Γράφει ο
Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος
Δημοσιογράφος – Δημοσιολόγος
Mε τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου έκλεισε ένας κύκλος ζωής της Παπικής Εκκλησίας. Tο ερώτημα που τίθεται είναι αν θα ψηφιστεί από το Κονκλάβιο συνεχιστής του έργου και των προθέσεών του.
Ο Φραγκίσκος ήταν ο πρώτος Ιησουίτης Πάπας από την Αργεντινή της Λατινικής Αμερικής και τιμούσε ιδιαίτερα τον Ιγνάτιο Λογιόλα, ιδρυτή του Τάγματος των Ιησουιτών. Είχε πει: «Αισθάνομαι Ιησουίτης και σκέπτομαι ως Ιησουίτης. Όχι με υποκριτικό τρόπο, αλλά σκέπτομαι ως Ιησουίτης» (Γαλλικό Περιοδικό «Le Point», τευχ. 2666, 7 Σεπτεμβρίου 2023, σελ. 33).
Στους Iησουίτες εισήχθη το 1958, σε ηλικία 22 ετών, και ταχέως ανήλθε τις βαθμίδες του τάγματος. Αρχικά ήταν προϊστάμενος κοινότητας και μετά, από το 1973 έως το 1979, όλων των Ιησουιτών της Αργεντινής. Η θέση του αυτή συνεπαγόταν τη λήψη αποφάσεων σε μια κατάσταση κοινωνικών και επαναστατικών εκρήξεων στη Λατινική Αμερική. Οι επαναστάσεις αυτές είχαν το χαρακτηριστικό πως παράλληλα με τις κομμουνιστικές πεποιθήσεις δρούσε «η πολιτική θεολογία της απελευθέρωσης», στην οποία εκ των κυρίων εκπροσώπων ήσαν Ιησουίτες κληρικοί.
Ο αποθανών Πάπας Φραγκίσκος, νέος τότε, εντυπωσιάστηκε από τη Θεολογία της Απελευθέρωσης, η οποία δρούσε παράλληλα και σε συνεργασία με τους κομμουνιστές, οπαδούς του Μαρξ. Ο Ιησουίτης Φερνάντο Καρντενάλ (1934-2016) ήταν εκ των ηγετών της κομμουνιστικής επανάστασης των Σαντινίστας στη Νικαράγουα και όταν αυτή επικράτησε υπηρέτησε την επαναστατική κυβέρνηση ως υπουργός Πολιτισμού. Σε συνέντευξή του στον Γάλλο δημοσιογράφο Θεόφιλο Καμπαστρέρο είπε πως η Θεολογία της Απελευθέρωσης συνδυάζει τον Χριστό με τον Μαρξ: «Ο Ιησούς με το Ευαγγέλιό του και ο Μαρξ με την επιστήμη του βρίσκονται σε δύο διαφορετικά επίπεδα. Δεν κάνω τη σκέψη ότι αυτό σημαίνει πως ανταλλάσσουμε τον Χριστό με τον Γαλιλαίο, τον Νεύτωνα, τον Αϊνστάιν ή τον οποιονδήποτε διάσημο χημικό. Ο Μαρξ, από την πλευρά του βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με αυτούς…». (Φερνάντο Καρντενάλ – Μιγκέλ Ντ’ Εσκότο – Ερνέστο Καρντενάλ «Και Χριστός και Μαρξ» Εκδ. «Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη, 1986, σελ. 63-64).
Βάση της «Θεολογίας της Απελευθέρωσης» είναι «η προτίμηση των φτωχών και των καταπιεσμένων». Ο Ιγνάτιος Εγιακούρα, θεολόγος υποστηρικτής αυτής της θεολογίας, εξηγεί: «Ο λόγος για τον οποίο πρέπει να προτιμηθούν οι φτωχοί και οι καταπιεσμένοι σαν χώρος θεολογίας και σωτηρίας βασίζεται στο γεγονός ότι σε αυτούς τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους, έστω κατά τρόπο διακριτικό και κρυφό, είναι ο Ιησούς που σώζει». (Περιοδικό «Σύγχρονα Βήματα» των Ιησουιτών μοναχών στην Ελλάδα, αρ. τ. 53, Ιανουάριος – Μάρτιος 1985, σελ. 6). Αυτός ήταν, μεταξύ άλλων και ο σκοπός της παποσύνης του αποθανόντος Πάπα, όπως εκφράζεται και στον τίτλο του βιβλίου της συνέντευξης που έδωσε, ως Πάπας, στον ιησουίτη Αντόνιο Σπαντάρο: «Για μια Εκκλησία φτωχή και των φτωχών» (Σημ.Το βιβλίο έχει κυκλοφορηθεί και στα ελληνικά, από τις εκδόσεις «Πόλις»).
