Γράφει η Ελένη Κονιαρέλλη – Σιακή
Eίναι αλήθεια ότι οι Έλληνες εύρισκαν ιδιαίτερους και πολύ παραστατικούς τρόπους, όταν ήθελαν να περιγράψουν και να απεικονίσουν κάποια πράγματα ή και γεγονότα που ήταν μάταιο ή και αδύνατο να επαληθευτούν ή να συμβούν στο μέλλον. Ο τρόπος της πρωτότυπης αυτής περιγραφής, συνήθως γεννούσε μια νέα παροιμία ή μια έκφραση, που από στόμα σε στόμα, ξεκινώντας πολλές φορές από τη γλώσσα των προγόνων μας, έφθανε στο «σήμερα».
1) Μια παράξενη φράση από αυτές που ακούμε συχνά είναι και η εξής:
«Πιάσε το αυγό, και κούρευτο…»
Αυτή τη φράση την «κληρονομήσαμε» από τους αρχαίους προγόνους μας, που με τα δικά τους λόγια, μας έλεγαν:
«Ωόν τίλλεις», δηλαδή, «προσπαθείς να τραβήξεις τις τρίχες του αυγού» (τίλλω=αποσπώ τας τρίχας).
Όμως, για να κουρέψεις κάτι, πρέπει να έχει τρίχες, μαλλιά… και το αυγό δεν έχει. Άρα, χρησιμοποιούμε τη φράση «πιάσε το αυγό, και κούρευτο», όταν θέλουμε να περιγράψουμε μ’ αυτήν ότι είναι χαμένος ο κόπος και ο χρόνος που διαθέτουμε για πετύχουμε κάτι. Ότι η προσπάθειά μας είναι ατελέσφορη, ή η υπόθεσή μας είναι από την αρχή καταδικασμένη να αποτύχει στον στόχο της, αφού δεν θα μας οδηγήσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Έτσι, με αυτή τη φράση προσπαθούμε να περιγράψουμε τη ματαιοπονία κάποιων πραγμάτων. Είναι, όπως γράφει και ο ποιητής μας Κ. Καβάφης στον στίχο ενός ποιήματός του: «Τ’ άλλα ήσαν όνειρα και ματαιοπονίες».
Αυτή τη φράση «Πιάσε το αυγό και κούρευτο», την ακούσαμε και από τους αγρότες το μεσημέρι της 13-1-2016 μετά το τέλος της συνάντησης που είχαν στην Αθήνα με τον υπουργό Β. Αποστόλου και τη διοίκηση του ΕΛΓΑ. Υποδηλώνει το «ναυάγιο» που προκλήθηκε στις συναντήσεις τους που προηγήθηκαν και το αδιέξοδο στο οποίο εξακολουθούν να βρίσκονται οι αγρότες, καθώς και τη φουρτούνα που καραδοκεί στις τάξεις τους.
2) Άλλη μια φράση που ακούμε σήμερα και αναφέρεται κυρίως στο γυναικείο φύλο, είναι:
«Αυτή η κοπέλα έμεινε στο ράφι…»
Στη βυζαντινή εποχή υπήρχε μια συνήθεια, που σώζεται ακόμα και σήμερα σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Η παράδοση υπαγόρευε τα παλιά οικογενειακά κειμήλια, να τοποθετούνται σε εξέχουσα θέση σε ράφια του σπιτιού για στολισμό, μέσα σε όμορφες βιτρίνες. Από αυτή τη συνήθεια προήλθε και η φράση: «Αυτή έμεινε στο ράφι» δηλαδή, έχει γεράσει τόσο πολύ, ώστε μπορεί να τοποθετηθεί στο ράφι, μαζί με τα παλιά οικογενειακά κειμήλια. Και αυτό λεγόταν κυρίως για τις κοπέλες που έμεναν ανύπαντρες, σε μεγάλη ηλικία.
