Η εφηβεία αποτελεί μια μεταβατική περίοδο, από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση, κατά τη διάρκεια της οποίας συντελούνται πολλές αλλαγές, τόσο βιολογικές, όσο και ψυχολογικές. Ενώ έχει ορατή αρχή (αρχίζει με την ήβη, περίπου στην ηλικία των 10 ετών για τα κορίτσια και 12 ετών για τα αγόρια), κατά γενική ομολογία των ειδικών, δεν έχει ευδιάκριτο τέλος. Θα μπορούσαμε να πούμε, λίγο πιο γενικά, πως τελειώνει όταν ορισμένοι ψυχολογικοί και κοινωνικοί στόχοι έχουν επιτευχτεί.
Ο πιο σημαντικός αναπτυξιακός στόχος της εφηβείας είναι η ανάγκη του ατόμου να διαμορφώσει οριστικά την ταυτότητά του, να γίνει ένα μοναδικό, ξεχωριστό άτομο. Για να το καταφέρει αυτό, ο έφηβος, θα πρέπει να ρίξει τους γονείς του από το βάθρο τους. Οι γονείς βιώνουν την ξαφνική αμφισβήτηση και κριτική, καθώς και την απώλεια του απόλυτου θαυμασμού, της αποδοχής και επιρροής που απολάμβαναν κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Ο έφηβος αναγνωρίζει πλέον πως και οι γονείς του έχουν ψεγάδια, όπως όλοι οι άλλοι άνθρωποι και αρχίζει να αμφισβητεί τις αξίες και τις πεποιθήσεις τους.
Ο έφηβος αγωνίζεται για να κατακτήσει την ανεξαρτησία και την ψυχολογική ελευθερία από τους γονείς του. Να μπορεί να είναι ελεύθερα πια ο εαυτός του, με τις δικές του σκέψεις, τις δικές του αξίες και τα δικά του συναισθήματα. Στα πρώτα χρόνια της εφηβείας αυτός ο αγώνας για ανεξαρτησία εκφράζεται συνήθως μέσα από ενέργειες, όπως το ιδιόμορφο ντύσιμο, τον τρόπο διασκέδασης, τις μουσικές προτιμήσεις κ.λπ., ενώ στη μέση εφηβεία παίρνει συνήθως τη μορφή ανοιχτής ρήξης και έντονων αντιπαραθέσεων.
Προσπαθεί να πάρει απόσταση από τους γονείς του, αλλά ταυτόχρονα νιώθει ενοχές επειδή τους ‘‘εγκαταλείπει’’, φόβο και ανασφάλεια για το μέλλον και νοσταλγία για την ανεμελιά και ασφάλεια που βίωνε ως παιδί. Τη μια στιγμή νιώθει γεμάτος αυτοπεποίθηση και απορρίπτει κάθε βοήθεια από το οικογενειακό του περιβάλλον και την άλλη τρομάζει από την αβεβαιότητα που νιώθει και ζητά τη συμπαράσταση και ενθάρρυνση των γονιών του. Τη μια στιγμή νιώθει παιδί και την άλλη ενήλικας. Τα αμφιθυμικά αυτά συναισθήματα οδηγούν συνήθως σε μια αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά, η οποία μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στους γονείς που δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν.
Ταυτόχρονα και οι ίδιοι οι γονείς βρίσκονται σε μια φάση όπου έχουν να αντιμετωπίσουν έντονες βιολογικές, κοινωνικές και ψυχολογικές αλλαγές. Καθώς τα παιδιά τους μπαίνουν στην εφηβεία, οι γονείς συνήθως βρίσκονται στη μέση φάση της ενήλικης ζωής τους, όπου αρχίζουν σιγά – σιγά να αναγνωρίζουν στον εαυτό τους τα πρώτα σημάδια κούρασης και άλλων σωματικών μεταβολών, έρχονται αντιμέτωποι με δύσκολα συναισθήματα γύρω από την απώλεια του γονεϊκού τους ρόλου και τη συζυγική σχέση, η οποία επαναπροσδιορίζεται και δοκιμάζεται.Ο συνδυασμός των παραπάνω οδηγεί συνήθως σε έντονες συγκρούσεις και εντάσεις μέσα στην οικογένεια.
