Η κατοικία Δέλτα και η αρχική ανακαίνιση
Σχεδόν αμέσως μετά την αγορά της κατοικίας, τον Ιούλιο 1914, γίνονται μελέτες για προσθήκες στο υπάρχον κτίσμα και διαρρυθμίσεις των εσωτερικών χώρων. Η στέγη ξηλώνεται και προστίθεται ένας όροφος, το δώμα και ο χαρακτηριστικός πύργος του σπιτιού, γίνονται αλλαγές στη χρήση των χώρων του ισογείου (σαλόνι, τραπεζαρία, γραφείο) και του ορόφου (υπνοδωμάτια). Το ημιυπόγειο διαρρυθμίζεται σε κουζίνα και χώρο ενδιαίτησης του προσωπικού. Στην δυτική πλευρά του κτιρίου προστίθενται δωμάτια και ανελκυστήρας για την εξυπηρέτηση της Πηνελόπης Δέλτα που δεν μπορεί να μετακινηθεί εύκολα λόγω των προβλημάτων της υγείας της.
Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της τελικής μορφής της κατοικίας είναι πλέον εμφανώς εκλεκτικιστικά, παρόμοια με τα μορφολογικά στοιχεία άλλων κατοικιών της Κηφισιάς. Έτσι το ρομαντικό στοιχείο της εποχής εμφανίζεται με τον πλέον εμφανή τρόπο και εκφράζεται από τον πύργο-κλιμακοστάσιο. Τα διακοσμητικά στοιχεία των προσόψεων είναι λιτά και προσδίδουν την απαραίτητη σοβαρότητα στο κτίριο, η διαμόρφωση του τελειώματος της οικοδομής στο δώμα διαμορφώνεται εν είδη επάλξεων (άλλο συχνό μοτίβο της εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής), κάποια δε νεωτεριστικά στοιχεία όπως η ξυλοκάμαρα στην βόρεια πλευρά του σπιτιού προκύπτουν από τον τρόπο ζωής της εποχής, με τα απαραίτητα τσάγια που λαμβάνανε χώρα τα απογεύματα.
Αξιοσημείωτο είναι επίσης το ότι το κτίριο ήταν χρωματισμένο μονόχρωμα (σε τόνους μίας ελαφριάς ώχρας) κατά τα πρότυπα που υποστήριζε εκείνη την εποχή ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας Μεταξάς, αρχιτέκτονας της κατοικίας Μπενάκη (και νυν Μουσείο Μπενάκη) στην Αθήνα. Δεν γνωρίζουμε τον αρχιτέκτονα της κατοικίας Δέλτα στην Κηφισιά, σίγουρο όμως πρέπει να θεωρείται ότι η επιρροή του αρχιτέκτονα Μεταξά πρέπει να ήταν έντονη.
Η δωρεά προς το Μουσείο Μπενάκη
Το 1947, μετά το θάνατο του Στέφανου Δέλτα το 1947, το κτήμα κληρονομείται από τις τρεις κόρες του. Το βουστάσιο δωρίζεται στη ΧΕΝ Κηφισιάς, και ορισμένα τμήματα του κτήματος πωλούνται. Ένα αρκετά μεγάλο μέρος του κτήματος Δέλτα μεταβιβάζεται στο «Μπενάκειο Άσυλο» (γνωστό σήμερα ως «Μπενάκειος Βρεφονηπιακός Σταθμός») που ιδρύουν ο Στέφανος και η Πηνελόπη Δέλτα στις αρχές της δεκαετίας του 1930 στη μνήμη του Εμμανουήλ και της Βιργινίας Μπενάκη. Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου κληρονομεί το πατρικό σπίτι, οι υπόλοιπες κόρες του ζεύγους λαμβάνουν άλλα κτίσματα του οικοπέδου.
Με την πάροδο του χρόνου και την έλευση των επόμενων γενεών, το κτήμα τεμαχίστηκε, με αποτέλεσμα λίγα πράγματα από την αρχική εικόνα να παραμένουν. Το σπίτι των Δέλτα παραμένει στην αρχική του μορφή, να μας θυμίζει την ιστορία αυτής της μεγάλης οικογένειας.
Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, με προτροπή της κόρης της Άννας, δώρισε μετά θάνατον το σπίτι στο Μουσείο Μπενάκη, με σκοπό να στεγαστούν τα Ιστορικά Αρχεία σ’ ένα χώρο στενά συνδεδεμένο με τη λογική της ιστορικής έρευνας και της συγγραφικής δημιουργίας και παράλληλα ν’ αποτελέσει ένα σημείο αναφοράς και μνήμης για την Πηνελόπη Δέλτα και την εποχή της.
Οι εργασίες αποκατάστασης
Οι εργασίες ανάπλασης ξεκίνησαν το 1992 με σχέδια του αρχιτέκτονα Ανδρέα Π. Ζάννα και επίβλεψη των εργασιών του αρχιτέκτονα Γιώργου Πλέσσα. Αποφασίσθηκε λοιπόν να γίνουν οι αναγκαίες μετατροπές με τον πλέον ήπιο τρόπο, με σεβασμό στην μορφή και την ιστορία του χώρου, όπως αποτυπώνονται σε διάφορες φωτογραφίες και ντοκουμέντα.
Το πρόγραμμα της μετατροπής ζητούσε την ενοποίηση των χώρων γραφείου και τραπεζαρίας στο ισόγειο και των διαδοχικών υπνοδωματίων στον όροφο για να στεγάσουν ένα μικρό χώρο εκδηλώσεων και το αναγνωστήριο, την μετατροπή όλων των υπόγειων χώρων σε αρχειοθήκη και εργαστήρια συντήρησης, την οργάνωση του παλαιού καθιστικού σε χώρο που να μπορεί να υποδεχθεί μικρής κλίμακας εκθέσεις και τέλος την οργάνωση των υπολοίπων χώρων ώστε να μπορέσουν να υποδεχθούν τους απαραίτητους γραφειακούς χώρους ενός τέτοιου ιδρύματος.
Η επέμβαση και μετατροπή της κατοικίας έγινε με απόλυτο σεβασμό τόσο στην κατασκευαστική λογική του υπάρχοντος κτιρίου, όσο και στα μορφολογικά στοιχεία των επιμέρους χώρων. Διακοσμητικά στοιχεία όπως ξύλινες επενδύσεις τοίχων (boiserie) αποξηλώθηκαν, συντηρήθηκαν, επανατοποθετήθηκαν και συμπληρώθηκαν προσεκτικά, τζάκια μεταφέρθηκαν σε νέες θέσεις αφού συντηρήθηκαν, ξύλινα δάπεδα διατηρήθηκαν και στοιχεία των παλαιών λουτρών (παλαιοί Εγγλέζικοι νιπτήρες) χρησιμοποιήθηκαν εκ νέου.
Κατά τους σεισμούς της Πάρνηθας το 1999 ο χαρακτηριστικός πύργος του κτιρίου υπέστη σημαντική ζημιά και απαιτήθηκαν σημαντικοί πόροι και τεχνογνωσία για την αποκατάσταση του.
Η κατοικία του Στέφανου και της Πηνελόπης Δέλτα ανταποκρίνεται πλέον στη νέα του αποστολή της σύγχρονης κιβωτού της ιστορικής μνήμης με τους ειδικούς χώρους φύλαξης των αρχείων, το αναγνωστήριό του και τους χώρους εκθέσεων και διαλέξεων.
Ανδρέας Π. Ζάννας
Αρχιτέκτων
