Η έννοια του ρατσισμού προέρχεται από τη λέξη race που σημαίνει φυλή. Ουσιαστικά ρατσισμός είναι να θεωρούμε κάποια άλλη ομάδα ανθρώπων ως κατώτερη ή ακόμα άξια περιφρόνησης, λόγω της φυλετικής ή εθνικής της καταγωγής. Ο σύγχρονος ρατσισμός όμως δεν περιορίζεται μόνο στις φυλετικές διακρίσεις. Εκτός από τον φυλετικό ρατσισμό υπάρχει ο κοινωνικός ρατσισμός, δηλαδή η εχθρική συμπεριφορά απέναντι σε ορισμένες ομάδες, όπως είναι οι μετανάστες, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι πρώην φυλακισμένοι, οι φορείς του AIDS, οι ομοφυλόφιλοι, οι ναρκομανείς και άλλες κοινωνικές ομάδες.
Ο εθνικός ρατσισμός, δηλαδή, η αντίληψη ότι ένα έθνος είναι ανώτερο από ένα άλλο. Ο θρησκευτικός ρατσισμός, δηλαδή η αντίληψη ότι μία θρησκεία είναι η μόνη αληθινή και πρέπει να επικρατήσει έναντι των υπολοίπων. Ο ρατσισμός των ανεπτυγμένων κρατών σε βάρος των υπανάπτυκτων, όπως ο ρατσισμός σε βάρος των χωρών του τρίτου κόσμου. Ο ρατσισμός κατά του γυναικείου φύλου, δηλαδή οι εμφανείς ή άτυπες διακρίσεις κατά των γυναικών, που είναι γνωστός ως σεξισμός.
Αίτια του ρατσισμού
Τα αίτια του ρατσισμού είναι ποικίλα και λίγο πολύ γνωστά από το παρελθόν, καθώς η ανθρωπότητα δεν παραδειγματίστηκε από τις εμπειρίες του παρελθόντος και ο ρατσισμός αναβιώνει. Η έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας και η πνευματική φτώχεια είναι από τα σημαντικότερα αίτια του φαινομένου αυτού. Από τη στιγμή που τα άτομα δεν διδάσκονται την αξία την ισότητας της δικαιοσύνης του σεβασμού, είναι εύκολο να παρασυρθούν από ρατσιστικές αντιλήψεις. Παράλληλα το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο περιορίζει τους ορίζοντες των ανθρώπων και αδρανοποιεί τη σκέψη τους με αποτέλεσμα να χειραγωγούνται εύκολα και να υιοθετούν κάθε είδους στερεότυπα. Τα οικονομικά συμφέροντα είναι άλλη μια σημαντική αιτία, όπως για παράδειγμα ο φυλετικός ρατσισμός κατά των μαύρων, δημιουργήθηκε για να δικαιολογήσει την εκμετάλλευση των λαών της Αφρικής από τους λευκούς. Οι κάθε είδους πολιτικές σκοπιμότητες όπως οι επεκτατικές βλέψεις μιας χώρας σε βάρος άλλης ή η μετάθεση ευθυνών για την ύπαρξη σοβαρών οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων σε συγκεκριμένες ομάδες. Για παράδειγμα οι μετανάστες κατηγορούνται συνήθως σε μια χώρα για την όξυνση της ανεργίας ή την έξαρση της βίας ενώ αποκρύπτεται η ανικανότητα της πολιτείας να δώσει λύσεις.
Επιπτώσεις του ρατσισμού
Ο ρατσισμός σήμερα εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως και προσβάλλει ανεπανόρθωτα σχέσεις ατόμων, ομάδων, λαών. Προκαλούνται φαινόμενα περιθωριοποίησης, άγονες αντιπαραθέσεις και καταργούνται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ευδοκιμούν ο πόλεμος αντί της ειρηνικής συνύπαρξης, η βία αντί της γαλήνης, η ξενοφοβία αντί της γόνιμης αλληλεπίδρασης των λαών. Ο ρατσισμός εγκυμονεί απρόβλεπτους κινδύνους για μια κοινωνία, για ένα έθνος επειδή οι έντονες διακρίσεις μπορεί να οδηγήσουν σε εκμετάλλευση κοινωνικών ομάδων, σε διχασμό και αναταραχές. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο ρατσισμός μεταθέτει τις ευθύνες για την εκμετάλλευση και τις γνωστές συνέπειές της, τη φτώχεια, την ανεργία, τον βιολογικό αφανισμό, τις ανταγωνιστικές ανθρώπινες σχέσεις, την ανισότητα, την καταπάτηση των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου από τους κύριους υπεύθυνους δηλαδή τις ισχυρές χώρες στα πιο ανίσχυρα θύματα τους, δηλαδή τις χώρες του τρίτου κόσμου, τις φυλετικές και εθνικές μειονότητες, τις οικονομικά και κοινωνικά περιθωριοποιημένες ομάδες. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο άνθρωποι που υφίστανται ρατσισμό να γίνονται εξιλαστήρια θύματα για να αποπροσανατολιστεί η κοινή γνώμη. Το πρόβλημα αφορά όλους μας άμεσα και πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τη σοβαρότητα και να εναντιωθούμε σθεναρά. Ο ρατσισμός είναι ένα φαινόμενο που υπάρχει και εντείνεται στις μέρες μας και στις πιο σύγχρονες κοινωνίες. Παρόλο που υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που εκδηλώνουν έντονες τάσεις ρατσισμού, υπάρχουν και κάποιες χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες του παρελθόντος που αγωνίστηκαν για την εξάλειψη του ρατσισμού και αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για όλους τους ανθρώπους. Δύο απ’ αυτές τις φυσιογνωμίες είναι ο Νέλσον Μαντέλα και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, που αξίζει να τους αναφέρουμε για τον σημαντικό αγώνα τους στην καταπολέμηση του ρατσισμού.
