Την Πέμπτη 30 Αυγούστου 2006 απεβίωσε σε ηλικία 95 ετών, ο μοναδικός για την αραβόφωνη λογοτεχνία νομπελίστας συγγραφέας Ναγκίμπ Μαχφούζ, του οποίου τα έργα είχαν μεταφραστεί σε πάνω από 25 γλώσσες. Βραβευμένος με Νομπέλ το 1988, ο Ναγκίμπ Μαχφούζ νοσηλευόταν από τα μέσα Ιουλίου όταν είχε τραυματιστεί από πτώση, αλλά η υγεία του είχε κλονιστεί σοβαρά μετά την επίθεση που είχε δεχθεί το 1994 από ισλαμιστή. Για τον θάνατό του ανακηρύχθηκε εθνικό πένθος στην Αίγυπτο και προκάλεσε ακόμη και ανακοίνωση του Λευκού Οίκου, στην οποία εκφράστηκε η θλίψη του προέδρου Μπους.
Γεννημένος στο Κάιρο το 1911, ο Μαχφούζ δημιούργησε το προσωπικό του στυλ με στοιχεία από το πολυπρισματικό και διαχρονικό πρόσωπο της Αιγύπτου, ευρύτερο από τον θρησκευτικό συντηρητισμό και πέρα από τις προσδοκίες των φιλελεύθερων αστών.
Ο Μαχφούζ έγινε παγκόσμια διάσημος για την περίφημη «Τριλογία του Καΐρου», μια σύνθετη αφήγηση της δεκαετίας του 1950 που αξιοποιεί το πρότυπο της οικογενειακής σάγκας. Μόνο, που ο Μαχφούζ με την ιδιαίτερη αισθαντικότητά του και το χάρισμα να απελευθερώνει μυρωδιές και ήχους, εξέλιξε τη δική του αστική «Τριλογία» σε μία ψηφιδωτή τοιχογραφία της ιδιότυπης μισοφωτισμένης, για τη Δύση, κουλτούρας της Βόρειας Αφρικής.
Μελετητές του έργου του Ναγκίμπ Μαχφούζ, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερα από 30 μυθιστορήματα, διηγήματα, θεατρικά, δοκίμια, άρθρα και αναμνήσεις, μιλούν για την ευεργετική επίδραση που είχε η συγγραφική του δράση πάνω στην αραβική γλώσσα. Ο Μαχφούζ ανανέωσε τη χρήση της γλώσσας. Από τη μία την εξευγένισε, επαναφέροντας λέξεις αλλά κυρίως καλλιεργώντας ψυχικές εμπειρίες, και από την άλλη εκδημοκράτισε και διέχυσε στην κοινωνία τον βαθύ πλούτο των αραβικών.
Η επαφή του με την Ιστορία και την κοινωνία έγινε μέσα από τη φιλοσοφία (που σπούδασε στη δεκαετία του ’30 στο Κάιρο) αλλά και τον αντιφατικό, όμως δημιουργικό, διχασμό του ανάμεσα στην ανάγκη να αφηγηθεί με τρόπο ρεαλιστικό και στην τάση να διαλύσει τη στερεή εικόνα με υπαρξιακές και εν τέλει μυστικιστικές νύξεις.
Από το 1959 είχε γίνει φανερό ότι ο Μαχφούζ ήταν αντίπαλος της μονολιθικής ερμηνείας της ισλαμικής Αιγύπτου. Οι αναφορές του στον Θεό και τους προφήτες είχαν αρχίσει να ενοχλούν ισλαμικά ιδρύματα, που τις επόμενες δεκαετίες θα είχαν να αντιμετωπίσουν και όλους όσοι συμφωνούσαν με τα γραπτά του.
Στην ουσία, τα μυθιστορήματα του Μαχφούζ επανεξετάζουν τη θέση των χωρών της Νότιας Μεσογείου, απέναντι στην Ευρώπη και ζωντανεύουν τον μέσο Αιγύπτιο ως έναν αξιομνημόνευτο λογοτεχνικό ήρωα. Η Αίγυπτος και ο ευρύτερος αραβόφωνος κόσμος απέκτησαν ήρωες, τους οποίους δημιούργησε το σμίξιμο του δυτικού μυθιστορήματος και του αραβικού θυμικού σε μια ένωση που δεν έγινε ποτέ σύγκρουση. Τέτοια ήταν η ενοποιητική δύναμη του Ναγκίμπ Μαχφούζ.
Ο Ναγκίμπ Μαχφούζ εξέδωσε το τελευταίο του βιβλίο («Ο έβδομος ουρανός») το 2005, ενώ στην ελληνική γλώσσα έχουν μεταφραστεί 16 μυθιστορήματά του, όλα από τον εκδοτικό οίκο «Ψυχογιός».
Άγγελος Πολύδωρος
