Σε πρακτικό επίπεδο ο Eric Erikson εντοπίζει την ανάδειξη του επαναστάτη ηγέτη στη συμβατότητα της δικής του κρίσης ταυτότητας με τις ώριμες ιστορικές συνθήκες, τις οποίες βιώνει και ο ίδιος στη συγκεκριμένη κοινωνία στην οποία ζει. Δηλαδή η κατάσταση στην κοινωνία μόνη της δεν αρκεί για την ανάδειξη επαναστατικών ελίτ. Είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή προϋπόθεση. Για να αναδειχθεί ένας επαναστάτης ηγέτης, πρέπει απαραιτήτως η κατάσταση να συμπίπτει με την εμφάνιση ενός συγκεκριμένου τύπου ατόμου ή προσωπικότητας. Αυτό το άτομο ή η προσωπικότητα έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά: α) μια διανοητική ή ψυχολογική κατάσταση που τον εξωθεί σε επαναστατική δράση και β) μια σειρά ικανοτήτων –λεκτικών, ιδιαίτερα και οργανωτικών– που τον καθιστούν ικανό να πραγματοποιήσει τους στόχους του. Οι ηγέτες αυτοί έλκονται από μια αίσθηση δικαιοσύνης – αδικίας και την αντίστοιχη αποστολή να «βάλουν τα πράγματα τη θέση τους», ως και από τις αξίες του εθνικισμού – πατριωτισμού. Επίσης ο Max Weber και οι μαθητές του στην υποκειμενική – ψυχολογική σχέση μεταξύ της προσωπικότητας του επίδοξου ηγέτη και μιας κοινωνίας σε κρίση –όπως η ελληνική– βλέπουν να αναπτύσσεται ο χαρισματικός δεσμός και η χαρισματική προβολή του ηγέτη. Καταλύτης στη σχέση αυτή είναι το μήνυμα που εκπέμπει ο ηγέτης, το οποίο λειτουργεί ως συνταγή λύτρωσης της κοινωνίας από την κρίση που τη μαστίζει. Και βέβαια το μήνυμα αυτό ως προϊόν του συναισθηματικού κόσμου και όχι του ορθολογισμού, περιέχει πλήθος αυταπατών.
Ο πιστός, ο επαναστατημένος άνθρωπος, ίσως σε κάποιο βαθμό και ο πρωθυπουργός έχουν δημιουργήσει τους δικούς τους κόσμους και οι αξίες αυτών των κόσμων κατευθύνουν τη σκέψη τους και τη συμπεριφορά τους. Ακόμη και αν δεχτούμε ότι ολόκληρο το οικοδόμημα του κόσμου τους είναι μια αυταπάτη, αυτή η αυταπάτη είναι η κινητήρια δύναμη της δράσης τους, η οποία όμως λαμβάνει χώρα στον πραγματικό κόσμο και τον αλλάζει…
Το 1983 με οδηγό μια …αυταπάτη, γύρισα πολλές πόλεις της Ελλάδας για να μιλήσω για ένα καινούργιο κόσμο, με κοινωνικοποίηση και αυτοδιαχείριση. Σήμερα τριάντα τρία χρόνια μετά, με την ευκαιρία του παρόντος άρθρου, αναρωτιέμαι μήπως τελικά οι αυταπατώμενοι με τις αυταπάτες τους γυρίζουν πιο γρήγορα από τους ορθολογιστές τον τροχό της ιστορίας…
Δημήτρης Σουλιώτης
Συγγραφέας