Είναι σημαντικό ως γονείς να καταλάβετε πως μέσα στην προσπάθεια να δημιουργήσουν τη δική τους ταυτότητα, η πρώτη κίνηση των εφήβων είναι να πάνε στο άλλο άκρο από αυτό που έως τώρα τους είχατε μάθει. Έχουν ανάγκη να πάνε ενάντια σε αυτά που αντιπροσωπεύετε για να ‘‘βρουν τον εαυτό τους’’. Ο τελικός στόχος είναι πάντα η επίτευξη της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας. Στην προσπάθεια αυτή είναι πολύ σημαντικό, να είστε αρωγοί. Να αντέξετε τη σύγκρουση, την αστάθεια στη συμπεριφορά των έφηβων παιδιών σας και την ένταση των συναισθημάτων, χτίζοντας μια σχέση εμπιστοσύνης και διατηρώντας την καλή επικοινωνία μεταξύ σας. Επικοινωνία, που να βασίζεται στην αποδοχή, τη συνεργασία και τη δημοκρατικότητα. Πολλοί γονείς, σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν τον έλεγχο, επιβάλουν τους αυστηρούς κανόνες τους με μια τιμωρητική συμπεριφορά. Ο διάλογος και η χρήση λογικών επιχειρημάτων λειτουργούν πολύ καλύτερα με τους εφήβους. Είναι σημαντικό να έχετε ξεκάθαρες και σταθερές απόψεις, οφείλετε, όμως, καθώς οι έφηβοι μεγαλώνουν, να αναθεωρείτε τους κανόνες και τα όρια που θέτετε, παρέχοντάς τους ολοένα και μεγαλύτερη ανεξαρτησία. Ακούστε τα παιδιά σας, ενθαρρύνετέ τα να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, συμβουλέψτε τα και βοηθήστε τα να βρουν πιθανές λύσεις στα θέματα που τα απασχολούν, χωρίς όμως να προσπαθείτε να κυριαρχήσετε επάνω τους.
Ακόμη μια δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι γονείς είναι το να δεχτούν ότι οι έφηβοι τείνουν να τους υποκαταστήσουν με τους φίλους και την παρέα τους. Βλέποντας τα παιδιά τους να απομακρύνονται, οι περισσότεροι γονείς νιώθουν απόρριψη και ταυτόχρονα έντονο φόβο ότι μπορεί να επηρεαστούν αρνητικά από λάθος συναναστροφές. Είναι σημαντικό να συνεχίσετε να είστε συναισθηματικά κοντά στα παιδιά σας και να προσπαθείτε να διατηρήσετε ανοιχτή την επικοινωνία μαζί τους. Εάν θεωρείτε τους φίλους του παιδιού σας κακή επιρροή, αντί να τους κρίνετε ανοιχτά, θα ήταν πιο βοηθητικό να επικεντρωθείτε στις συμπεριφορές που δεν είναι αρεστές και τις συνέπειες αυτών των συμπεριφορών. Είναι βασικό να έχετε στο μυαλό σας πως οι σχέσεις με συνομηλίκους είναι ζωτικής σημασίας για τους εφήβους. Μαθαίνουν να αλληλεπιδρούν και να μοιράζονται, μαθαίνουν πώς να ελέγχουν την κοινωνική τους συμπεριφορά και πώς να αναπτύσσουν δεξιότητες κατάλληλες για την ηλικία τους. Μέσα από τη δημιουργία ενός δικού τους κοινωνικού συνόλου, με δικούς του κανόνες, δικές του ιδεολογίες και τρόπους συμπεριφοράς ο έφηβος αρχίζει να δημιουργεί και να σταθεροποιεί τη δική του ταυτότητα.
Το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι να μπορέσετε να καταλάβετε και να σεβαστείτε αυτή τη νέα πορεία, που προσπαθεί να χαράξει το παιδί σας, να το προστατέψετε από τα συναισθήματα ενοχής που βιώνει προσπαθώντας να σας αποχωριστεί, να ελέγξετε τα δικά σας συναισθήματα και τις δικές σας αντιδράσεις και να το ενθαρρύνετε να μεγαλώσει και να ανακαλύψει το δικό του δρόμο στη ζωή. Ένα δρόμο, που όπως θα δείτε στην πορεία, είναι ένας συνδυασμός, από αυτά που εσείς του μάθατε και από αυτά που βρήκε και διάλεξε μόνο του από τον έξω κόσμο. Προς το τέλος αυτής της διαδρομής, γονείς και παιδιά, ξαναβρίσκουν την σχέση τους σε ένα πιο ισότιμο πλαίσιο. Αλλάζει και γίνεται πια, αυτό που ονομάζουμε ενήλικη σχέση. Υπάρχει πλέον μια αποδοχή, βασισμένη στην πραγματικότητα. ‘‘Αντέχω να είμαι ο εαυτός μου. Δεν νιώθω ενοχές που δεν είμαι ακριβώς σαν τον πατέρα μου ή σαν τη μητέρα μου. Δέχομαι, σέβομαι και εκτιμώ τις αξίες, τις πεποιθήσεις, καθώς και τις αδυναμίες των γονιών μου. Όπως και εκείνοι αντίστοιχα, δέχονται, σέβονται και εκτιμούν τις δικές μου. Κανείς δεν είναι ούτε πιο πάνω, ούτε πιο κάτω από τον άλλο, αλλά πορευόμαστε πια ισότιμα, ο ένας δίπλα στον άλλο’’.
Ήρα Κουρή
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, MSc Παιδοψυχολογίας
irakouri@gmail.com, τηλ. 6942434342
