Περιμέναμε από μέρες το διαγώνισμα της Xημείας στο τότε 8τάξιο Γυμνάσιο Αμαρουσίου. Είχαμε προετοιμαστεί καλά. Το μάθημα διδασκόταν μία φορά την εβδομάδα και εκείνο το Σάββατο του Ιανουαρίου βρισκόμαστε σε αγωνία. Τον επόμενο μήνα θα άρχιζαν οι γραπτές εξετάσεις του α’ εξαμήνου και εμείς έπρεπε να έχουμε καλό προφορικό βαθμό. Ήταν ένα πολύ κρύο πρωινό. Τα δάχτυλά μας είχαν κοκαλιάσει. Το σχολείο δεν είχε θέρμανση.
Όμως το προηγούμενο βράδυ είχε πέσει καταιγιστική βροχή στο Μαρούσι. Νεροποντή με αστραπόβροντα. Βιβλικός κατακλυσμός. Το ηλεκτρικό ρεύμα στα σπίτια, όσα είχαν τότε, είχε διακοπεί και το νερό, όπου δεν είχε φύγει, είχε δημιουργήσει λίμνες με πολλή λάσπη. Σπάνια το Μαρούσι είχε να δει τέτοιες καταστροφικές νεροποντές. Ο καθηγητής μας αείμνηστος Π. Μπακόπουλος μπήκε στην τάξη συννεφιασμένος.
–Σκόπευα σήμερα, είπε, να σας βάλω πρόχειρο διαγώνισμα αλλά θα το αναβάλω. Η χτεσινοδραδινή καταιγίδα με εμπόδισε να βγάλω θέματα. Μπήκε πολύ νερό στο σπίτι μου και λάσπη. Το πρωί δε μπορούσα ν’ ανοίξω την πόρτα από το χώμα και τις πέτρες.
Έμενε κοντά στη συμβολή των οδών Ράλλη και Μόσχα. Το διαγώνισμα λοιπόν αναβλήθηκε. Συμμεριστήκαμε την κατάσταση, που βρέθηκε ο καθηγητής μας. Αν λάβει κανείς υπόψη του ότι το παραπάνω τετράγωνο, που έμενε, βρισκόταν κάτω από την πλατεία Κασταλίας, θα διαπιστώσει πως φυσικό ήταν το νερό που κατέβαινε από τη λεωφόρο Κηφισιάς, έσμιγε με εκείνο της Βασιλίσσης Σοφίας και ενισχυόταν με πολλά άλλα νερά. Αυτά ήταν του δάσους του Συγγρού, του Αμαλιείου, της ρεματιάς της βίλας Καζούλη, που περνάει στο ΚΑΤ και της Γκρίλας. Κατέβαζε πολύ χώμα και πέτρες. Πλημμύριζε την πλατεία Κασταλίας, βρίσκοντας διέξοδο προς την οδό Ράλλη. Απ’ εκεί χυνόταν στο ρέμα της Σαπφούς, αυτό ερχόταν από το κτήμα Βορρέ, κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο στο Πισπύρι.
Το Μαρούσι φυσικά βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από την Κηφισιά. Έτσι δεχόταν επί αιώνες και δέχεται τα όμβρια νερά. Επόμενο λοιπόν ήταν να επαναποθηκεύεται σ’ αυτό χώμα και συνεχώς να καλύπτει τα υπάρχοντα κτίσματα. Αυτό αποδείχτηκε πρόσφαρα με την ανοικοδόμηση στο τετράγωνο κάτω από την πλατεία Κασταλίας, δίπλα από το Σπαθάρειο Μουσείο.
Εκεί σε βάθος δύο μέτρα περίπου βρέθηκε αρχαίος οικισμός (προϊστορικής) αθμόνιας εγκατάστασης παρόμοιας εκείνης, που αποκαλύφτηκε στο Ολυμπιακό Στάδιο ή και κατά μήκος της Αττικής Οδού με άξονα Νεραντζιώτισσα-Αθήνα. Τέτοιοι οικισμοί έχουν ανακαλυφθεί αρκετοί τον τελευταίο καιρό των ανασκαφών, μερικοί συνοδεύονται και από ταφικά συγκροτήματα. Οι αρχαίοι ενταφίαζαν τους νεκρούς τους κατά μήκος των δρόμων. Σημειώνεται εδώ πως αξιόλογος τάφος με κτερίσματα βρέθηκε στις πυρετώδεις εργασίες του Ολυμπιακού σταδίου και ήταν του μαρουσιώτη έφηβου με ταφικά αντικείμενα ενασχόλησης του νεκρού και άφθονα κτερίσματα. Αξιόλογη η λήκυθος με παράσταση του σπουδαίου ζωγράφου του Αχιλλέα (5ος π.Χ. αιώνας).
