Mε την ευκαιρία της επετείου της Απελευθέρωσης της Αθήνας από τα ναζιστικά στρατεύματα την 12η Οκτωβρίου του 1944, το Cine Δράση, την Πέμπτη 14 Οκτωβρίου (20. 15, ΤΥΠΕΤ) προβάλλει την ταινία «Transit» του Κρίστιαν Πέτζολντ. Μια ταινία στην οποία ο σκηνοθέτης με αφορμή μια ιστορία έρωτα σε ταραγμένα χρόνια μιλάει για πανανθρώπινα θέματα, διαχρονικά και επίκαιρα όπως η ιστορική ευθύνη, οι αποτρόπαιες συνέπειες των ανθρώπινων λαθών, η πατρίδα, η ταυτότητα, η μετανάστευση και κάτι επώδυνα επίμονο όπως η άνοδος των φασιστικών δυνάμεων στην Ευρώπη.
Λοιπόν, ξέρουμε πού πάμε/Αλλά δεν ξέρουμε πού ήμασταν
Και ξέρουμε τι ξέρουμε/Αλλά δεν μπορούμε να πούμε αυτό που είδαμε
Και δεν είμαστε μικρά παιδιά/Και ξέρουμε τι θέλουμε/Και το μέλλον είναι σίγουρο
«Road to Nowhere», Talking Heads
Ο Christian Petzold εμπνέεται από το ομώνυμο μυθιστόρημα της Γερμανίδας Anna Seghers (Εκδόσεις Αγρα, 2006) και το «Geheimnis und Gewalt» του Γκέοργκ Κ. Γκλάσερ. Δημιουργεί μια δραματική αλληγορία στην οποία συνδέονται στοιχεία πολιτικού φιλμ, φιλμ νουάρ, κατασκοπικού θρίλερ και σαρωτικού ρομάντζου και ολοκληρώνει την τριλογία που ξεκίνησε με το «Barbara» και συνεχίστηκε με το «Το Τραγούδι του Φοίνικα», ταινίες που έχει προβάλει το Cine Δράση. Ο σκηνοθέτης με αφορμή μια ιστορία έρωτα σε ταραγμένα χρόνια μιλάει για πανανθρώπινα θέματα διαχρονικά και επίκαιρα όπως η ιστορική ευθύνη, οι αποτρόπαιες συνέπειες των ανθρώπινων λαθών, η πατρίδα, η ταυτότητα, η μετανάστευση και κάτι επώδυνα επίμονο όπως η άνοδος των φασιστικών δυνάμεων στην Ευρώπη.
Η υπόθεση
Αρχές τη δεκαετίας του ΄40. Καθώς τα γερμανικά στρατεύματα προελαύνουν, το λιμάνι της Μασσαλίας μετατρέπεται σε ιδιόμορφη «ουδέτερη ζώνη», μια ευρωπαϊκή «Καζαμπλάνκα», αίθουσα αναμονής και πολιτισμικό χωνευτήρι προσωπικών ιστοριών και μόνιμης αγωνίας. Αντικαθεστωτικοί, πρόσφυγες, μετανάστες με την φασιστική απειλή να τους κυνηγάει κατά πόδας, ευελπιστούν να εξασφαλίσουν την πολυπόθητη βίζα για ένα ταξίδι στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και μαζί μία υπόσχεση για ένα λιγότερο αβέβαιο μέλλον, το οποίο είναι πιθανό να μην έρθει ποτέ. Ανάμεσα στους περιστασιακούς κατοίκους του «Transit»-Μασσαλία βρίσκεται ένας μυστηριώδης, εβραϊκής μάλλον καταγωγής αντιστασιακός, ο Γκέοργκ, που έχει ξεμείνει εκεί μετά από μια αποτυχημένη αποστολή. Άνθρωπος χωρίς πατρίδα, έχει οικειοποιηθεί την ταυτότητα ενός πολιτικά ενεργού συγγραφέα ο οποίος αυτοκτόνησε φοβούμενος τη δίωξη. Χωρίς δεσμούς συναισθηματικούς και αδύναμος να εγκαταλείψει αυτόν τον τόπο, ο ήρωας είναι παγιδευμένος σε αυτήν τη διαρκή προσωρινότητα. Καμία εξέλιξη, καμία προοπτική, κανένα συναισθηματικό αποκούμπι. Μόνο η διαρκής περιπλάνηση στους προθαλάμους των προξενείων και τους άδειους δρόμους. Όλα όσα του ανήκουν βρίσκονται σε μια τσάντα που περιέχει το τελευταίο χειρόγραφο και τις επιστολές της συζύγου του νεκρού με τις οποίες του ζητά να τη συναντήσει στην Μασσαλία και ένα ακόμη γράμμα από τη Μεξικανική Πρεσβεία που του παρέχει βίζα και ταξιδιωτικά έγγραφα για να φύγει. Αλλά καθώς περιμένει το εισιτήριο εξόδου οι αρχές ενημερώνουν τη σύζυγο του συγγραφέα πως ο άντρας της ζει. Όταν συναντηθούν οι δυο τους ο Γκέοργκ, θα ερωτευτεί με πάθος τη νεαρή μυστηριώδη γυναίκα και αυτά τα αισθήματα του θα καθορίσουν απρόβλεπτα τις εξελίξεις.
