Πώς εξετάζονταν οι μικροί μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Αμαρουσίου τον 19ο αιώνα; Την απάντηση μάς δίνει ένα μικρό σημείωμα της εφημερίδας ΑΙΩΝ, του φύλλου της 22ας Αυγούστου του 1874, το οποίο περιγράφει τις δημόσιες εξετάσεις που πραγματοποιήθηκαν με επισημότητα λίγες μέρες πρωτύτερα, στις 10 Αυγούστου, και μας μεταφέρει μια συγκινητική εικόνα μάθησης και προόδου, με πρωταγωνιστή τον ντόπιο δημοδιδάσκαλο Κων/νο Κοτζιά.
Έρευνα – παρουσίαση: Γιώργος Πάλλης
«Την Κυριακήν, 10 Αυγούστου, εγένοντο αι εξετάσεις του εν Αμαρουσίω δημοτικού σχολείου, εν ώ διδάσκει ο εγχώριος δημοδιδάσκαλος Κ. Κ. Κοτζιάς. Εις τας εξετάσεις παρέστησαν, εκτός της επί τούτω εξεταστικής Επιτροπής, ο Δήμαρχος Αθηναίων, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, άλλοί τινες δημοτικοί Σύμβουλοι, ο βουλευτής Αττικής Κ. Ράλλης και ικανοί ακροαταί. Οι πάντες απήλθαν των εξετάσεων λίαν ευχαριστημένοι. Αληθώς ην λίαν παρήγορον το θέαμα να βλέπη τις μικρά παιδία και καλώς αναγιγνώσκοντα, και την τεχνολογίαν γιγνώσκοντα, και καλώς αριθμούντα, και ορθογραφούντα, και παντοίας άλλας θρησκευτικάς, ιστορικάς και γεωγραφικάς γνώσεις καλώς διδαχθέντα. Ο διδάσκαλος των παιδίων τούτων Κ. Κοτζιάς, διακρινόμενος επί επιμελεία και νοημοσύνη, δικαίως εφείλκυσε τους επαίνους των παρευρεθέντων εις τας εξετάσεις Πολιτών.»
Με τις εξετάσεις αυτές ολοκληρωνόταν τότε το σχολικό έτος, και γι’ αυτό διεξάγονταν δημόσια και με κάθε επισημότητα. Ο χώρος πραγματοποίησής τους δεν μπορεί να ήταν άλλος από το νεόδμητο (είχε εγκαινιαστεί το 1871) Δημοτικό Σχολείο του Αμαρουσίου, το σημερινό Παλαιό Δημαρχείο. Τους επιφανέστερους προσκεκλημένους αποτελούσαν το 1874 ο βουλευτής Αττικής και ο Δήμαρχος Αθηναίων –το Μαρούσι υπαγόταν τότε στο Δήμο αυτόν. Ο πρώτος, ο Δημήτριος Ράλλης (το Κ. αποτελεί τυπογραφικό λάθος), είχε εκλεγεί βουλευτής σε νεαρή ηλικία μόλις τον προηγούμενο χρόνο (1873) και έμελλε να έχει μια μακρά πολιτική καριέρα, ως το 1921. Δήμαρχος Αθηναίων ήταν ο Παναγής Κυριακός, επί των ημερών του οποίου επισκευάστηκαν οι δρόμοι του Αμαρουσίου και κατασκευάστηκε πέτρινη γέφυρα στο ρέμα της Καλογρέζας. Και των δύο τα ονόματα έχουν δοθεί σε δρόμους της πόλης μας.
Ο δημοδιδάσκαλος Κωνσταντίνος Κοτζιάς, που δέχτηκε τον έπαινο των παρισταμένων για την απόδοση των μαθητών του, ήταν γόνος γηγενούς οικογένειας. Στις γενεαλογίες των μαρουσιώτικων οικογενειών του Τάκη Πολιτόπουλου, ο μόνος Κωνσταντίνος Κοτζιάς που θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον συγκεκριμένο είναι ο δεύτερος γιός του Ιωάννη Κοτζιά (επομένως το δεύτερο, πατρωνυμικό Κ. του ονόματός του στο δημοσίευμα ερμηνεύεται και πάλι ως τυπογραφικό λάθος), που είχε γεννηθεί το 1850, οπότε το 1874 ήταν σε ηλικία να διδάσκει ως δάσκαλος. Για τον εν λόγω Κωνσταντίνο γνωρίζουμε ακόμη από την ίδια πηγή ότι παντρεύτηκε το 1890 με τη Χαρίκλεια Γεωργίου Λύτσικα, με την οποία απέκτησαν δυο γιούς. Ο μακρύς χρόνος που πέρασε έκτοτε μπορεί να έχει σβήσει τη μνήμη του –οι τελευταίοι μαθητές του πρέπει να έχουν πεθάνει εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες– η καλή του όμως φήμη ως άξιου δημοδιδασκάλου, σε μια ηρωική για την παιδεία εποχή, διατηρείται ζωντανή στο παραπάνω δημοσίευμα του ΑΙΩΝΟΣ.
