnotherPatternMemoirs
Κατά την άποψη της συγγραφέως, ο Sandys δεν άφησε την πρόταση να διαρρεύσει «στην αμηχανία του να δεσμεύσει τους Αμερικανούς». Αντιθέτως, το έκανε, αφού έμαθαν για τις προϋποθέσεις των Αμερικανών που δεν τους άρεσαν και γνωρίζοντας ότι η κυβέρνηση Αρχιεπισκόπου Μακαρίου θα την απέρριπτε, μιας και είχε την «αμερικανό/ΝΑΤΟϊκή» σφραγίδα, λόγω της αριστερής και σοβιετικής επιρροής στο νησί. Πέταξε ο Βρετανός τη ρετσινιά στους Αμερικανούς που διατηρήθηκε για δεκαετίες! Ότι… οι Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ θα μας πλάκωναν με 10.000 ΝΑΤΟϊκά στρατεύματα!
«Φιλελεύθερος», 12/2/1964: «Ο επανελθών κ. Σπ. Κυπριανού υπογράμμισε ότι πρέπει να μας δοθεί πλήρης ανεξαρτησία – Αγνοήθηκε πλέον το ζήτημα αποστολής δυνάμεων του ΝΑΤΟ»… Ο δε Τούρκος πρωθυπουργός Ismet Inonu είπε στον George Ball ότι η καλύτερη λύση είναι η δημιουργία ομοσπονδίας…
(Πλήρες κεφάλαιο στο βιβλίο Φ.Α. «Διζωνική vs Δημοκρατία 1955-2019»).
