Δυνάμεις Παράλληλες – Προκλήσεις Αντίστοιχες
Γράφει ο Χάρης Πρέσσας: Πρόεδρος Τμήματος Φωτογραφίας & Οπτικο – ακουστικών Τεχνών – Αναπληρωτής Κοσμήτωρ Σχολής Εφαρμοσμένων Τεχνών & Πολιτισμού Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.
Η πρόσβαση σε βιβλία ως τα μέσα του 15ου αιώνα ήταν υπόθεση δύσκολη, για τους οφθαλμούς ολίγων, καθώς ήσαν χειρόγραφα. Η απόκτηση δε ενός τέτοιου βιβλίου υπόθεση ακόμα λιγότερων, αφού η παραγωγή αντιγράφων ήταν δύσκολη και χρονοβόρα. Και ο αριθμός των τίτλων ήταν περιορισμένος. Μόνον τα κλασικά και τα πολύ σημαντικά νέα συγγράμματα επιλέγονταν για αναπαραγωγή. Προς τα μέσα όμως του 15ου αιώνα, γύρω στο 1440, ο Johann Gutenberg έφερε την επανάσταση στον συγκεκριμένο σημαντικότατο πυλώνα του πολιτισμού, εφευρίσκοντας την τυπογραφία. Η ευκολία πλέον της αναπαραγωγής οδήγησε όχι μόνον στην ανεμπόδιστη πρόσβαση και την απόκτηση συγγραμμάτων από ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και μεγαλύτερες ομάδες πληθυσμού αλλά και στη μαζική βιβλιοποίηση λιγότερο σημαντικών έως καθόλου σημαντικών χειρογράφων. Αυτό όμως ουδόλως μείωσε την αξία των βιβλίων. Το αντίθετο μάλιστα!
Γύρω στο 1930 ο Ούγγρος Laszlo Jozsef Biro συναντώντας στον δρόμο κάποια παιδιά να παίζουν βώλους, παρατήρησε ότι ένας βώλος εξερχόμενος από μια εσοχή του εδάφους με νερό άφησε πίσω του ένα υδάτινο ίχνος. Εκείνη τη στιγμή άρχισε να διαμορφώνεται η ιδέα που οδήγησε στη γέννηση του στυλό διαρκείας. Στη συνέχεια ανέλαβε ο Γάλλος επιχειρηματίας Marcel Bich (γνωστότερος ως BIC) με τη γνωστή εξέλιξη… Η γραφή του λόγου έγινε με μιάς πολύ πιο εύκολη. Δεν χρειάζονταν πλέον μελανοδοχεία, φτερά από πτηνά, στυπόχαρτο κ.λπ. Ακόμη πιο εύκολη σήμερα έχει γίνει με το talk & write. Αυτή η ευκολία όμως της γραφής λέξεων σε χαρτί ή οθόνη ποτέ δεν σηματοδότησε και την ευκολία παραγωγής σημαντικής σκέψης, σημαντικών κειμένων. Δεν σημαίνει δηλαδή ότι ξαφνικά όσοι διέθεταν ένα στυλό ή ένα μικρόφωνο μεταμορφώνονταν σε Αριστοτέλη ή Kant, Σοφοκλή ή Shakespeare, Όμηρο ή Proust, Woolf και Joyce, Πυθαγόρα ή Kepler ή, ή, ή…. Το αντίθετο. Η κατάθεση σημαντικού πρωτότυπου λόγου έγινε ακόμη πιο δύσκολη!