3) «Σαράντα πέντε Γιάννηδες, ενός κοκόρου γνώση…»
Σήμερα συνηθίζουμε να λέμε αυτή τη φράση, για πολλά άτομα που «την πατάνε» με ανόητο τρόπο από κάποιον επίσης ανόητο άνθρωπο. Βρίσκουμε ότι, στην κεφαλονίτικη λαογραφία, υπάρχει ένας πολύ γνωστός μύθος για την προέλευση αυτής της φράσης, και ας μας συγχωρήσουν οι απανταχού Γιάννηδες, γι’ αυτά που μας λέει:
«Σ’ ένα μικρό χωριό του νησιού, κατοικούσαν 45 οικογένειες· συμπτωματικά, οι νοικοκυραίοι και των 45 λέγονταν Γιάννηδες. Εκτός όμως από το όνομα, είχαν και τη συνήθεια να παίρνουν και οι 45 ομόφωνα τις ίδιες αποφάσεις και χωρίς καμιά διαφωνία, για όλα τα θέματα του χωριού. Όμως έτυχε μια χειμωνιάτικη ημέρα, μετά από δυνατή καταιγίδα να πλημμυρίσει ο ποταμός που περνούσε μέσα από το χωριό τους, και να καταστραφούν όλες οι περιουσίες τους. Δυστυχώς όμως αυτή τη φορά, δεν κατάφερναν οι 45 Γιάννηδες να συμφωνήσουν και να βρουν κάποια λύση. Τότε ακούστηκε μια άγνωστη φωνή που είπε: «Δεν ντρεπόσαστε να μαλώνετε για ασήμαντα πράγματα; Εγώ θα σας υποδείξω τον σωστό τρόπο για να εκδικηθείτε το ποτάμι, αρκεί να μου υποσχεθείτε ότι θα με υπακούσετε…» Η φωνή που τους συμβούλευε, ερχόταν από έναν κόκορα που -αν και ήταν βρεγμένος και ταλαιπωρημένος από την πλημμύρα- στεκόταν κορδωτός και αποφασιστικός κοντά τους. Συμφώνησαν και τον εμπιστεύτηκαν για το θάρρος του και οι 45 Γιάννηδες, και ο κόκορας πρόσταξε: «Πάρτε ρόπαλα στα χέρια και πάμε να διώξουμε το ποτάμι από τον τόπο μας, και να μη γυρίσει πίσω, να μην ξαναπεράσει από ‘δω…» Έτσι και έκαναν, χωρίς δεύτερη σκέψη. Μόλις έφτασαν στις όχθες, ο κόκορας τους πρόσταξε να πηδήσουν μέσα στο ποτάμι «και ν’ αρχίσουν να δέρνουν τα νερά με τα ρόπαλά τους μέχρι να του δώσουν να καταλάβει ότι είναι ανεπιθύμητο στον τόπο τους!» Οι 45 Γιάννηδες, υπάκουσαν στον «αρχηγό» τους τον κόκορα, και ένας-ένας άρχισαν να πηδούν στο ποτάμι και να χτυπούν με τα ρόπαλά τους τα παγωμένα νερά. Το αποτέλεσμα ήταν να πνιγούν όλοι!»
Με τα χρόνια, ο μύθος αυτός συνοψίστηκε από τους Κεφαλονίτες στη γνωστή παροιμιώδη φράση:
« 45 Γιάννηδες, ενός κοκόρου γνώση…»
nnn
Στην Αρχαιότητα, οι παροιμίες, οι παροιμιώδεις φράσεις, οι ιστορίες, οι μύθοι, κ.λπ., κυκλοφορούσαν και διαδίδονταν από στόμα σε στόμα. Άλλωστε είναι γνωστό ότι και ο Αίσωπος, ο πατέρας των μύθων, δεν έγραψε ο ίδιος κανέναν από τους περίφημους μύθους του, και η πρώτη συλλογή -που αποδίδεται στον Αίσωπο- παρουσιάστηκε τρεις αιώνες μετά τον θάνατό του.
Με το πέρασμα των χρόνων, κάθε συλλέκτης, μελετητής, ή μεταφραστής, πολύ συχνά τροποποιούσε ή συμπλήρωνε κάτι στα κείμενα αυτά. Τότε, ήταν απαραίτητο «στόλισμα» για κάθε μορφωμένο Αθηναίο να ξέρει να διηγείται με χάρη και υπέροχους μύθους.
Σίγουρα προκαλεί μεγάλη αίσθηση, ότι πριν από τόσους αιώνες, έβγαινε η πρακτική σοφία μέσα από τις σύντομες αυτές ιστορίες, που συνδύαζαν τη Σάτιρα… με την κοινή Λογική!
