Ο σεισμός της Λισαβόνας προξένησε χάος, και τότε ένας άνθρωπος άδραξε την ευκαιρία να αναμετρηθεί με αυτό το χάος και την καταστροφή. Ο Sebastiao jose de Carvalho e Melo ένας σοφός, αφοσιωμένος και δραστήριος κρατικό λειτουργός, έλαβε τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να βοηθήσει, ανακουφίσει και να περισώσει το λαό, καθώς και να προβεί σε αναβαθμισμένη ανασυγκρότηση της Λισαβόνας. Όλα όσα έγιναν υπήρξαν συνετές λύσεις, σωστές δράσεις και ευλογημένα νομοθετήματα. Ο Πορτογάλος βασιλιάς Jose I κατά την διάρκεια της κρίσης, αποφάσισε να δώσει στον υπουργό του την εξουσία να αντιμετωπίσει την καταστροφή ,με τα μέσα που εκείνος θεωρούσε πρόσφορα.
Τίτλοι, καταγωγή, πλούτος και κοινωνική θέση είχαν χάσει αίφνης τη σημασία τους .Η φυσική καταστροφή τους είχε όλους ενώσει. Ο σεισμός είχε καταστεί ο μεγάλος και αδιαμφισβήτητος ισοπεδωτής των πάντων.
Η μόνη επιλογή ενάντια στην ερείπωση της πόλη ήταν η ανοικοδόμηση, εκτός από την περαιτέρω καταβύθισή της στα χαλάσματα. Η καταστροφή προσέφερε μια απρόσμενη ευκαιρία για ανανέωση…
Ο σεισμός θα μπορούσε να θεωρηθεί όχι σαν ανεπίστρεπτη καταστροφή, αλλά και ως ευκαιρία ιστορικών διαστάσεων. Ο Carvalho κατάλαβε ότι οι καταστροφές μπορούσαν να αποβούν όχι μόνον εις όφελος του έθνους, αλλά ότι είναι αναγκαίες. Ο Carvalho κατάλαβε αμέσως ότι με τον σεισμό αυτό και αυτή την γιγαντιαία καταστροφή είχε την ευκαιρία να πραγματοποιήσει εκείνες τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που ήσαν αναγκαίες, προκειμένου η Λισαβόνα και η Πορτογαλία να ξυπνήσουν από τον μακραίωνο λήθαργό τους. Η αρχιτεκτονική είχε τεθεί από τον Carvalho στην υπηρεσία ενός ουτοπικού οράματος. Η Λισαβόνα θα ξαναγεννιόταν από τις στάχτες της, όπως ο φοίνικας, ανανεωμένη και απαλλαγμένη από πολλές εκ των σκοταδιστικών πρακτικών που κρατούσαν την Πορτογαλία μακριά από τα φώτα της νέας εποχής.
Αυτή η καταστροφή αποκάλυψε μια πορτογαλική κοινωνία βαθιά βυθισμένη στις παλιές και απόλυτες αλήθειες για το Θεό, τον Άνθρωπο και τη Φύση. Ο σεισμός της Λισαβόνας έκανε πολλές από τις ριζωμένες αυτές αλήθειες να χάσουν την ελκτική τους δύναμη αυτό υπήρξε ένα από τα θετικά αποτελέσματα που ανασύρθηκε από τα ερείπια..
Η έκρηξη αισιοδοξίας του Διαφωτισμού υπήρξε επίσης καταλυτική. Μετά τη Λισαβόνα, ο κόσμος φάνηκε ξαφνικά και ανεπίστρεπτα μεταμορφωμένος, ο Θεός έπαψε να είναι δίκαιος και η Φύση έπαψε να είναι μόνον ευεργετική, ενώ όλοι, από τους δογματικούς κληρικούς μέχρι τους φωτισμένους φιλοσόφους, αναγκάστηκαν να επανεξετάσουν ορισμένα από τα πιο αγαπητά τους δόγματα. Η αναζήτηση και ο διάλογος που προέκυψαν έκαναν την ανθρωπότητα σίγουρα σοφότερη. Όσον αφορά στην επίσημη αντιμετώπιση του χάους, η απάντηση της κυβέρνησης υπό τον Carvalho αποτέλεσε μια πρώιμη απόπειρα διαχείρισης της καταστροφής και, δεδομένης της έκτασης των ανθρώπινων και υλικών απωλειών, οι πρωτοβουλίες που ανέλαβε ήσαν εξαιρετικά αποτελεσματικές και διορατικές. Η ταχύτητα με την οποία ετάφησαν οι νεκροί και σιτίστηκαν οι επιζώντες ήταν αξιέπαινη, τα μέτρα ενάντια στη λεηλασία και την αισχροκέρδεια αποδείχτηκαν αποτελεσματικά και η ανοικοδόμηση της συνοικίας Baixa, παρά την καθυστέρηση, πρόσφερε στη Λισαβόνα οραματικό, φωτισμένο αστικό πολεοδομικό σχεδιασμό που, σε διάστημα πλέον των δύο αιώνων, δεν έχασε σπιθαμή από την πρακτική και αισθητική του αξία. Ο Carvalho ασκούσε καθήκοντα διαχείρισης της κρίσης.