Βλέπετε οι αιώνες, που πέρασαν, έχουν φροντίσει να καλύψουν το χώρο με άφθονο χώμα, φερτή ύλη κλπ. Δεν είχα τον απαιτούμενο χρόνο να επισκεφθώ νωρίτερα το χώρο και να παρακολουθήσω τις εργασίες εκεί. Και τι θα έβγαινε άλλωστε; Θα είχα αναστατωθεί, εάν έβλεπα πως τα τυχόν ευρεθέντα αντικείμενα διοχετεύονταν και αυτά προς το νεοσύστατο αρχαιολογικό Μουσείο Κηφισιάς. «Ο αγαπών τον τόπον του και τα περί αυτόν αγαπά». Το έχω γράψει και άλλοτε, το επαναλαμβάνω και τώρα. Είναι αδύνατο ένας αρχαιολογικός οφθαλμός να γνωματεύσει περί των κατοικιών, των εν γένει αρχιτεκτονημάτων, τάφων, γλυπτών κλπ. διακοσμητικών στοιχείων με πλάκες ή ψηφιδωτά, αν δεν έχει όσφρηση από τη ζωή των κατοικούντων στο χώρο. Η συνεχής μελέτη και η πρόσβαση προς αυτά ασφαλώς θα τον οδηγήσει στο ζητούμενο. Ο μεγάλος Μαρινάτος, καθηγητής μου της αρχαιολογίας στο Πανεπ. Αθήνας, έμεινε από σεβασμό και αγάπη πολλές ώρες στον αρχαιολογικό χώρο, σκεπτόμενος και διαλογιζόμενος. Σκοτώθηκε από παραπάτημά του στις ανασκαφές της Σαντορίνης. Το ίδιο έκανε και ο Μανόλης Ανδρόνικος στο θρίαμβο του τάφου της Βεργίνας.
Στο δικό μας χώρο πρόσφατα, ότι είχαμε δει στην οδό Σουρή με το ιδιωτικό βαλανείο και τις στρωμένες στο δάπεδο κροκαλόπετρες κ.α. ή στη γωνία Σαλαμίνος-Χατζηαντωνίου με το βρεφικό τάφο και τα θεμέλια της αρχαίας κατοικίας, τα ίδια περίπου και εδώ κάπως εκτενέστερα. Ένα ακόμη πηγαδάκι γεωμετρικής περιόδου ανάλογο με εκείνα της Αττικής Οδού επισημαίνει την παρουσία του. Τέτοια πηγαδάκια χρησιμοποιούσαν για αποθήκευση τροφίμων και άλλων αγροτικών προϊόντων ή ακόμη και για την απόθεση άχρηστων ή ιερών αντικειμένων (αποθέτες). Παλαιότερα δίπλα από τα πατητήρια (ληνούς) βλέπαμε τέτοια πηγαδάκια, κοντά στα πουρλάκια (=συλλεκτήρες του μούστου). Σχετικός είναι και ο σιρός των λογίων προς το σιλό των συγχρόνων.
Η Αρχαιολογική Υπηρεσία μακάρι να επιληφθεί του έργου και αφού μελετήσει τα θεμέλια των σπιτιών, που έχουν σωστό αλφάδιασμα με κροκαλοπαγείς λίθους, να δημοσιεύσει τα συμπεράσματά της στα περιοδικά της ή την εφημερίδα της. Μόνο να μη διοχετευθούν τα ευρήματα σε πλησιέστερα μουσεία Κηφισιάς, Αθηνών, Πειραιά. Πάση θυσία τα ευρήματα να παραμείνουν στο Μαρούσι προσωρινά ή στο ΙΛΜΑ ή της Φυσικής Ιστορίας, μα να μη στερηθούν οι μαρουσιολάτρες και οι μαθητές στο μάθημα της πατριδογνωσίας και της περιβαλλοντικής την όμορφη ιστορία τους και την αφετηρία της ιστορικής ζωής των προγόνων. Να δουν έστω και ένα κεραμικό αλφάδι (εργαλείο αρχαίου χτίστη) ή σκύφο, ρυτό κ.ά. αρχαία αντικείμενα οικιακής χρήσης.
Είναι απαράδεκτο τα αντικείμενα των προγόνων μας να πηγαίνουν σε άλλους χώρους. Είναι απαράδεκτο αθμόνια επιτύμβια, όπως εκείνο της πατρόκλειας να βρίσκεται στην Κάτω Ιταλία. Ποιος την πήγε εκεί;
Πρέπει οι ιθύνοντες των ανασκαφών να μην πράττουν κατά το δοκούν. Να προσέχουν πολύ στη διαδικασία της απόδοσης των αρχαίων αντικειμένων. Η αντίδραση όλων πρέπει να είναι άμεση και ιδιαίτερα των αρχόντων των πόλεων. Τουλάχιστον η στάση τους κατά το άμεσο παρελθόν δεν ήταν η ενδεδειγμένη. Γιατί να φύγουν τα ευρήματα της Αττικής Οδού από το Μαρούσι; Ποιος δυνατός άρχοντας το αποφάσισε; Πρέπει να πάψει επιτέλους για τους δυνατούς κάθε εποχής η δύναμή τους να είναι δίκαιο. Πρέπει να κατανοήσουν ότι το δίκιο είναι δύναμη, που κάποτε αναγνωρίζεται και τότε διαλύει τους δυνατούς, τοποθετώντας στη θέση, που τους αρμόζει.
Δημήτρης Mασούρης
