Την ταινία «Η δασκάλα» προβάλλει το Cine-Δράση στο ΤΥΠΕΤ την Πέμπτη 22 Νοεμβρίου στις 20:15. Το βασικό θέμα της λαϊκής αυτής σάτιρας είναι αφενός η κατάχρηση εξουσίας, η χρησιμοποίηση του αξιώματος από δημόσιους λειτουργούς για να αποκτήσουν υλικά αγαθά και προνόμια για τους ίδιους και το περιβάλλον τους και αφετέρου η συνενοχή της κοινωνίας μέσα από ένα βρώμικο πάρε–δώσε, που τροφοδοτείται από το φόβο προς κάθε απολυταρχική εξουσία και την συνεπακόλουθη προθυμία κάποιων, δυστυχώς αρκετών, να υποκύψουν στη διαφθορά, να υπηρετήσουν αυτούς που έχουν δύναμη σε βάρος της προσωπικής τους αξιοπρέπειας και του αυτοσεβασμού τους. Η ιστορία του φιλμ, γεμάτη σασπένς και οξυδερκείς παρατηρήσεις, διαδραματίζεται στην «σοσιαλιστική» Τσεχοσλοβακία, αλλά θα μπορούσε να συμβαίνει οπουδήποτε και οποτεδήποτε, τουλάχιστον όσο κυριαρχούν η διαφθορά, η μικροπρέπεια και ο εγωισμός. Στην μικρή μας χώρα ζούμε καθημερινά πολλές παρόμοιες ιστορίες.
Μια πραγματική ιστορία
Το σενάριο βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία συμβαίνουν στην Μπρατισλάβα, στη διάρκεια των σχολικών χρόνων του σεναριογράφου Petr Jarchovský. Το 1983 στο σχολείο μια συνοικίας της πόλης έρχεται μία καινούρια δασκάλα, η οποία είναι μέλος του τότε κυβερνώντος κομουνιστικού κόμματος και έχει χάσει τον στρατιωτικό σύζυγό της. Η συντρόφισσα Μαρία Ντραζντέχοβα, φαίνεται συμπαθής, ευχάριστη, καλόκαρδη και αφοσιωμένη στο έργο της. Αλλά από την πρώτη κιόλας μέρα στο νέο της πόστο, θέτει επιδέξια και ατρόμητα το στίγμα της και τους κανόνες της. Συστήνεται τα παιδιά και την ώρα που γνωρίζεται με αυτά, ζητάει από το καθένα εκτός από το όνομα του να της αναφέρει τη δουλειά και τα ενδιαφέροντα των γονιών του, στοιχεία τα οποία και καταγράφει στο προσωπικό της ημερολόγιο. Στη συνέχεια σιγά σιγά αρχίζει να ξεφεύγει από τον εκπαιδευτικό της ρόλο και να εκμεταλλεύεται ποικιλοτρόπως τους μαθητές της, απαιτώντας να της κάνουν θελήματα και εξυπηρετήσεις είτε αυτοί είτε οι γονείς τους, με αντάλλαγμα κάποια υψηλότερη βαθμολογία και καλύτερες προοπτικές. Με απίστευτη επιδεξιότητα καταχράται την εξουσία που συνεπάγονται η θέση της και οι διασυνδέσεις της στο Κόμμα, χειραγωγεί τους μαθητές και τους γονείς τους για να ικανοποιήσει κάθε μικρή ή μεγαλύτερη επιθυμία και ανάγκη της. Στα σχέδια της εμπλέκονται ολοένα και περισσότεροι γονείς. Ακόμη και αυτοί που αρχικά έβλεπαν με επιφύλαξη τις τακτικές της, υποκύπτουν καθώς ανακαλύπτουν ότι οι μεν αντίσταση στις «ευγενικές» της πιέσεις φέρνει τιμωρίες, κακούς βαθμούς ακόμα και ενδοσχολικό εκφοβισμό, οι δε εξυπηρετήσεις ανταποδίδονται με διάφορους τρόπους, και μπορούν να εξασφαλίσουν στους μαθητές ακόμα και «καλύτερο μέλλον».
