Το Cine- Δράση συνεχίζει τις ζωντανές προβολές του την Πέμπτη 6 Οκτωβρίου στις 20.15 στο ΤΥΠΕΤ, με ταινία που βασίζεται στη συγκέντρωση στοιχείων για το βιβλίο «Ζητούνται Παιδιά από την Ελλάδα. Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου» .
Θα ακολουθήσει συζήτηση με τη Βελγίδα συγγραφέα του βιβλίου Γκόντα Φαν Στιν που ήρθε στην Ελλάδα προκειμένου να παραστεί στην προβολή και την συζήτηση που διοργανώνει το Cine -Δράση.
Το μέιλ που ξεκλείδωσε την ιστορία
«Αγαπητή Δρ. Van Steen,
Η μητέρα μου γεννήθηκε στις ορεινές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Μαζί με τη μικρή της αδελφή ήρθαν στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1955 ως ορφανά, υιοθετημένα από μια ελληνοαμερικανική οικογένεια. Η μητέρα μου μού αποκάλυψε πρόσφατα πως ο πατέρας της ήταν ο Ηλίας Αργυριάδης, ο οποίος συνελήφθη και εκτελέστηκε από την (ελληνική) κυβέρνηση επειδή ήταν κομμουνιστής. Δεν γνωρίζω σχεδόν τίποτα γι’ αυτόν τον άνθρωπο, εκτός από την αποσπασματική μαρτυρία της μητέρας μου…
Mike X.»
Πώς ξεκίνησε η έρευνα
Η έρευνα της Gonda Van Steen ξεκίνησε από την ιστορία ενός απογόνου της οικογένειας Αργυριάδη που τυχαία της έστειλε το παραπάνω μήνυμα ψάχνοντας πληροφορίες για την καταγωγή της μητέρας του, Ιωάννας Αργυριάδη. Όπως αποδείχθηκε, η τύχη της Ιωάννας και των δύο αδελφών της σφραγίστηκε από την εκτέλεση του πατέρα τους και στελέχους του ΚΚΕ, Ηλία Αργυριάδη, το 1952 μαζί με τον Νίκο Μπελογιάννη.
Δύο από τις τρεις κόρες του Αργυριάδη υιοθετήθηκαν από ένα ζευγάρι στην Αμερική. Η έρευνα για την ιστορία της οικογένειας άνοιξε στη συγγραφέα την πόρτα στις διακρατικές υιοθεσίες παιδιών από την Ελλάδα με προορισμό τις παραπάνω χώρες.
«Όλα ξεκίνησαν με τις καλύτερες προθέσεις», τονίζει η συγγραφέας «στο πλαίσιο ενός μεταπολεμικού ανθρωπιστικού κινήματος για τα ορφανά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Ωστόσο, οι υιοθεσίες γρήγορα απέκτησαν πολιτικά χαρακτηριστικά και συνδέθηκαν με τον αντικομμουνισμό σε Ελλάδα και Αμερική, όπως φαίνεται από την περίπτωση Αργυριάδη, ενώ αργότερα είχαν περισσότερο κοινωνικά χαρακτηριστικά, καθώς αφορούσαν παιδιά που είχαν γεννηθεί εκτός γάμου ή σε πολύ φτωχές οικογένειες. Υπήρχε όμως και ένας άλλος παράγοντας στην εξίσωση που έφερνε παιδιά από την Ελλάδα στην Αμερική. «Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, το 1955, καταλαβαίνουμε ότι το κίνημα υιοθεσιών απαντά στη ζήτηση που επικρατεί για λευκά, υγιή παιδιά, δήθεν χωρίς παρελθόν. Το κράτος κάπως βγαίνει από την εικόνα και λειτουργούν μόνο μεσάζοντες, οι οποίοι έχουν μεγάλη αυτονομία και καταλαβαίνουν ότι μέσα σε αυτό το κλίμα μπορούν να κερδίσουν χρήματα», λέει η Van Steen. Τέτοιοι μεσάζοντες ήταν πχ τα αδέλφια Ιζακχάρ που αμείβονταν με περίπου 2.500 δολάρια για κάθε παιδί που έφερναν στην Αμερική σε θρησκευόμενες οικογένειες με οικονομική επιφάνεια.
Γενικά το σύστημα υιοθεσιών ελεγχόταν από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, διευθυντές βρεφοκομείων,
γιατρούς, δικηγόρους, δικαστές και ηγετικές προσωπικότητες κοινοτικών ελληνοαμερικανικών οργανώσεων. Οι υιοθεσίες εκτείνονταν σε ένα φάσμα «νομιμότητας», καλύπτοντας βραδείες γραφειοκρατικές διαδικασίες αλλά και περιπτώσεις απροκάλυπτου χρηματισμού, ψεύδους ή και εκβιασμού. Για να γίνουν πράξη οι ταχείες υιοθεσίες, οι μεσάζοντες συνεργάζονταν με ελληνικά βρεφοκομεία στην Πάτρα, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, (π.χ. Ορφανοτροφείο της Πάτρας ή το δημοτικό βρεφοκομείο Θεσσαλονίκης Άγιος Στυλιανός) και τις γνωστές Παιδουπόλεις της τότε βασίλισσας Φρειδερίκης. Ταυτόχρονα, υπήρχε αμέλεια για την καταλληλόλητα της θετής οικογένειας.