Από τις πρώτες σωζόμενες αναφορές (προγόνων, στην ουσία, της φωτογραφίας) περί προβολής ειδώλων σε επιφάνειες με τη βοήθεια του ηλίου, από τον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.) και τον Κινέζο φιλόσοφο Mo Tzu (470-391 π.Χ.) αλλά και τους Ευκλείδη, Ανθέμιο Τραλλιανό, Al Kindi, Alhazen, Leonardo, Keppler και άλλων, παρήλθαν πολλοί αιώνες ως τη γέννηση των πρώτων φωτογραφιών από τους Niepce, Daguerre, Draper την 3η και 4η δεκαετία του 19ου αιώνα. Έκτοτε η φωτογραφική τεχνική, ως πολύ πρόσφατα, παρέμεινε ουσιαστικά αναλλοίωτη ενσωματώνοντας προοδευτικά μικρές εξελίξεις.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η ψηφιακή τεχνολογία πυροδότησε επανάσταση ανάλογου μεγέθους της ανακάλυψης της τυπογραφίας! Η δυνατότητα για φωτογραφική αποτύπωση (και όχι μόνον) πέρασε στην ουσία στα χέρια όλων. Όπως στα χέρια όλων βρίσκεται, πολλές δεκαετίες τώρα, ένα …bic. Μια έρευνα που ανακοινώθηκε το 2016 έδειξε ότι το 2015 τραβήχτηκαν ένα περίπου τρισεκατομμύριο φωτογραφίες. Περισσότερες δηλαδή από όσες βγήκαν από την ανακάλυψη της φωτογραφίας ως το τέλος του 2014. Οι αριθμοί για το 2016,17,18 δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να καταρρίπτουν το ένα ρεκόρ μετά το προηγούμενο. Η αυτονόητη πλέον κατοχή συσκευής με φωτογραφικές δυνατότητες από όλους (ως το 2021 προβλέπεται πως τα κινητά τηλέφωνα θα φτάσουν τα 5 δισεκατομμύρια!) και η ευκολία για αναγνώσιμες και τεχνικά αποδεκτές φωτογραφικές καταγραφές, μέσω μάλιστα των αμέτρητων λογισμικών υποβοήθησης, δεν σημαίνει ότι η φωτογραφία έγινε κτήμα όλων.
Όπως και ο λόγος δεν έγινε ποτέ, εξ αιτίας της ευκολίας, κτήμα όλων. Η εικόνα είναι σημαντική! Πολύ σημαντική για να παρασυρθεί από το τυχαίο! Διανύουμε άλλωστε την εποχή της. Από τα τέλη του 19ου αιώνα ως το δεύτερο μισό του 20ου (linguistic turn) ο λόγος κυριάρχησε στη διανόηση και την επικοινωνία. Από τη δεκαετία του ʹ70 και μετά διανύουμε πλέον την εποχή της εικόνας (visual ή pictorial turn). Εδώ η εικόνα είναι αυτή που κυριαρχεί στη διανόηση και την επικοινωνία! Και όχι μόνον. Η φωτογραφία, η σταθερή και κινούμενη τεχνολογική εικόνα, υποδεικνύει με σαφήνεια τρόπους ζωής! Συχνά μάλιστα χωρίς να το αντιλαμβάνεται ο ανυποψίαστος θεατής… Υποδεικνύει επιλογές, διαμορφώνει αισθητική, ήθη, υποδεικνύει συμπεριφορές, επιβάλλει πρότυπα, σύμβολα, είδωλα, φιλοδοξίες. Αποτελεί πλέον μια από τις πρώτες ύλες για τη διάρθρωση των βασικών σχεδιασμών τρόπων ζωής!
Όλα καταδεικνύουν ότι το σημαντικό σε αυτή τη νέα οικουμενική επικοινωνιακή γλώσσα, δεν είναι το πόσο γρήγορα ή εύκολα ή τεχνικά σωστά αν θέλετε, θα γραφεί και θα κοινοποιηθεί μια εικόνα αλλά το τι θα λέει! Πόσο σημαντικό θα είναι το περιεχόμενό της, σημαντικό εννοιολογικά, αισθητικά, εικαστικά. Η αναπόφευκτη απαξίωση της «φωτογραφίας» μέσω της ανεξέλεγκτης διάδοσης του μέσου και της υπερπροσφοράς φωτογραφικής παραφιλολογίας στην ουσία δεν μειώνει ούτε στο ελάχιστο την πραγματική φωτογραφία. Το αντίθετο! Διαχωρίζει την ήρα από το στάρι, όπως ακριβώς ξεχωρίζουν τα βιβλία παραλίας από τα σοβαρά αναγνώσματα… Η φωτογραφία, η τεχνολογική εν γένει εικόνα σταθερή ή κινούμενη, θα εξακολουθήσει να αποτελεί όχι μόνον το κυρίαρχο επικοινωνιακό (και ενίοτε χειριστικό) εργαλείο ή το πρωταγωνιστικό μέσο για την καταγραφή της πραγματικότητας αλλά και ένα ισότιμο εικαστικό γλωσσάριο, συνεχίζοντας να προσφέρει πολυδιάστατα σοβαρά αναγνώσματα και καλλιτεχνικά δημιουργήματα.