Και καθώς οι πελατειακές σχέσεις δασκάλας, μαθητών, γονιών θεριεύουν και στεριώνουν, ένα παραλίγο τραγικό γεγονός θα οδηγήσει δυο-τρεις από τους κηδεμόνες, που από την αρχή αντιστέκονται στις διαβρωμένες και διαβρωτικές τακτικές της, σε μετωπική σύγκρουση μαζί της. Καταγγέλλουν τους εκβιασμούς της στη διευθύντρια του σχολείου, η οποία, ως είθισται, πέφτει από τα σύννεφα, αλλά υποχρεώνεται από τις καταστάσεις να συγκαλέσει τον σύλλογο γονέων ώστε να ακουστούν και οι δικές τους απόψεις και να κριθεί η σοβαρότητα και η αλήθεια της κατάστασης. Και τότε κάποια μυστικά από τα πολλά που δεν ομολογούνται θα έρθουν στο φως. Αλλά η διαφθορά έχει εμποτίσει τον περισσότερο κόσμο και μια δίκαιη λύση δεν είναι πάντα αυτό που μπορεί να συμβεί.
Tα βραβεία του φιλμ
Ο σκηνοθέτης Jan Hrebejk χρησιμοποιεί ένα σχετικά ασήμαντο περιστατικό, για να σχολιάσει καυστικά, με γλυκόπικρο τρόπο την υποκρισία, αλλά και τον φόβο των απλών ανθρώπων ενάντια στην εξουσία. Δεν τον ενδιαφέρει απολύτως να κριτικάρει μόνον το συγκεκριμένο πολιτικό σύστημα, αλλά επιδιώκει, όπως ακριβώς ο Όργουελ με το «1984» να ξεσκεπάσει τις πρακτικές που χρησιμοποιούν και τις δομές πάνω στις οποίες βασίζονται όλα τα είδη αυταρχικών πολιτικών συστημάτων για να χειραγωγήσουν τις κοινωνίες προς όφελος ολιγομελών πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών ομάδων. Με ελαφρύ και διασκεδαστικό τρόπο αποτυπώνει τα κακώς κείμενα. Πηγαίνοντας την αφήγηση πότε μπροστά και πότε πίσω στο χρόνο, μέσα από την ημερομηνία που καταγράφεται στον πίνακα της τάξης, εστιάζει κυρίως στα παιδιά που αδικούνται από τη δασκάλα και τον δύσκολο αγώνα των γονιών τους να αποκατασταθεί το δίκαιο. Επικεντρώνει ταυτόχρονα στην αδιαφορία των άλλων γονέων αλλά και του συνόλου των εκπαιδευτικών που τους βολεύει η κατάσταση, ή δεν θέλουν να μπλέξουν σε περιπέτειες. Συμπεριφορές που εξηγούν την εδραίωση βαθιά μέσα στο χρόνο αυτού του τύπου των καθεστώτων και τη δυσκολία ανατροπής τους. Η ύποπτη συμπεριφορά της δασκάλας, ξετυλίγεται σαν δικαστικό δράμα, με τους πατεράδες και τις μητέρες των μαθητών σε ρόλο ενόρκων, να κρίνουν εάν τα γεγονότα που περιγράφονται κρύβουν κάτι το πραγματικά επιλήψιμο ή εάν πρόκειται για μια αθώα συμπεριφορά εκ μέρους της, με αντίστοιχη εκδικητική μανία από την πλευρά των γονιών, τα παιδιά των οποίων απλώς δεν είναι επιμελή και δεν έχουν καλούς βαθμούς. Όπως άλλωστε, λέει ευγενικά, κάποια στιγμή η ίδια «είμαστε άνθρωποι και πρέπει να βοηθάμε ο ένας τον άλλο».
Ο βραβευμένος Τσέχος δημιουργός, πιστός στις καλύτερες παραδόσεις του σινεμά της πατρίδας του, σκηνοθετεί με λεπτότητα, ειλικρίνεια και οξυδέρκεια και παραδίδει στο κοινό μια αξιόλογη ταινία που συνδυάζει αρμονικά το κωμικό με το δραματικό, το πολιτικό με το προσωπικό. Με την συμβολή του διευθυντή φωτογραφίας Martin Ziaran συνθέτει καλοδουλεμένα κάδρα, που υποστηρίζουν στο ακέραιο το θέμα του. Αποσπά εξαιρετικές αποδόσεις από ολόκληρο το καστ και η εξαιρετική του πρωταγωνίστρια Zuzana Mauréry, βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι (2016). Το φιλμ είχε συνολικά 21 υποψηφιότητες και κατέκτησε 8 Βραβεία σε διεθνείς διοργανώσεις
Σκηνοθεσία: Jan Hřebejk. Σενάριο: Petr Jarchovský. Πρωταγωνιστούν: Zuzana Mauréry, Csongor Kassai, Zuzana Konečná, Tamara Fischer, Martin Havelka, Éva Bandor, Peter Bebjak, Ondrej Malý. Διάρκεια: 102′.