Ο πρώην Ιησουίτης ιερομόναχος και τώρα Αρχιεπίσκοπος των Ρωμαιοκαθολικών στην Αθήνα Θεόδωρος Κοντίδης σημειώνει πως η «Θεολογία της Απελευθέρωσης» έχει γίνει αποδεκτή από τη ρωμαϊκή ιεραρχία: «Ας έχουμε υπόψη μας, από τη μια πλευρά, τις απαντήσεις που δόθηκαν από τους θεολόγους και τις θετικές αξιολογήσεις που εκφράστηκαν από τη ρωμαϊκή ιεραρχία για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης και, από την άλλη πλευρά, το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια αποστασιοποιείται όλο και περισσότερο από τα επαναστατικά και τα πολιτικοποιημένα κινήματα, μπορούμε να συμπεράνουμε πως η ουσία, το καλύτερο μέρος αυτής της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, έχει γίνει κτήμα πλέον της σύγχρονης Καθολικής Θεολογίας» («Ο Καθολικισμός», Επιμέλεια Θεοδ. Κοντίδη, Εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 2000, σελ. 202).
Ο αποθανών Πάπας είναι εντυπωσιακό πώς παρέμεινε ισόβια οπαδός της Θεολογίας της Απελευθέρωσης ακόμη και όταν πλήρως απομυθοποιήθηκαν τα κομμουνιστικά καθεστώτα που επιβλήθηκαν στη Λατινική Αμερική με τη συνεργασία των ρωμαιοκαθολικών κληρικών με τους κομμουνιστές, ακόμη και όταν στη Νικαράγουα, χώρα που ήταν το πρότυπο της μεταξύ τους συνεργασίας, επιβλήθηκε αυταρχικό καθεστώς με σχεδόν ισόβιο πρόεδρο τον επικεφαλής των Σαντινίστας Ντανιέλ Ορτέγκα και «συμπρόεδρο» τη σύζυγό του Ροσάριο Μουρίγιο, ακόμα και όταν αποδείχθηκε πως η Θεολογία της Απελευθέρωσης ήταν μια θεολογική άποψη της μαρξιστικής – κομμουνιστικής επαναστατικής ιδεολογίας.
Απόδειξη της αδυναμίας του Πάπα Φραγκίσκου προς τους επαναστάτες κληρικούς είναι πως τον ιερέα Ερνέστο Καρντενάλ, υπουργό Πολιτισμού στην πρώτη επαναστατική κυβέρνηση των Σαντινίστας στη Νικαράγουα, στον οποίο ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ είχε απαγορεύσει να εκτελεί τα ιερατικά του καθήκοντα, τον επανέφερε στα καθήκοντά του, το 2019, αφού απέσυρε όλες τις κανονικές ποινές, οι οποίες του είχαν επιβληθεί. Επίσης ο αποθανών Πάπας, το 2018, χαιρέτισε τη «θεολογική υπηρεσία και την αγάπη του προς τους πτωχούς και τους αποκλεισμένους της κοινωνίας» τον Περουβιανό δομινικανό ιερέα Γκουστάβο Γκουτιέρες, πατέρα της «Θεολογίας της Απελευθέρωσης», με την ευκαιρία των ενενηκοστών γενεθλίων του. Ο Γκουτιέρες απεβίωσε το 2024, σε ηλικία 96 ετών. Επίσης ο αποθανών Πάπας προχώρησε στην αγιοποίηση του εκ των ηγετών της «Θεολογίας της Απελευθέρωσης» Βραζιλιάνου Αρχιεπισκόπου Ρεσίφε Χέλντερ Καμάρα.
Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο, που με την ιδεολογική φόρτισή του από τη «Θεολογία της Απελευθέρωσης» και την επίδραση της μαρξιστικής – κομμουνιστικής κοινωνικής θεωρίας, ο Πάπας Φραγκίσκος μιλούσε κυρίως για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, όπως για τους φτωχούς και για τους μετανάστες και επεκτάθηκε στη συνέχεια στα ζητήματα που θέτουν οι «προοδευτικοί κύκλοι» της Δύσης, όπως είναι η θέση των γυναικών, η κλιματική αλλαγή και η ευλογία των ομοφυλόφιλων ζευγαριών. Οι πρωτοβουλίες του αυτές επαινέθηκαν από τους αριστερούς πολιτικούς και διανοούμενους. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του σοσιαλιστή και γνωστού για τις ερωτικές του περιπέτειες πρώην προέδρου της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ, όταν μαθεύτηκε ο θάνατος του Πάπα: «Ο Πάπας Φραγκίσκος θέλησε να δώσει κατά τη θητεία του μια διάσταση αποφασιστικά κοινωνική, στρέφοντας την προσοχή του και επικεντρώνοντας τις επισκέψεις του στις πιο φτωχές χώρες του πλανήτη».
Από την πλευρά του ο κομμουνιστής ηγέτης του Κόμματος «Ανυπότακτη Γαλλία» Ζαν Λυκ Μελανσόν επαίνεσε τον εκλιπόντα Πάπα για τις πολιτικές και ανθρωπιστικές του θέσεις: «Χωρίς να υποεκτιμώ όσα τον χώριζαν από το κίνημά μας, αναγνωρίζω τη συμμετοχή του στη δύσκολη ηθική αντίσταση στη γενοκτονία των Παλαιστινίων στη Γάζα». Επίσης ο Γραμματέας του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Ολιβιέ Φορ σημείωσε ότι ο Πάπας Φραγκίσκος «κατενόησε πολύ καλύτερα από πολλούς πολιτικούς το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής». (Σημ. Οι δηλώσεις στο φύλλο της εφημερίδας «Le Figaro» 23ης Απριλίου 2025, σελ. 6).
Εντυπωσιακή ήταν η δήλωση για τον Πάπα Φραγκίσκο της «Ιταλικής Συμβολικής Ιεροτελεστίας», μιας από τις μεγάλες τεκτονικές στοές της γειτονικής χώρας. Αφού δηλώνει ότι έθεσε μεσίστιο το λάβαρό της, σημειώνει: «Οι σκέψεις και οι πράξεις του, τον καθιστούν ένα μεγάλο άνδρα, ανεξάρτητα αν συμμεριζόμαστε τη διδασκαλία του, την πίστη του και τις μεθόδους του. Το δόγμα μάς χωρίζει, ο κοινός σκοπός της έρευνας του ανωτάτου Όντος μάς φέρνει κοντά…»
■ ■ ■
Οι εκκρεμότητες που αφήνει ο Πάπας Φραγκίσκος είναι πολλές και σοβαρές.
Δεν ολοκληρώθηκαν οι με βάση τη «Θεολογία της Απελευθέρωσης» και τις δικές του κοσμικές «προοδευτικές» κοινωνιολογικές και ηθικολογικές αντιλήψεις, προτάσεις του. Θέλοντας να προετοιμάσει το έδαφος, ώστε να συνεχισθούν οι μεταρρυθμίσεις του και με τον νέο Πάπα «δημιούργησε» εικοσιένα νέους καρδινάλιους, που όλοι είναι των απόψεών του και κάτω των 80 ετών – επομένως ψηφίζουν για τον νέο Πάπα, μαζί με τους άλλους εκλέκτορες καρδινάλιους, που τώρα συνολικά είναι 137. Όμως είναι αμφίβολο αν η πλειοψηφία του Κονκλαβίου υποστηρίζει τις προτάσεις του αποθανόντος Πάπα. Εκκρεμούντα κεντρικά θέματα, που έχουν προκαλέσει ισχυρές διαφωνίες μεταξύ των καρδιναλίων είναι επίσης η αναγνώριση εγγάμου κλήρου, η θέση των γυναικών και η καθιέρωση διακονισσών, η υποβοηθούμενη αυτοκτονία (δολοφονία στην ουσία), και ο περιορισμός των εξουσιών των κατά τόπους επισκόπων.
