Γράφει ο Νίκος Καραφωτίου
Με αφορμή την εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου έστω το παρακάτω ιστορικό αφιέρωμα για τα μνημεία, τους ανδριάντες και τα αγάλματα που βρίσκονται σε δημόσιους χώρους, στη Νέα Ερυθραία. Στη φωτογραφία, το έτος 1978, κατά τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Νικολάου Πλαστήρα στην ομώνυμη πλατεία της πόλης, διακρίνονται ο Ανδρέας Παπανδρέου, μέλη της οικογένειάς του, οι πρώην κοινοτάρχες Φ. Βαρδαξής, Α. Γεροντάκης, ο πρώην δήμαρχος Γ. Δρυμπέτης και το Διοικητικό Συμβούλιο της Αδελφότητος Δερμετζιλιωτών Νέας Ερυθραίας.
1. ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Στη συμβολή των οδών Λ. Ακρίτα – Αδ. Κοραή & Αμ. Φλέμιγκ.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: Ο Γεώργιος Γεωργιάδης (Μαρούσι 1934 – ). Έργο του ο ανδριάντας του Σπύρου Λούη στο Μαρούσι.
ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ: Στις 28 Οκτωβρίου 1963.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Χάλκινο άγαλμα Έλληνα στρατιώτη του 1940. Στο υψωμένο δεξί χέρι κρατάει περιστέρι ενώ στο άλλο τυφέκιο το οποίο έχει χαθεί. Στη βάση του είναι χαραγμένη η επιγραφή «ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΠΕΣΟΝΤΑΣ», καθώς και πλακέτα με το όνομα «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΟΥΒΟΥΤΣΗΣ».
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Γ. Βουβούτσης (Λυθρί Μικράς Ασίας 1910 – Β. Ήπειρος 1940) έπεσε μαχόμενος στις 27.12.1940 στην Κλεισούρα από πυρά ιταλικού αεροπλάνου. Ήταν εκ των πρώτων οικιστών της Ν. Ερυθραίας. Έγγαμος και πατέρας 3 τέκνων. Το όνομά του αναγράφεται και στο Μνημείο Πεσόντων της Κηφισιάς.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Την αποκάλυψη της πλακέτας έκανε στις 28.10.2009 η κόρη του Υπατία που ήταν 8 μηνών όταν έχασε τον πατέρα της. Το 2015 έγινε ανάπλαση του χώρου του μνημείου και το άγαλμα μετακινήθηκε σε καταλληλότερη θέση. Το μνημείο ανεγέρθηκε με δαπάνη της τότε Κοινότητος Νέας Ερυθραίας.
2. ΜΝΗΜΕΙΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Πλατεία Μικρασιατών.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: Ο Βάσος Καπάνταης (Μυτιλήνη 1924 – Αθήνα 1990). Στη Νέα Σμύρνη υπάρχουν έξη γλυπτά έργα του με Μικρασιάτικα θέματα.
ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ: Τον Ιανουάριο του 1970.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Μαρμάρινη αναθηματική στήλη με τριγωνική κατάληξη. Στο άνω μέρος της υπάρχει η επιγραφή «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ -1922- ΤΩΝ ΘΑΝΟΝΤΩΝ ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΜΕΜΝΗΣΟ» καθώς και μαρμάρινη πλάκα με 2 κλαδιά δάφνης. Στη βάση της φέρει εντοιχισμένο χάλκινο ανάγλυφο πίνακα τοπίου με βουνά, Ιωνικά κιονόκρανα και 2 δέντρα μεγάλα. Στην ανατολική πλευρά υπάρχει ποίημα 17 στίχων του Ν. Μουστάκη (Βουρλά 1922 – Ν. Ερυθραία 2008) ενώ στη δυτική αναγράφεται: «ΤΗΝ ΣΤΗΛΗΝ ΤΑΥΤΗΝ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΜΝΗΜΗΣ ΔΙΑ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΦΑΝΙΣΘΕΝΤΑΣ ΤΟΥ 1922 Η ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΑΝΑΤΣΑΤΙΑΝΩΝ ΗΓΕΙΡΕΝ». Επίσης στις 3 πλευρές της βάσης αναγράφονται 17 πόλεις και χωριά της Ερυθραίας Χερσονήσου.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Ανεγέρθηκε με έρευνα και προσωπική εργασία της Αδελφότητος Αλατσατιανών Ν. Ερυθραίας (πρόεδρος Δ.Σ. Ν. Μαπάκης, μέλη Β. Κουρεπίνης, Κ. Ζυμαράκης, Γ. Τζοανάκης και οι Θανάσης, Κώστας, Δημήτρης Κερμετζόγλου. Την 14η Σεπτεμβρίου κάθε έτους τελείται εκεί επιμνημόσυνη δέηση και ακολουθεί κατάθεση στεφάνων.
3. ΜΝΗΜΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: Η Άννα Καλαμάρα – Μοσχονά (Αθήνα 1946 – ).
ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ: Στις 14/1/2001 από τον τότε πρόεδρο της Βουλής Απ. Κακλαμάνη.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Χάλκινο άγαλμα νεαρής γυναίκας με δίκοχο και κοντό χιτώνα, γονατιστή στο δεξί πόδι, ενώ φέρει τυφέκιο στο αριστερό χέρι. Στη βάση του αγάλματος αναγράφεται «ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 1941 – 1945 ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΕΡΥΘΡΑΙΩΤΕΣ και ακολουθούν τα ονοματεπώνυμα 11 πεσόντων. Στη βόρεια πλευρά της αναγράφεται: «ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΕΝΩΣΗ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΙΑΣ Β. ΤΑΜΒΑΚΗ – ΜΑΓΟΥΛΑ». Δίπλα στο άγαλμα υπάρχει μικρό βάθρο με χάλκινα κλαδιά φυτών, τώρα σχεδόν κατεστραμμένα.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Από τους 11 πεσόντες οι 6 (Ι. ΒΑΓΕΝΑΣ – Σ. ΒΑΛΕΝΤΗΣ – Γ. ΚΥΡΙΑΖΗΣ – Κ. ΚΟΝΤΑΡΑΣ – Γ. ΚΥΡΙΑΖΗΣ και Κ. ΣΙΔΕΡΗΣ) σκοτώθηκαν στις 18.12.1944 στο Κεφαλάρι κατά τη διάρκεια μάχης μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΛΑΣ & αγγλικών στρατευμάτων. Από τους υπόλοιπους πέντε, εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς, οι Σ. ΠΑΣΑΔΑΚΗΣ το 1944 στην Αγχίαλο και Π. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ το 1943 (;) στη Νέα Ερυθραία, κοντά στο Μνημείο, ενώ για τους Ν. ΚΑΡΑΛΗ, ΛΕΜΟΝΗ & ΜΕΝΙΔΙΑΤΗ δεν υπάρχουν στοιχεία.
Το Μνημείο κατασκευάστηκε από την ΠΕΑΕΑ Ν. Ερυθραίας με την αρωγή του Δήμου. Θλιβερό γεγονός η κατ΄ εξακολούθηση βεβήλωσή του.
4. ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΛΑΣΤΗΡΑ
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Πλατεία Πλαστήρα.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: Θεόδωρος Παπαγιάννης (1942) καθηγητής της ΑΣΚΤ. Έργα του είναι οι προτομές του Κ. Τσάτσου (Κεφαλάρι) και Α. Γουλανδρή (Μουσείο Κηφισιάς).
ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ: Το έτος 1978.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Χάλκινος ανδριάντας του Ν. Πλαστήρα πεζού και ένστολου. Στη βάση του αναγράφεται «ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ».
