Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος(*)
Η Τζόρτζια Ο’Κιφ / Georgia Totto O’Keeffe, γεννήθηκε σε μια φάρμα στο Ουισκόνσιν το 1887. Σπούδασε ζωγραφική στο Art Institute of Chicago και με τον William Merritt Chase στο Art Students League της Νέας Υόρκης. Το 1914 άρχισε να διδάσκει σε δημόσια σχολεία στο Αμαρίλλο του Τέξας και από το 1916 στο κολέγιο Κολούμπια της Νότιας Καρολίνας. Τότε είδε σχέδια της ο καταξιωμένος φωτογράφος και γκαλερίστας Άλφρεντ Στίγκλιτς (Alfred Stieglitz). Εντυπωσιασμένος με τις σχεδιαστικές αποδόσεις τοπίων της αμερικανικής Δύσης, ο Στίγκλιτς άρχισε τις διαπραγματεύσεις με την Ο’Κιφ για να διοργανώσει έκθεση των έργων της. Τελικά το 1916 ο Στίγκλιτς φρόντισε για την μετακόμιση της Τζόρτζια Ο’Κιφ στη Νέα Υόρκη, ενώ το 1924 αφού πήρε διαζύγιο, παντρεύτηκαν.
Κατά την παραμονής της στην Νέα Υόρκη η Ο’Κιφ δημιούργησε πολλά και ποικίλα έργα ζωγραφικής, μεταξύ αυτών και εικόνες από κτήρια της Νέας Υόρκης. Με τις διασυνδέσεις του Στίγκλιτς, το έργο της άρχισε να γίνεται ιδιαίτερα αναγνωρίσιμο. Η Τζόρτζια Ο’Κιφ με τον Άλφρεντ Στίγκλιτς είχαν μια σχέση ανοιχτή, ενίοτε με εξωσυζυγικές επαφές.
Το 1924 το ζευγάρι μετακόμισε στο ολοκαίνουργιο Shelton Hotel των 34 ορόφων, το ψηλότερο τότε κτίριο κατοικιών στον κόσμο, στη λεωφόρο Lexington στο Midtown και η θέα του ήταν πηγή έμπνευσης και πλεονέκτημα για την Ο’Κιφ, που αμφιταλαντευόταν μεταξύ της απεικόνισης της πόλης φυσιοκρατικά, αφηρημένα ή φανταστικά, με μια αίσθηση που προσέγγιζε το ιερό δέος. Φιλοτέχνησε τελικά το πρώτο της αστικό τοπίο με τίτλο «New York Street With Moon» (1925). Το έργο της αναφερόταν στα αστικά της τοπία ως «οι Νέες μου Υόρκες», ήταν εμβληματικό, πρωτόγονο, ιδεαλιστικό, έχοντας απομακρυνθεί από το φυσικό της περιβάλλον. Συνδύαζε δημιουργική φαντασία και λιτή πραγματικότητα.
Ζωγράφισε σχηματοποιημένα, σχεδόν αρχιτεκτονικά το «Hotel Shelton, N.Y., No. 1» (1926), ένα μνημειακό καφέ οικοδόμημα που έμοιαζε με μεγαλοπρεπή μοντέρνο ναό. Επίσης στο «Radiator Building-Night, New York» (1927), ο σκοτεινός ορίζοντας φαίνεται επίπεδος και κατάστικτος από ένα αφηρημένο σχέδιο φωτεινών παραθύρων.
Αργότερα οι πρώιμες συνθέσεις της εκτέθηκαν μαζί με οκτώ από τα αγροτικά της τοπία που είχαν παρουσιαστεί το 1925 σε μια ομαδική έκθεση με τίτλο «Seven Americans». Οι ουρανοξύστες δείχνουν την επιρροή της σύγχρονης φωτογραφίας στις οπτικές συλλήψεις της, αλλά και τη μεγάλη επιρροή του Στίγκλιτς γενικά στο έργο της. Η ίδια έλεγε: «Οι άντρες με αποκαλούσαν την καλύτερη γυναίκα ζωγράφο. Με υποβίβαζαν, πιστεύω ότι είμαι μία από τους καλύτερους ζωγράφους». Συζώντας από το 1927 έως το 1936 σε ένα διαμέρισμα με ανατολικό προσανατολισμό στον 30ό όροφο του Shelton, το οποίο είχε ανεμπόδιστη θέα στον ποταμό East River βίωνε αυτό που ανέφερε και ο σύζυγος της: «Η Νέα Υόρκη είναι πιο τρελή από ποτέ.
