Στην αξιόλογη θεατρική του διαδρομή τόσο ως σκηνοθέτης όσο και ως ηθοποιός έχει αναμετρηθεί με κείμενα μεγάλου πολιτιστικού διαμετρήματος (Τσέχοφ, Σαίξπηρ, Ίψεν, Αριστοφάνης και τώρα Σοφοκλής) και πάντα καταφέρνει οι παραστάσεις του να γίνονται σημεία αναφοράς. Το φετινό καλοκαίρι, ο Δημήτρης Λιγνάδης είναι ο Οιδίποδας στο «τελειότερο του αρχαίου δράματος» έργο του Σοφοκλή, το οποίο θα παρουσιαστεί στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 12 και 13 Ιουλίου και στο Κηποθέατρο Παπάγου στις 15 Ιουλίου, στο πλαίσιο της μεγάλης περιοδείας που ήδη ξεκίνησε από το Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης.
Σε μια άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση, ο μεγάλος θεατράνθρωπος μιλάει στην ΑΜΑΡΥΣΙΑ για το εφήμερο της Τέχνης του θεάτρου, αποκαλύπτει για ποιο λόγο αποφάσισε να μπει στον χώρο της υποκριτικής και δίνει τη δική του ερμηνεία σε έννοιες όπως «μοίρα», «ανάπτυξη» και «παγκοσμιοποίηση».
Συνέντευξη: Τάσος Μεργιάννης – Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφιδάς
Τα τελευταία χρόνια εναλλάσσετε τις δυο ιδιότητές σας, αυτή του ηθοποιού και του σκηνοθέτη. Ποια από τις δυο προτιμάτε;
Αν είχα την απάντηση θα τη βλέπατε· εννοώ είτε θα σκηνοθετούσα είτε θα έπαιζα αποκλειστικά. Κάθε ιδιότητα έχεις τις χάρες, τις ηδονές και τις δυσκολίες της. Ο συνδυασμός των δυο είναι το πιο δύσκολο εγχείρημα. Όταν, δηλαδή, πρέπει να σκηνοθετήσω τον εαυτό μου. Δεν είναι εύκολο να βρεις έναν σκηνοθέτη με τον οποίο να έχεις τους ίδιους κώδικες και να σε ενώνουν περισσότερα απ’ όσα σε χωρίζουν. Ευτυχώς, αυτό το βρήκα με τον Κωνσταντίνο (σ. σ. Μαρκουλάκη) με τον οποίο κάναμε πολλή παρέα από τα χρόνια της σχολής του Εθνικού Θεάτρου. Εκείνος, βέβαια, είναι νεότερος από εμένα.
Στις 12 και 13 Ιουλίου παίζετε στην Επίδαυρο. Τι το «μαγικό» έχει αυτός ο χώρος;
Είναι ένα θέατρο πολύ φιλόξενο και ζεστό όταν υπάρχουν τα στοιχειώδη μέσα (φωνή, κίνηση, παρουσία και μια εσωτερική φωτιά). Το κυριότερο είναι η εμβληματική ιστορία του. Αυτό που κάνει την Επίδαυρο σημαντική δεν είναι ότι είναι ένα αρχαίο θέατρο – άλλωστε υπάρχουν κι άλλα – αλλά ότι έχει γίνει ένα σύμβολο, όπως η Ακρόπολη. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι πρέπει να γίνει ένας χώρος που να διατίθεται αποκλειστικά για παραστάσεις αρχαίου δράματος.
Ο «Οιδίποδας Τύραννος» είναι η υποδειγματικότερη αρχαία τραγωδία. Ποιο είναι για σας το επιμύθιό της;
Θα μπορούσα να πω πολλά, αλλά ξεχωρίζω αυτό που λέει ο Σοφοκλής «ποτέ μην πεις ευτυχή κάποιον άνθρωπο στη ζωή του, πριν περάσει άτρωτος της ζωής το τέρμα. Η απόλυτη ευτυχία δεν υπάρχει. Στον ήλιο δεν μπορείς να φτάσεις εκτός αν θέλεις να καείς». Είναι σαν να επιστεγάζει το έργο ο ποιητής με μια σχετικότητα. Ο Οιδίπους ζήτησε το απόλυτο απέναντι από το Σύμπαν μέχρι που «κάηκε».
Ο Οιδίποδας, όπως όλοι οι τραγικοί ήρωες πάει κόντρα στη μοίρα του. Εσείς πιστεύετε στο αναπόδραστο της μοίρας;
Η μοίρα για τους Αρχαίους δεν είχε την ίδια έννοια με αυτό που αποκαλούν «μοίρα» σήμερα οι Μουσουλμάνοι ή οι Χριστιανοί. Ήταν κάτι σαν το DNA, μια τεράστια προδιάθεση που σε κατευθύνει. Η μοίρα, δηλαδή, δεν είναι ο Θεός, αλλά ένα πράγμα που ορθώνεται μπροστά σου, το γραμμένο στο οποίο ο ήρωας χει κάθε δικαίωμα να πει «εγώ θα αντισταθώ σ’ αυτό». Διαφορετικά, θα μιλάγαμε για μια σειρά ανόητων ηρώων, που αν ζούσαν σήμερα, θα σκέφτονταν «ότι και να συμβεί η μοίρα μου είναι προδιαγεγραμμένη. Ας κάτσω σπίτι μου να δω τις εκλογές».
