Γράφει o Κώστας Ευαγγελάτος (Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης).
Το φαινόμενο Νταλί συναρπάζει με παγκόσμια εμβέλεια και σήμερα με διοργανώσεις πολλών εκθέσεων έργων του σε μουσεία και ιδρύματα τέχνης. Ο Νταλί / Salvador Domenech Felipe Jacinto Dali γεννήθηκε στην πόλη Φιγκέρες της Ισπανίας το 1904. Ο Νταλί ιδιαίτερα ευφυής εκδήλωσε πρώιμα το ταλέντο του στην ζωγραφική. Με την συμπαράσταση της μητέρας του παρακολούθησε μαθήματα τέχνης στη Δημοτική Σχολή Σχεδίου. Το 1916 φιλοξενήθηκε με την οικογένεια του από τον καλλιτέχνη Ramon Pichot, στο Καδακές που τον γοήτευσε και ήρθε σε επαφή με τη μοντέρνα ζωγραφική του οικοδεσπότη. Το 1919 συμμετείχε στη δημόσια έκθεση του Δημοτικού Θεάτρου τού Φιγκέρες. Το 1921 η μητέρα του πέθανε και ο συμβολαιογράφος πατέρας του παντρεύτηκε την αδελφή της, γεγονός που στενοχώρησε ισόβια τον Νταλί. Εγκαταστάθηκε μετέπειτα στη Μαδρίτη όπου και σπούδασε στην Ακαδημία των Τεχνών. Εκεί προσέγγισε την κυβιστική συνθετική θεωρία, τις φουτουριστικές ιδέες και το ριζοσπαστικό κίνημα του ντανταϊσμού. Συνδέθηκε φιλικά και συνεργάστηκε με τον ποιητή Γκαρθία Λόρκα, ο οποίος έγραψε την «Ωδή στον Σαλβατόρ Νταλί», με τον σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ και κορυφαίους καλλιτέχνες και διανοητές. Το 1926 όμως αποβλήθηκε από την Ακαδημία, επειδή δήλωσε πως κανένας από τους καθηγητές δεν ήταν άξιος να τον κρίνει. Την ίδια χρονιά, με προτροπή του Μιρό, επισκέφθηκε το Παρίσι όπου συνάντησε και τον συμπατριώτη του Πικάσο. Στα έργα του Νταλί διαφαίνονταν κυβιστικές επιδράσεις καθώς και στοιχεία μεταφυσικής ζωγραφικής αλλά σύντομα διαμόρφωσε το προσωπικό του ύφος, που προξένησε θετικές εντυπώσεις αλλά και διαφωνίες. Το 1929, συνεργάστηκε με τον Μπουνιουέλ για τη δημιουργία της ταινίας μικρού μήκους «Ανδαλουσιανός Σκύλος». Τότε γνώρισε την μελλοντική σύζυγο και μούσα του, την ρωσικής καταγωγής Γκαλά. Την ίδια περίοδο, έγινε μέλος του υπερρεαλιστικού κινήματος. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο Νταλί επινοεί επιπλέον την Παρανοϊκο-κριτική μέθοδο, που αποτελεί ένα είδος υπερρεαλιστικής τεχνικής με σκοπό την πρόσβαση στο ασυνείδητο προς όφελος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο Νταλί στηρίζει την μέθοδο αυτή στην ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργεί συνειρμικά, συνδέοντας εικόνες ή αντικείμενα που λογικά δεν αρμόζουν. Συνδέεται άμεσα με τον εκφραστικό αυτοματισμό και τις φροϋδικές θεωρίες γύρω από τα όνειρα, την ερμηνεία και την οπτική τους αποκρυστάλλωση μέσω της εικαστικής και λογοτεχνικής έκφρασης. Παράλληλα με πολλές διάσημες υπερρεαλιστικές συνθέσεις του κυκλοφόρησε και το τολμηρό ποίημα του με τίτλο «Ο μεγάλος αυνανιστής». Ο Νταλί το 1932 συμμετείχε στην πρώτη μεγάλη υπερρεαλιστική έκθεση στην Αμερική. Λίγο αργότερα όμως, ο Αντρέ Μπρετόν τον διέγραψε από το υπερρεαλιστικό κίνημα λόγω της υποστήριξης του φασιστικού καθεστώτος του δικτάτορα Φράνκο στην Ισπανία. Ωστόσο, η έντονη και εκκεντρική προσωπικότητά του ήταν αδύνατον να συνταυτιστεί με πολιτικές πρακτικές. Τότε δήλωσε πως ο ίδιος ήταν όλος ο υπερρεαλισμός, ενώ ο Μπρετόν επινόησε τον αναγραμματισμό του ονόματος του Νταλί, Avida Dollars (άπληστος για δολάρια) ασκώντας κριτική στο εμπορικό πνεύμα του. Το 1940 με το ξέσπασμα του Β’ Παγκόσμιου πολέμου στην Ευρώπη, ο Νταλί με την Γκαλά, εγκαταστάθηκαν στις Η.