«Ο ρυθμός αυξάνεται συνεχώς», έγραψε ο Στίγκλιτς στον συγγραφέα Σέργουντ Άντερσον. «Αλλά η Τζόρτζια κι εγώ κατά κάποιον τρόπο δεν φαίνεται να είμαστε από τη Νέα Υόρκη, ούτε από πουθενά αλλού. Νιώθουμε σαν να ήμασταν έξω, στη μέση ενός ωκεανού». Από το διαμέρισμα αυτό η Ο’Κιφ ζωγράφισε το «East River From the Shelton (1927-28), στο οποίο ο ήλιος, ένα εκτυφλωτικό μάτι, ανοίγει ενοραματικά τον ουρανό σαν την Δευτέρα Παρουσία. Εκεί η Ο’Κιφ ζωγράφισε επίσης μια σειρά οριζόντιων όψεων της Νέας Υόρκης. Σε απαλά γκρι, μαύρα, καφέ και λευκά χρώματα, απέδωσε με ακρίβεια χιονισμένες στέγες, δεξαμενές νερού και καμινάδες που καπνίζουν, το ασημένιο λιμάνι, φορτηγίδες και ρυμουλκά, το φως, την αιθαλομίχλη και τους ατμούς της πόλης. Συγκαταλέγονται τα έργα αυτά στις πιο ειλικρινείς και όμορφες απεικονίσεις από οποιονδήποτε Αμερικανό ζωγράφο των αρχών του 20ού αιώνα. Παρόλη την καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία της η ίδια άρχισε να περνά όλο και περισσότερο χρόνο στην Δύση.
Η Ο’ Κιφ διέμεινε πολλά χρόνια στο Τάος του Νέου Μεξικού, και από το 1946, την χρονιά που πέθανε ο Στίγκλιτς, μετακόμισε μόνιμα στο Ghost Ranch, το αγροτικό της σπίτι βορειοδυτικά της Σάντα Φε. Εκεί ανάπτυξε τα χαρακτηριστικά της μοτίβα, αισθησιακά λουλούδια και αρχετυπικά δέντρα, πλίθινα οικήματα, κρανία ζώων και ερημικά τοπία. Απεικόνιζε συχνά το φωτισμένο βουνό που έβλεπε από το ράντσο της και στο οποίο σκορπίστηκαν οι στάχτες της το 1986. Το κάθετο φως και το τοπίο γύρω από το σπίτι της αποτέλεσαν αδιάκοπη πηγή έμπνευσης της. Η Τζόρτζια Ο’Κιφ, υπήρξε πρωτοπόρος της αφηρημένης ζωγραφικής, επίλεκτο μέλος του κύκλου του μοντερνισμού στην δεκαετία του 1920, μία από τις λίγες γυναίκες που τιμήθηκαν εν ζωή και το έργο τους αναγνωρίστηκε παγκοσμίως από κριτικούς, κοινό εκτέθηκε σε μεγάλα μουσεία.
Σημαντικές οι αναδρομικές εκθέσεις έργων της διαφώτισαν για την ιδιότυπη προσφορά της, όπως στο Παρίσι το 1921 καθώς και η έκθεση «Georgia O’Keeffe: My New Yorks» στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο. Αφηρημένα έργα της στο χαρτί και φωτογραφίες αποκάλυψαν άγνωστες πτυχές της καλλιτεχνικής της προσωπικότητας. Τα έργα που εκτέθηκαν στο «My New Yorks» απάρτιζαν μια συναρπαστική χρονοκάψουλα, φόρο τιμής στη Νέα Υόρκη και στη ζωγράφο. Συνδυάζοντας την αγάπη της για το Μανχάταν, το Νοτιοδυτικό και το Βορειοανατολικό, πιστοποίησαν ότι η Ο’Κιφ, που μετέφερε κοχύλια και κουτιά με οστά ζώων από το Νέο Μεξικό στη Νέα Υόρκη, ήταν γοητευμένη τόσο με το χέρι του ανθρώπου, όσο και με το μαγικό χέρι της φύσης.
Χαρακτηριστικά του ύφους της είναι τα τονισμένα περιγράμματα και οι λεπτές τονικές μεταβάσεις, που συχνά μετασχημάτιζαν το θέμα σε μια γεμάτη δυναμική αφηρημένη εικόνα. Ήταν η ζωγράφος που διέσωσε την λυρική φυσιοκρατική έκφραση σε μια εποχή που η νεωτερικότητα είχε συνδυαστεί από την καταιγιστική επικράτηση των μηχανών και της καπιταλιστικής καταναλωτικής παραγωγής. Πρόσφερε έτσι μια εναλλακτική ταυτότητα στους καλλιτέχνες της χώρας της και ιδιαίτερα τις γυναίκες.
(*) O Κώστας Ευαγγελάτος είναι ζωγράφος, λογοτέχνης και θεωρητικός της τέχνης