Ο Νέλσον Μαντέλα ήταν ένας μεγάλος πολιτικός ηγέτης που πολέμησε κατά του ρατσισμού στη χώρα του τη Νότια Αφρική. Γεννήθηκε το 1918 στην Umtata της Νοτίου Αφρικής και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Fort Hare. Εκεί άρχισε να συμμετέχει στον πολιτικό αγώνα κατά του ρατσισμού και σε μια μακρά πορεία, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η πολυετής φυλάκισή του, συνέχισε τους αγώνες του, για την εξάλειψη του ρατσισμού μέχρι το 1993 όπου τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για το σύνολο των πράξεών του.
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ήταν σπουδαίος άνθρωπος και γενναίος αγωνιστής που προσέφερε τον εαυτό του πριν πολλά χρόνια στον αγώνα για την Ισότητα και τη Δικαιοσύνη ανάμεσα στους ανθρώπους. Γεννήθηκε στην Ατλάντα των ΗΠΑ στις 15 Ιανουαρίου του 1929. Ο ίδιος ήταν μαύρος και ένιωθε μέσα του την αδικία και τις διακρίσεις εναντίον όσων είχαν άλλο χρώμα όπως αυτός. Ο αγώνας του ήταν τόσο σκληρός ώστε τελικά θυσιάστηκε για τις ιδέες του και δολοφονήθηκε στις 4 Απριλίου 1968. Ωστόσο το κήρυγμά του έμεινε ζωντανό και τελικά έγινε πραγματικότητα. Αυτό που κράτησε το κήρυγμά του ζωντανό ήταν η φλόγα της αγάπης για το συνάνθρωπο, όσο διαφορετικός κι αν ήταν. Ο ίδιος το 1963 εκφωνώντας τον περίφημο λόγο του ‘I have a dream’ έλεγε: Έχω ένα όνειρο ότι κάποια μέρα τα τέσσερα μικρά παιδιά μου θα ζήσουν σε μια χώρα όπου δεν θα κρίνονται από την απόχρωση του δέρματός τους, αλλά από τον χαρακτήρα τους … ότι μια μέρα μικρά μαύρα αγόρια και κορίτσια θα μπορούν να ενώσουν τα χέρια τους μαζί με τα χέρια λευκών παιδιών σαν αδέλφια … Εκείνο για το οποίο η δικιά μας γενιά θα μετανιώσει πικρά δεν θα είναι τόσο η σκληρότητα και οι αδικίες των κακών ανθρώπων, όσο η απαράδεκτη σιωπή των καλών.
Η αντιμετώπιση του ρατσισμού
Με την αντιμετώπιση των ρατσιστικών αντιλήψεων απ’ όπου προέρχονται, όποιον κι αν αφορούν, μπορεί να περιοριστεί η έκταση του φαινομένου. Ρατσισμός μπορεί να εκδηλωθεί οπουδήποτε, ακόμα και σε χώρους όπου η εκδήλωσή του είναι απαράδεκτη, όπως στην οικογένεια ή στο σχολείο. Για να μπορούν όμως οι άνθρωποι να κατανοούν πότε υπομονεύονται τα δικαιώματα των συνανθρώπων τους, τις διακρίσεις σε βάρος τους, για να είναι σε θέση να κρίνουν τι είναι ρατσιστικό και τι όχι, πρέπει να έχουν γνώσεις. Με την παιδεία, τη μελέτη της Ιστορίας, της Κοινωνιολογίας όχι μόνο δε θα πέφτουν θύματα της προπαγάνδας, αλλά και θα είναι σε θέση με επιχειρήματα να αποδεικνύουν πως οι ρατσιστικές αντιλήψεις είναι επιστημονικά αβάσιμες και πως η Ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους είναι αδιαμφισβήτητη. Με την απόκτηση γνώσεων οι άνθρωποι θα διαπιστώσουν ακόμα πως κάθε λαός έχει τη δική του συνεισφορά στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Θα αποκτήσουν ευαισθησία σε θέματα ελευθερίας, δημοκρατίας και δικαιοσύνης. Οι άνθρωποι που θα πιστέψουν πραγματικά σ’ αυτές τις αξίες, δεν πρόκειται να γίνουν ποτέ ρατσιστές.
Μπορεί για την Ισότητα των ανθρώπων να έγιναν πολλοί αγώνες και να κερδήθηκαν πολλές νίκες, τα φαινόμενα όμως αναβίωσης του ρατσισμού στις μέρες μας δείχνουν πως το αίτημα για ισότιμες σχέσεις απαλλαγμένες από διακρίσεις και αδικίες παραμένει ανοικτό και επίκαιρο. Γι’ αυτό είναι καιρός να ευαισθητοποιηθούμε και να δράσουμε γρήγορα όλοι ώστε να συμβάλλουμε στην αντιμετώπισή του και κατά συνέπεια στην εξάλειψή του. Ιδιαίτερα η νέα γενιά θα πρέπει να βοηθήσει όσο μπορεί, να μη σωπάσει, ώστε να γίνει παράδειγμα και για τους άλλους, να είναι η φωνή μέσω της οποίας ο λαός θα ξεσηκωθεί ενάντια στις ρατσιστικές αντιλήψεις. Είναι υποχρέωση όλων μας να βοηθήσουμε ώστε κάθε άνθρωπος να ζει ελεύθερος μέσα σε μια κοινωνία χωρίς διακρίσεις και ρατσισμό. Γιατί όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαιώματα, γιατί όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι.
ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