Για να προωθήσει και να υλοποιήσει τις μεταρρυθμίσεις του ο Πάπας Φραγκίσκος, τον Οκτώβριο του 2023 συνεκάλεσε Συνέλευση (Σύνοδο την ονόμασε), στην οποία συμμετείχαν περίπου 400 σύνεδροι, επίσκοποι και λαϊκοί -άνδρες και γυναίκες-, προερχόμενοι από όλο τον κόσμο. Κατά τη Συνέλευση αυτή υπήρξαν αντιδράσεις στα σχέδια του αποθανόντος Πάπα.
Πέντε καρδινάλιοι έθεσαν το ερώτημα για την ευλογία των ομόφυλων ζευγαριών: «Είναι δυνατό ένας ιερέας να ευλογήσει ομόφυλα ζευγάρια, έχοντας υπόψη του ότι θα δώσει την εντύπωση πως η ομοφυλοφιλία δεν είναι αντίθετη προς τον Νόμο του Θεού;». (Εφ. «Λε Φιγκαρό», 4/10/2023, σελ. 9). Στο θέμα αυτό ο Πάπας βρήκε ισχυρή αντίσταση και το προχώρησε, τον Δεκέμβριο του 2023, μόνος του, αφού δεν υπήρξε συναίνεση. Απόλυτη διαφωνία για την ευλογία των ομοφυλόφιλων ζευγαριών εξέφρασε ο Αφρικανός καρδινάλιος Σαρά. Η δήλωσή του ήταν ιδιαίτερα αυστηρή: «Πρέπει να θυμίσουμε στη Δύση πως ο άνδρας χωρίς τη γυναίκα είναι ένα τίποτα, πως η γυναίκα χωρίς τον άνδρα είναι ένα τίποτα και οι δύο είναι ένα τίποτα, χωρίς παιδιά. Είναι αδύνατο η Αφρικανική Εκκλησία να δεχθεί απάνθρωπες ιδεολογίες, προωθούμενες από την αποχριστιανισμένη και παρακμιακή Δύση».
Η δήλωση του Πάπα πως η ευλογία στα ομόφυλα ζευγάρια θα είναι άτυπη και δεν θα έχει μυσταγωγικό χαρακτήρα δεν έπεισε.
Επί πλέον ο αποθανών Πάπας κατηγορήθηκε ότι με τους χειρισμούς του στη Συνέλευση θέλησε να εγκριθούν τα θέματα που τον ενδιέφεραν, αγνοώντας τους κανόνες των έντιμων διαδικασιών. Ο καρδινάλιος Μύλερ χαρακτηριστικά αποκάλυψε ότι η Συνέλευση χρησιμοποιήθηκε έτσι ώστε να αποδεχθεί μια λανθασμένη διδασκαλία, όπως είναι αυτή για την ευλογία των ομοφυλόφιλων ζευγαριών. Ο καρδινάλιος Στανισλάβ Γκαντέσκι από την πλευρά του δήλωσε ότι ενδεικτικό τού εκ μέρους του Πάπα χειρισμού της Συνέλευσης ήταν πως κάποιοι από τους μετασχόντες, σύμφωνοι με τις απόψεις του Πάπα, μίλησαν τρεις και τέσσερις φορές, ενώ ο ίδιος, «περιέργως», δεν μίλησε ούτε μία. (Από «Riposte Catholique», 14 Νοεμβρίου 2023).
■ ■ ■
Οι εκκρεμότητες που θα πρέπει να επιλύσει ο νέος Πάπας δεν είναι μόνο αυτές που άφησε η συνέλευση του 2023. Είναι επίσης τα οικονομικά του Βατικανού και η διαφθορά σε κύκλους της Τράπεζάς του, αλλά και περιφερειακά, όπως στην Ελλάδα. Είναι τα σοβαρά ηθικά ζητήματα, που αποκαλύφθηκαν τα πρόσφατα χρόνια, με αποκορύφωμα τα όσα συνέβησαν με τον γνωστό ανθρωπιστή αββά Πιέρ. Είναι επίσης η συνοδικότητα και οι χαώδεις διαφορές στις αντιλήψεις μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής – Ασίας. Το τελικό ερώτημα είναι το αν ο Πάπας που θα εκλεγεί θα θελήσει να συνεχίσει τις, χωρίς ερείσματα ηθικά και θεολογικά, μεταρρυθμίσεις του Πάπα Φραγκίσκου, ή θα ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο.