Οι πιο μεγάλες μεταρρυθμίσεις του Carvalho ήταν ότι είχε σώσει την πρωτεύουσα, είχε θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο της ανοικοδόμησής της, είχε υποτάξει τους ευγενείς, είχε απαλλάξει το Στέμμα από τον εναγκαλισμό της Εκκλησίας, είχε εκτοπίσει τους Ιησουίτες, ενοποιήσει το φορολογικό σύστημα, αναδιοργανώσει το στρατό, αναπτύξει το εμπόριο, υλοποιήσει τις πρώτες αντισεισμικές κατασκευές, δημιουργήσει το πρώτο κείμενο της σύγχρονης σεισμολογίας, είχε ρυθμίσει τις μεσιτικές δραστηριότητες και είχε ιδρύσει το βασιλικό τυπογραφείο.
Άλλα επιτεύγματα του Carvalho ήσαν η κατάργηση της δουλεία, η εξάλειψη των διακρίσεων μεταξύ Παλαιών και Νέων Χριστιανών, η πρόσβαση όλων των Πορτογάλων στα δημόσια αξιώματα και η ισότητά τους ενώπιον του νόμου .Η συμβολή του στην πρόοδο της βιομηχανίας και της εκπαίδευσης υπήρξε αξιοσημείωτη. Ο Carvalho μεταμόρφωσε την Πορτογαλία σε σύγχρονο κράτος.
Άραγε, ο σύγχρονος κόσμος έχει τίποτα να διδαχτεί από την κληρονομιά που αφήνει η εμπειρία της Λισαβόνας;
Όλοι γνωρίζαμε την υπαρξιακή κρίση .Τώρα προστέθηκε στη ζωή μας και μια άλλη. Πως να τα τη διαχειριστούμε; Η ανεργία , η αγωνία, η κατήφεια , η ανασφάλεια ,η συλλογική κατάθλιψη, οι συνεχείς ματαιώσεις κερδίζουν έδαφος .Υπάρχει διέξοδος και προοπτική; Υπάρχει μέλλον σε αυτή την χώρα, την Ελλάδα; Αν η αποτυχία είναι συνολική , η απορρύθμιση και η διάλυση δεν θα έχουν τέλος. Είναι ώρα να σκεφτούμε και να αρπάξουμε νέες ιδέες από παντού. Η κρίση είναι φωτιά που καίει το άχυρο και δυναμώνει το ατσάλι. Ας μας ξυπνήσει η φωτιά που άναψε η Ελληνική Κρίση….
Για τους Κινέζους «βέι τζι» είναι η λέξη κρίση και έχει διττή σημασία, κίνδυνος και ευκαιρία. Σε καιρούς κρίσεων ελλοχεύουν πολλοί κίνδυνοι αλλά υπάρχουν και ευκαιρίες. Ευκαιρία για τους ηγέτες της Ελλάδας να μετατρέψουν την οικονομική κρίση σε ευκαιρία αλλαγής των πάντων , όπως ακριβώς έκανε ο Carvalho πριν 255 χρόνια. Μέσα στους καιρούς της κατήφειας που διάγουμε, οι φωνές αισιοδοξίας, όπως αυτή του Carvalho που έρχεται από τόσο παλιά, συνιστούν μια «εύφωνη εξαίρεση».
Ας επενδύσουν οι πολιτικοί μας, σε αυτό το κείμενο του Νικόλα Σρέιντυ ,που προτείνει λύσεις και που ζωντανεύει ένα τρομερό γεγονός που άλλαξε την πορεία της Πορτογαλίας και την πορεία ολόκληρου του δυτικού κόσμου.
Το βιβλίο αυτό είναι ένα δοκίμιο μια προσωπογραφία, ένα βιβλίο σεισμολογίας, ένα πολιτικό βιβλίο, ένα βιβλίο ηγεσίας, ένα βιβλίο Crisis Management.
(Εκδόσεις: ΚΡΙΤΙΚΗ / Συγγραφέας: Nicholas Schrady / Μετάφραση: Ξενοφών Γιαταγάνας / Σελίδες: 320)
Κώστας Τραχανάς