Ανάμεσα στους μεσάζοντες ήταν η ελληνοαμερικανική οργάνωση ΑΧΕΠΑ, Ο ρόλος της ΑΧΕΠΑ αξίζει ιδιαίτερη μνεία, καθώς αξιοποίησε το δημόσιο κύρος της για την εγκαθίδρυση και επέκταση ενός μονοπωλίου υιοθεσιών. Το δίκτυο αυτό λειτούργησε με μικρή διαφάνεια και νομική εγκυρότητα ως υιοθετικός φορέας έως το 1956, με βασικούς υποκινητές του τον Λίο Λάμπερσον (πρόεδρο της ΑΧΕΠΑ, 1953-4), τον Στίφεν Σκόπας (πρόεδρο της ΑΧΕΠΑ, δικηγόρο και μετέπειτα δικαστή της Νέας Υόρκης), και τον Μιχαήλ Τσάπαρη (δικηγόρο και υπάλληλο του υπουργείου Εσωτερικού). Μάλιστα, ο Λίο Λάμπερσον συνέχισε τις διακρατικές υιοθεσίες και μετά το 1956, παρά το πλήθος κριτικών (εντός και εκτός της ΑΧΕΠΑ) πως οι δραστηριότητές του είχαν εκφυλιστεί σε «κερδοφόρο παζάρι μωρών». Οι υιοθεσίες μειώθηκαν αισθητά το 1959, με τη σύλληψη και δίκη του Σκόπα και το σκάνδαλο που ξέσπασε στα αμερικανικά και ελληνικά μέσα ενημέρωσης.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της έρευνάς της, η Van Steen κατάφερε και ταυτοποίησε τη συντριπτική πλειονότητα των υιοθεσιών και σε πολλές περιπτώσεις έφερε σε επαφή οικογένειες έπειτα από δεκαετίες, όπως μπορεί κάποιος να δει στις συγκινητικές μαρτυρίες του τρίτου μέρους του βιβλίου. «Η αναζήτηση για την αλήθεια, για το τι έγινε, δεν τους έχει αφήσει ποτέ. Ψάχνουν οι ίδιοι οι υιοθετημένοι αλλά και τα παιδιά τους έπειτα από 60 και 70 χρόνια», λέει. Πιστεύει δε ότι είναι κατάλληλη η στιγμή να ανοίξει η ελληνική πολιτεία τα αρχεία της στους ερευνητές και στις οικογένειες, ώστε χιλιάδες άνθρωποι να αποκτήσουν αυτό που τους στερήθηκε όταν ήταν παιδιά: τον έλεγχο της ζωής τους.
Η συγγραφέας
Η ελληνίστρια, συγγραφέας και κάτοχος της Έδρας Κοραή στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του King’s College London, έχει εκπονήσει εκτεταμένη έρευνα για τις σιωπηλές ιστορίες των 4.000 περίπου υιοθετημένων παιδιών από την Ελλάδα που στάλθηκαν κυρίως στις ΗΠΑ και δευτερευόντως στην Ολλανδία, μεταξύ 1949 και 1962. Η συγγραφέας ξεδιπλώνοντας στο βιβλίο της το πρόβλημα των υιοθεσιών, ξεκλειδώνει ταυτόχρονα και ένα άγνωστο κεφάλαιο στις σχέσεις Ελλάδας και Ηνωμένων Πολιτειών στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.
Η Gonda Van Steen σπούδασε κλασική φιλολογία στο Βέλγιο και εκπόνησε την διδακτορική της διατριβή σε κλασικές και ελληνικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Princeton. Σήμερα είναι καθηγήτρια και κάτοχος της Έδρας Κοραή στη νεοελληνική και Βυζαντινή ιστορία, γλώσσα, και λογοτεχνία, και διευθύντρια του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου.
Έχει γράψει τα βιβλία: Venom in Verse: Aristophanes in Modern Greece (2000), Liberating Hellenism from the Ottoman Empire (2010), Theatre of the Condemned: Classical Tragedy on Greek Prison Islands (2011), Stage of Emergency: Theater and Public Performance under the Greek Military Dictatorship of 1967-1974 (2015), και Adoption, Memory, and Cold War Greece: Kid pro quo? (2019). Το πρώτο βιβλίο της δημοσιεύθηκε από το Princeton University Press και του απονεμήθηκε το βραβείο John D. Criticos από την Ελληνική Εταιρεία του Λονδίνου. Στο 2ο βιβλίο της επικεντρώνεται στις επαναστατικές χρήσεις των Περσών του Αισχύλου (1820) και στην περίπτωση της Αφροδίτης του Μήλου. Το τρίτο βιβλίο αναφέρεται στις παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών που παρουσίαζαν οι πολιτικοί κρατούμενοι του εμφυλίου πολέμου. To τέταρτο αναλύει τη ζωή του θεάτρου, τις επιδόσεις και τη λογοκρισία κατά την διάρκεια της ελληνικής στρατιωτικής δικτατορίας του 1967-1974.
Από το 2013 ασχολείται με τις υιοθεσίες ελληνοπούλων που στάλθηκαν στις ΗΠΑ και στην Ολλανδία τα χρόνια του 1950 και 1960. Κατά τη διάρκεια των ετών 2012-2014 η Gonda Van Steen διετέλεσε πρόεδρος του Συνδέσμου Νεοελληνικών Σπουδών της Βόρειας Αμερικής (Modern Greek Studies Association). Συνεχίζει να αποτελεί ενεργό μέλος του MGSA και της Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών του Ηνωμένου Βασιλείου, δουλεύοντας απρόσκοπτα για την προώθηση και διάδοση των ελληνικών σπουδών στον κόσμο.
Διαβάστε: Αρχίζουν από 3/10 στα Βριλήσσια τα Πολιτιστικά Εργαστήρια του ΠΑΟΔΗΒ
