Γράφει η Ελένη Κονιαρέλλη – Σιακή.
Είναι τραγικό να γυρίζουμε τις σελίδες της Ιστορίας έναν αιώνα πίσω, και εκεί να διαβάζουμε γεγονότα φρίκης και αποτροπιασμού που είναι αδύνατο να περιγραφούν. Καμιά λέξη και πρόταση δεν θα μπορούσε να περιγράψει την τρομερή αγωνία, τον πόνο και τον φόβο χιλιάδων ανθρώπων, στοιβαγμένων στην προκυμαία της Σμύρνης να προσπαθούν με κάθε τρόπο να ξεφύγουν – με οποιοδήποτε μέσον – για να σωθούν από αυτή τη μαύρη κόλαση που τους κατάπινε βιαστικά με άμετρη λαιμαργία.
Η μεγαλύτερη Εθνική Τραγωδία στην ιστορία του νεώτερου πολιτισμού, που παραμένει άφθαρτη στη μνήμη μας, είναι η Μικρασιατική Καταστροφή. Η πυρπόληση της Σμύρνης, οι σφαγές, οι λεηλασίες, και οι φρικαλεότητες σε βάρος των Ελλήνων, είχαν αποτέλεσμα περισσότεροι από 1.500.000 Έλληνες να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τις περιουσίες τους, και να έρθουν με πληγωμένο σώμα και ψυχή στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 600.000 αγαπημένους νεκρούς.
Ανάμεσα στα θύματα των Χριστιανών, συγκαταλέγεται και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος ο οποίος μαρτύρησε και κατέληξε με βασανιστικό θάνατο, καθώς και πολλοί Επίσκοποι και ιερείς ( 342 μόνο στη Μητρόπολη Σμύρνης ).
Στις 27 Αυγούστου 1922, και δεδομένου ότι ο Τουρκικός Στρατός είχε πλέον τον πλήρη έλεγχο στη Σμύρνη, ένας Ιταλός Καθολικός Ιερέας ενημέρωσε τους Γάλλους ότι ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, διέτρεχε θανάσιμο κίνδυνο. Άμεσα μία Γαλλική Περίπολος που την αποτελούσαν 20 ναύτες, έφτασε στη Μητρόπολη, την Αγία Φωτεινή, με σκοπό να φυγαδεύσει τον Μητροπολίτη. Του ζήτησαν να τους ακολουθήσει ή στο Προξενείο τους ή στην Καθολική Εκκλησία Sacre Coeur. Eκείνος όμως αρνήθηκε, τονίζοντας ότι το καθήκον του ήταν να παραμείνει με το ποίμνιόν του, «ως καλός ποιμένας» , όπως δήλωσε.
Λίγες ώρες, μετά την άρνηση του Μητροπολίτη στην βοήθεια που του πρόσφεραν οι Γάλλοι, κατέφτασε ένας Τούρκος αξιωματικός που τον συνόδευαν δύο Τούρκοι στρατιώτες, και τον οδήγησαν στην Πλατεία Διοικητηρίου, μαζί με δύο από τα πλέον σημαντικά και εξέχοντα πρόσωπα της Σμύρνης: Τον δημογέροντα Γεώργ. Κλιμάνογλου, και τον νομικό και εκδότη Νικολ.Τσουρουκτσόγλου. Τον Μητροπολίτη ακολουθούσε η Γαλλική Περίπολος, και όλοι μαζί παρουσιάστηκαν μπροστά στον σκληρό Διοικητή του Στρατού Νουρεντίν, ο οποίος έδωσε εντολή να εκτελεστούν αμέσως οι δύο δημογέροντες, και μετά απευθύνθηκε στον Μητροπολίτη, λέγοντας: « Εμείς, θα τα βρούμε μαζί… » Μετά τον εξύβρισε με χυδαιότητα, και τον κατηγόρησε για την φιλελληνική του στάση και τις ενέργειές του εναντίον του τουρκικού έθνους, και του ανακοίνωσε ότι το «Επαναστατικό Δικαστήριο της Ανεξαρτησίας» στην Άγκυρα είχε ήδη αποφασίσει την καταδίκη του σε θάνατο. Μετά βγήκε στο μπαλκόνι του κτιρίου, και από εκεί είδε στην Πλατεία Δικαστηρίου ένα οργισμένο πλήθος, περίπου 1.500 Τούρκων, και δείχνοντας τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο, είπε: « Αν καλό σας έκανε τούτος, να το ανταποδώσετε. Αν κακό σας έκανε, κάντε του κι εσείς κακό. Εγώ σας παραδίδω τον χιρσίτ ντομούζ ( κλεφτογούρουνο). Το μαρτύριο του σεπτού ιεράρχη, είχε μόλις αρχίσει…
Ο Τουρκικός όχλος, σε έξαλλη κατάσταση παρέλαβε τον Μητροπολίτη. Επιτέθηκε εναντίον του και τον χτυπούσε με γροθιές, λοστούς, και ξύλα. Τον οδήγησαν σ’ένα κουρείο όπου τον ανάγκασαν να φορέσει μία λευκή μπλούζα. Του ξερίζωσαν τη γενειάδα και τον έσυραν στην τουρκική συνοικία φτύνοντας και κλωτσώντας. Και συνέχισαν τον αργό και βασανιστικό θάνατό του: Τον μαχαίρωσαν σε πολλά σημεία του σώματός του, του έβγαλαν τα μάτια, του έκοψαν τα αυτιά και τη μύτη… Η Γαλλική Περίπολος παρακολουθούσε το μαρτύριο του Μητροπολίτη χωρίς να μπορεί να βοηθήσει ή να διακόψει τα βασανιστήρια, γιατί ο επικεφαλής αξιωματικός τους σημάδευε με το περίστροφο στο χέρι.
Κανείς δεν ξαναείδε τον Μητροπολίτη ! Σύμφωνα με μία εκδοχή, ένας Τούρκος αξιωματικός τον πυροβόλησε δύο φορές στο κεφάλι, δίνοντας τέλος στο μαρτύριό του. Κανείς δεν κατάφερε να μάθει τι απέγινε το κατακρεουργημένο σώμα του. Φημολογείται , ότι έχει ταφεί στο γήπεδο του Απόλλωνα.
Το 1992, η Διαρκής Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, ανακήρυξε τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο Α Γ Ι Ο, ύστερα από πρωτοβουλίες που ανέλαβε η ΕΝΩΣΗ ΣΜΥΡΝΑΙΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ. Η μνήμη του εορτάζεται και τιμάται στην Ορθοδοξία στις 27 Αυγούστου.