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Ν. Πλαστήρας ή Μαύρος Καβαλάρης (Μορφοβούνι Καρδίτσας 4.11.1883 – Αθήνα 26.7.1953 ήταν στρατιωτικός και πολιτικός. Έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στις μάχες της Ουκρανίας και στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Ήρωας των προσφύγων της Ερυθραίας Χερσονήσου, μαχόμενος συνεχώς κάλυψε τη φυγή τους στην Ελλάδα το 1922. Διετέλεσε τρεις φορές πρωθυπουργός (3.1 – 8.4.1945), (15.4 – 21.8.1950) και (27.10.1951 – 11.10.1952). Διακρίθηκε για την τιμιότητά του και τη λιτότητα του βίου του.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Στα αποκαλυπτήρια παρέστη και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ανδριάντες του Πλαστήρα υπάρχουν στην Καρδίτσα και στη Χίο και προτομές του σε Τρίκαλα και Νέα Μάκρη. Κατασκευάστηκε με έρανο της Αδελφότητος Δερμετζιλιωτών Ν. Ερυθραίας. (πρόεδρος Δ.Σ. Σ. Σφαντός, μέλη Θ. Σφαντός, , Χ. Σφαντός, Χ. Φιλολίας και Γ. Τζοανάκης). Ο ανδριάντας παλαιότερα είχε μετακινηθεί προς την περιφέρεια της πλατείας.
5. ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Πάρκο Νεότητας – 1ο Δημοτικό Σχολείο.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: Δημήτρης Δελατόλας (Αθήνα 1939 – 2009). Έργα του το Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτη στον Πειραιά και ο ανδριάντας του Γ. Παπανδρέου στο Καλέντζι.
ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ: Το έτος 1982 από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ. Στεφανόπουλο.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Χάλκινος ανδριάντας σε όρθια στάση χαιρετισμού με το δεξί χέρι. Είναι αντίγραφο εκείνου που τοποθετήθηκε το 1981 στο Καλέντζι.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Γ. Παπανδρέου ή Γέρος της Δημοκρατίας (Καλέντζι Αχαΐας 13.2.1888 – Αθήνα 3.11.1968) διετέλεσε τρεις φορές πρωθυπουργός (26.4.1944 – 3.1.1945), (8.11 – 30.11.1963) & (18.2.1964 – 17.7.1965).
Ως υπουργός Παδείας (1928 – 1930) επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου κατασκεύασε 3.200 σχολεία, μεταξύ αυτών και το Δημοτικό της Ν. Ερυθραίας. Θεωρείται ο θεμελιωτής της δωρεάν Παιδείας, ενώ έργο του υπήρξε και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (1963 – 1965). Από την 21.4.1967 μέχρι το θάνατό του τελούσε σε αυστηρό κατ’ οίκον περιορισμό στο Καστρί, όπου κατοικούσε από το 1931. Η πάνδημη κηδεία του υπήρξε μεγάλο αντιστασιακό γεγονός εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Ο ανδριάντας κατασκευάστηκε με δαπάνη του υπουργείου Πολιτισμού.
6. ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΙΛΒΟΗ
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Πλατεία Διλβόη (Γ. Παπανδρέου και Κ. Βάρναλη).
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: Δημήτρης Γεντέκος (Αθήνα 1909 – 1998).
ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ:Το έτος 1969.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Χάλκινη προτομή με στολή στρατιώτη και επιγραφή: «ΕΝΑΣ ΕΚ 10 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΩΝ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ Α΄ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΕΝΤΥ ΠΕΡΣΙΝΓΚ»
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Γ. Διλβόης (Αλάτσατα 1896 – Γαλλία 18/71918), μετανάστης από το 1910, κατετάγη εθελοντής στο στρατό των ΗΠΑ το 1918. Στις 18.7.1918 έπεσε μαχόμενος στη Γαλλία. Η σωρός του μεταφέρθηκε το 1922 στα Αλάτσατα όπου βεβηλώθηκε από τους Τούρκους στη Μικρασιαστική Καταστροφή. Τελικά με παρέμβαση των ΗΠΑ τα λείψανά του τάφηκαν το 1923 στο εθνικό τους Κοιμητήριο, στο Άρλιγκτον. Μεταθανάτια τιμήθηκε από 4 Αμερικανούς Προέδρους: Το 1919 από τον Γουίλσον το 1923 από τον Χάρντινγκ και τον Κούλιτζ και το 1999 από τον Μπιλ Κλίντον με απονομή καινούργιου μεταλλίου, διότι το αρχικό εκλάπη από τους Γερμανούς το 1941, από το σπίτι συγγενών του στο Ηράκλειο της Κρήτης.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Ανδριάντες του υπάρχουν στο Σικάγο το Σόμερβιλ και το Ιλλινόις. Στα αποκαλυπτήρια της προτομής του στη Ν. Ερυθραία, τιμές απέδωσε άγημα Αμερικανών πεζοναυτών από τη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ. Το έργο έγινε με έρανο της Αδελφότητας Αλατσατιανών Ν. Ερυθραίας.
7. ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Πλατεία Χρυσοστόμου Σμύρνης.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: Ο Γεώργιος Τσακίρης ( Αθήνα 1946 – ) και ο Νικόλαος Κολλάρος.
ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ: Το έτος 1984.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Εντός μαρμάρινου πλαισίου ανάγλυφο που αναπαριστά νεαρή μητέρα σε όρθια στάση βρεφοκρατούσα και ενώπιόν της μικρό κορίτσι τής προσφέρει άνθος.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Το έργο έγινε από τον Μορφωτικό & Εξωραϊστικό Σύλλογο Ν. Ερυθραίας.
8. ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ – ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΜΑΡΜΑΡΙΝΕΣ ΠΛΑΚΕΣ
Α. ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Οδός Εθνικής Αντιστάσεως, στο χώρο των αθλητικών εγκαταστάσεων.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Πλάκα σε βραχώδη πέτρα με επιγραφή «Ο ΔΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ ΣΕ
ΜΝΗΜΗ ΘΑΝΑΣΗ ΤΣΑΓΚΑΡΗ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008».
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Θ. Τσαγκάρης (Ν. Ερυθραία 1929 – 1992) υπήρξε ποδοσφαιριστής του ΠΑΝΕΡΥΘΡΑΪΚΟΥ (1945 – 1950 & 1960 – 1963), του Απόλλωνα (1950 – 1953) και της ΑΕΚ (1953 – 1960).
Β. ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Οδός Κώστα Βάρναλη έναντι Ταχυδρομείου.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Πλάκα σε βράχο με επιγραφή «ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΝΔΥΛΗ».
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Π. Κονδύλης (Ν. Ερυθραία 1943 – Αθήνα 1988) ήταν φιλόσοφος και συγγραφέας, διδάκτορας Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης.
Γ. ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Στις δύο εισόδους του Κοιμητηρίου της Ν. Ερυθραίας.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Δύο πλάκες εντοιχισμένες. Στη μια αναγράφεται «ΟΙΚΟΣ ΠΡΩΤΩΝ ΟΙΚΙΣΤΩΝ ΔΗΜΟΥ ΝΕΑΣ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ» & στη νεώτερη «ΔΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ».
ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Οι 1824 πρώτοι κάτοικοι της Ν. Ερυθραίας, σύμφωνα με την απογραφή της 15 – 16.5.1928 (πολλοί Ερυθραιώτες απογράφηκαν στους τόπους εργασίας τους, κυρίως, στην κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα με αποτέλεσμα να εμφανίζεται αυξημένος ο πληθυσμός της συγκεκριμένης περιοχής της Αττικής), προέρχονται από 727 οικογένειες με καταγωγή από τα Βουρλά 115, το Λυθρί 110, τα Αλάτσατα 100, το Σιβρισάρι 95, το Τσεσμέ 42, το Σεβδίκιοϊ 35, τον Μπουτζά 32 και οι υπόλοιποι 198 από διάφορα άλλα μέρη της Μικράς Ασίας.
