Όταν μιλάμε για εθισμό, συχνά εννοούμε την εξάρτηση σε ουσίες επικίνδυνες για την υγεία όπως η νικοτίνη, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά. Όμως η εξάρτηση μπορεί να αφορά οποιαδήποτε ουσία ή δραστηριότητα την οποία επιζητάμε κατ' επανάληψη, αναγνωρίζοντας ότι μπορεί να υποστούμε κάποιες αρνητικές συνέπειες. Παραδείγματα είναι ο τζόγος, το φαγητό, η σεξουαλική δραστηριότητα, η κατανάλωση αγαθών, η εργασία, η χρήση υπολογιστή, το διαδίκτυο, η άσκηση, ακόμα και μια σχέση.
Το άτομο που έχει κάποιο είδος εξάρτησης:
- Aποκτά εμμονή με τη δραστηριότητα ή ουσία και την επιζητά διαρκώς, συχνά εις βάρος της εργασίας ή των διαπροσωπικών σχέσεων.
- Επαναλαμβάνει συνεχώς την εθιστική συμπεριφορά ακόμη κι αν δεν θέλει (ψυχαναγκαστικά).
- Όταν σταματά την εθιστική συμπεριφορά, συχνά εμφανίζονται συμπτώματα στέρησης: έντονη λαχτάρα, ευερεθιστότητα, νευρικότητα, κατάθλιψη.
- Χάνει τον έλεγχο σχετικά με την έκταση της συμπεριφοράς. (Πίνει έξι ποτά ενώ ήθελε μόνο ένα, αγοράζει οκτώ τσάντες, ενώ ήθελε μόνο μια ζώνη κ.λπ.).
- Συχνά αρνείται τα προβλήματα που προκύπτουν από την ενασχόλησή του αυτή.
- Κρύβει τη συμπεριφορά από την οικογένεια ή τους φίλους (κρύβει φαγητό, μπουκάλια αλκοόλ, τους λογαριασμούς των πιστωτικών καρτών).
- Μπορεί να αναφέρει κενό μνήμης για το χρονικό διάστημα που επιδιδόταν στη συμπεριφορά (δεν θυμάται τι αγόρασε, τι έκανε όσο έπινε).
Πώς αναπτύσσεται μια εξάρτηση
Η εξάρτηση αποκτιέται μετά από επαναλαμβανόμενη εμπειρία της ουσίας ή δραστηριότητας και εφόσον το άτομο απολαμβάνει τουλάχιστον κάποια πλευρά αυτής της εμπειρίας. Τα οφέλη μπορεί να είναι η αύξηση της καλής διάθεσης (περισσότερη ηρεμία ή ευφορία) ή η μείωση της κακής διάθεσης (λιγότερο άγχος, θυμός, θλίψη, μοναξιά). Επειδή η ευχαρίστηση που παρέχει η συγκεκριμένη συμπεριφορά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τρόπος αποφυγής οδυνηρών συναισθημάτων και σκέψεων, ενδέχεται το άτομο να την υιοθετήσει ως έναν «αποτελεσματικό» τρόπο αντιμετώπισης παρόμοιων καταστάσεων, μπαίνοντας σ' έναν κύκλο εξάρτησης. Οπότε η παρόρμηση για την εθιστική συμπεριφορά προκύπτει από την αναμενόμενη αίσθηση ικανοποίησης ή/και ως αντίδραση στο στρες. Σε σοβαρές καταστάσεις, η εθιστική συμπεριφορά γίνεται «τρόπος επιβίωσης», βοηθώντας το άτομο να διατηρήσει μια αίσθηση σταθερότητας και ομαλότητας.
Τι μπορώ να κάνω αν υποψιάζομαι ότι έχω κάποια εξάρτηση
Όλοι μας έχουμε την τάση για εξάρτηση. Μπορεί να είναι κάτι απλό, όπως το να βλέπουμε πολλή τηλεόραση ή να τρώμε ένα συγκεκριμένο γλυκό. Αν όμως η απόλαυση μιας ουσίας ή δραστηριότητας μας προκαλεί αρκετά προβλήματα ώστε τελικά τo τίμημα που πληρώνουμε είναι μεγαλύτερο από το όφελος, ίσως χρειάζεται να πάρουμε την απόφαση να σταματήσουμε.
Επειδή η εθιστική συμπεριφορά από τη φύση της είναι δύσκολο να ξεπεραστεί, είναι σκόπιμο να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ή σε έναν σύλλογο απεξάρτησης προκειμένου να έχουμε την κατάλληλη υποστήριξη. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τους λόγους που μας οδήγησαν στην εξάρτηση, να μάθουμε να ελέγχουμε τις παρορμήσεις μας και να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα χρησιμοποιώντας άλλες μεθόδους.
Σε επόμενα φύλλα θα αναφερθούμε αναλυτικά σε επιμέρους εξαρτήσεις
Παναγιώτα Κυπραίου
Ψυχοθεραπεύτρια