Π.Α., όπου και έζησαν στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής ζωής για τα επόμενα οκτώ χρόνια. To 1941 ο Νταλί εργάστηκε για την Walt Disney. Το 1942 δημοσιεύθηκε η αυτοβιογραφία του με τίτλο «Η κρυφή ζωή του Σαλβαδόρ Νταλί». Στη διάρκεια του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου, αρνήθηκε να κάνει αντίσταση. Συνδέθηκε ωστόσο περισσότερο με το δικτατορικό καθεστώς του Φράνκο προξενώντας αποτροπιασμό στους πρώην φίλους του. Οι εκκεντρικότητες του Νταλί, που αποτυπώνονταν πολλές φορές δημόσια με προκλητικούς τρόπους, ήταν ανεκτές από το καθεστώς αφού ελάχιστοι καλλιτέχνες και μάλιστα της αξίας του δέχονταν να ζήσουν εκείνη την εποχή στην Ισπανία. Παρόλα αυτά, η πολυσχιδής και ιδιόρρυθμη προσωπικότητα του Νταλί θα ήταν πολύ δύσκολο να ταυτιστεί με μία συγκεκριμένη πολιτική στάση. Χρησιμοποίησε το στοιχείο της πρόκλησης και του σκανδάλου σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, τόσο δημόσια όσο και στην προσωπική του ζωή. Εξάλλου δήλωνε ότι είναι αναρχικός, αλλά και μοναρχικός, και τα δύο όμως σε μεταφυσικό επίπεδο. Την περίοδο 1960 – 1974 εργάστηκε σχεδόν αποκλειστικά για την δημιουργία του Θεάτρου-Μουσείου Γκαλά-Σαλβαντόρ Νταλί στο Φιγκέρες της Καταλονίας. Το 1965 γνώρισε την θρυλική Αμάντα Ληρ, η οποία έγραψε χρόνια μετά το βιβλίο «Le Dali d’ Amanda»/ «Ο δικός μου Νταλί». Το 1982 ο βασιλιάς Χουάν Κάρλος τον τίμησε με τον τίτλο του μαρκήσιου.
Μια μοναδική έκδοση τέχνης το 1978 από τον οίκο Abrams, με τίτλο «ΤΑ ΚΡΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΚΑΛΑ», επισφράγισε το συναρπαστικό αισθησιακό του ιδίωμα, το έμφυτο χιούμορ του και ένα τεράστιο φάσμα πληροφοριών για το κρασί, την ιστορία, τις ιδιότητες, τους τόπους παραγωγής του. Στην ιδιάζουσα αυτή έρευνα του σχεδίασε, ζωγράφισε, συνδύασε, ανάμιξε και επιζωγράφισε με στοιχεία του, μινιατούρες του 15ου αιώνα, έργα ακαδημαικών δημιουργών του 19ου αιώνα, μύθους, ανέκδοτα και ποιήματα για το κρασί με βάση τις οινικές και γαστρονομικές επιθυμίες της «θεικής Γκαλά». Συνθέσεις για το κρασί της ευτυχίας, της ηδονής, της αυγής, του φωτός, της ευγένειας, της ελαφρότητας, του ανέφικτου…Ανάμεσα στον κατάλογο που παραθέτει, ως γευσιγνώστης από διάφορες χώρες, αναφέρει την μαυροδάφνη και το μοσχάτο Πάτρας και Κεφαλονιάς και το μοσχάτο Ρόδου και Λήμνου.
Η έντονη θλίψη της απώλειας της Γκαλά το 1982 ώθησε τον Νταλί σε απόπειρα αυτοκτονίας. Πέθανε το 1989 και τάφηκε μέσα στο Μουσείο που δημιούργησε στο Φιγκέρες, τον εντυπωσιακό χώρο του οποίου επισκέφθηκα το 1992 που ήμουν καλεσμένος με το Art Studio EST για performance, στα πλαίσια των Παραολυμπιακών Αγώνων της Βαρκελώνης.
Ο Νταλί σαν εμπνευσμένος Καταλανός αναμόχλευσε τους μύθους του τόπου του και όλης της μεγάλης κλασικής παράδοσης. Πρωταγωνίστρια σε πολλές συνθέσεις του η Γκαλά με τους ερμαφρόδιτους αγγέλους της και βέβαια ο ίδιος. Αποκαλυπτικές μορφές που λυώνουν, στρεβλώνουν, εκρήγνυνται, μεταμορφώνονται μέσα στις μυστικιστικές ατμόσφαιρες των έργων του. Υλικές ροές, τελετουργίες, ποιητικές διαδρομές, ερωτικοί πόθοι και ερμηνείες ενστίκτων και ροπών απαρτίζουν το αισθησιακό του παραλήρημα.