Ο Christian Petzold είναι τελειομανής σκηνοθέτης, δίνει μεγάλη προσοχή στην λεπτομέρεια και την τεχνική αρτιότητα με αποτέλεσμα εντυπωσιακά φιλμ. Στο «Transit», ο απόλυτος συνδυασμός εικόνας και θεματικής του επιτρέπει να παραδώσει την καλύτερη ταινία του και μία από τις καλύτερες της δεκαετίας. Ιστορικό πλαίσιο είναι ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά καθετί που βλέπουμε στην οθόνη από τα κοστούμια έως τα αυτοκίνητα και από τις στολές έως τα όπλα, παραπέμπουν στο σήμερα. Αλλά και πάλι όχι απόλυτα, καθώς συμπεριφορές, διάλογοι, σχέσεις μεταξύ ανθρώπων ίσχυαν και ισχύουν και τότε και τώρα. Διατηρώντας τη δράση σε εκείνη την εποχή, μα επανατοποθετώντας την στο σήμερα, το παρελθόν μπερδεύεται με έναν ιδιαίτερο τρόπο με το παρόν. Τίποτα δεν δείχνει να βρίσκεται στη δική του θέση, αλλά άνθρωποι και Ιστορία είναι σε διαρκή μετακίνηση. Πιθανόν ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί αυτό το παιχνίδι με το χρόνο για να σχολιάσει το πόσο λίγο έχουν αλλάξει τα πράγματα, την άνοδο και απειλή ενός φασισμού με διαφορετικό πρόσωπο, να διεισδύσει στις ενοχές της σύγχρονης Ευρώπης και να τονίσει την ανάγκη λήψης ανθρωπιστικών αποφάσεων που, δυστυχώς, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες τις αρνούνται και τις καταπολεμούν. Δείχνοντας την άνοδο ιδεών που οδήγησαν στην καταστροφή της δεκαετίας του 40 μιλάει για ανθρώπους που προσπαθούν να αποδράσουν, να ξεφύγουν, πάντα ανάμεσα σε δύο μέρη, σε δύο ταυτότητες, σε δύο χρονικές στιγμές, υπό τη μόνιμη, διαρκή, αμετακίνητη, αχρονική απειλή του φασισμού.
Ερμηνείες και σκηνοθετικές επιλογές αλληλοεπιδρούν αρμονικά και στοιχειοθετούν ένα μαγευτικό ποίημα. Διηγούνται μία σύνθετη ιστορία με τρόπο απλό και ανθρώπινο που συνταράσσει τον θεατή από την αρχή ως τους τίτλους του τέλους, όταν αρχίζουν να ακούγονται οι πρώτες νότες του βαθιά συμβολικού «Road to Nowhere» των Talking Heads.
Γερμανία, Γαλλία, Δραματική, 2018. Διάρκεια: 101′. Σκηνοθεσία: Christian Petzold. Σενάριο: Christian Petzold, Anna Seghers (βιβλίο). Πρωταγωνιστούν: Franz Rogowski, Paula Beer, Godehard Giese, Lilien Batman, Maryam Zaree, Barbara Auer, Matthias Brandt, Sebastian Hülk.