Ο άνθρωπος γεννιέται «πολιτικό ον» έτσι όπως έλεγε ο Αριστοτέλης ή μήπως γίνεται στην πορεία;
Όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος και εξαιτίας της «υπαρξιακής αποθήκης» που έχει φτιάξει , τόσο αρχίζει να γαίνει από το «Εγώ» του και να σκέφτεται ότι θέλει να αφήσει κάτι πίσω του. Να κινητοποιήσει όσους αδρανούν λλά και να συνεχίσει και ο ίδιος σε μια δράση γιατί αυτό τον κρατάει ζωντανό. Όλοι, λοιπόν, οφείλουμε να είμαστε πολιτικά όντα. Το θέμα είναι ότι έχει γίνει κατάχρηση του όρου «πολιτικός» και νομίζουμε ότι η λέξη έχει να κάνει με τις παρατάξεις. «Πολιτικό ον» κατά τον Αριστοτέλη είναι αυτός που ασχολείται με την πόλη. Η πόλη είναι κάτι συλλογικό, όχι ς προς το άθροισμα όσων την κατοικούν αλλά και ως προς την ηθική της. Υπ’ αυτήν την έννοια είμαι πολιτικό ον. Όχι μόνο επειδή η Ελλάδα έχει φτάσει σε ένα μεταίχμιο, λόγω της τελευταίας σταγόνας που ξεχείλισε το ποτήρι και αποκαλείται «ΣΥΡΙΖΑ» αλλά και λόγω της ηλικίας μου.
Ξέρετε, έχω περάσει τον μισό αιώνα ζωής και δεν μπορώ να κάθομαι αδρανής. Πρέπει να μιλάω και ας διακυβεύεται η δουλειά μου και η συμπάθεια του κοινού προς το πρόσωπό μου. Κάποια στιγμή, λοιπόν, βγήκα και μίλησα και για το δημοψήφισμα και για το χάλι που έχουμε φτάσει χρησιμοποιώντας τη λέξη «εθνικός» με τον φόβο να με χαρακτηρίσουν «εθνικιστή». Δεν με απασχολεί αυτός ο φόβος. Τέλος με τα φοβικά σύνδρομα
Πώς μπορεί να γίνει πραγματικότητα ο όρος «ανάπτυξη» που ακούμε κατά κόρον από τους πολιτικούς;
Μόνο μέσω της Παιδείας. Η Παιδεία του λαού φέρνει την ανάπτυξη και όχι η ανάπτυξη την Παιδεία. Η ανάπτυξη είναι το γράσο για να γυρίσει το γρανάζι και όχι το ίδιο το γρανάζι.
Στο παρελθόν δεν έχετε κρύψει την ανησυχία σας για το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης λέγοντας «είναι εξέλιξη, δεν είναι πρόοδος». Για ποιο λόγο τα ιδεώδη που πρέσβευε αυτός ο όρος απομακρύνθηκαν στην πορεία;
Τα ανθρωπιστικά ιδεώδη απαιτούν ένα σύστημα αξιών. Η Ευρώπη πήγε να στηρίξει την ένωσή της μόνο στο οργιστικό μέρος και με ένα γενικό αίτημα επικοινωνίας μεταξύ των λαών. Μα αυτό δεν είναι πρόοδος. Ποιο είναι το σύστημα αξιών που θα πει «δεν πρέπει να υπάρχει φτώχεια»; Που θα πει «πόλις» και όχι «άθροισμα ιδιωτών»; Και μάλιστα από τη στιγμή που χρεοκόπησε και ο Μαρξ και ο καπιταλισμός;
Απέτυχε, λοιπόν, ο όρος;
Ο όρος «παγκοσμιοποίηση» πέτυχε σε πολλά, αλλά βλέποντας τις επί μέρους εθνότητες ,συλλογικότητες και ομάδες να πηγαίνουν προς τα άκρα κάπου «μπάζει» γιατί αποξήρανε τις ιδέες. Ασχολήθηκε με τη μηχανή και όχι με τον τεχνίτη.
«Ο Οιδίποδας είναι ο πρώτος Άνθρωπος της δραματουργίας μας, ο Αδάμ της» ισχυρίζεται ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης. Συμφωνείτε;
Εγώ θα έλεγα ότι ο πρώτος Άνθρωπος της δραματουργίας είναι ο Προμηθέας, γιατί έκλεψε τη γνώση από ους θεούς. Ο πρώτος εξανθρωπισμένος θεός ήταν αυτός. Έφερε την Τέχνη και την Επιστήμη και τιμωρήθηκε εις ους αιώνας των αιώνων να είναι σε έναν βράχο και να μη μπορεί να πάει μπροστά. Μήπως όλο αυτό μας θυμίζει κάτι;
Είναι ο Οιδίποδας ένας ρόλος ζωής για εσάς;
Είναι ένας ρόλος ζωής, αλλά όχι «Ο ρόλος ζωής» . Και όχι μόνο για το μέγεθός του, αλλά γιατί βρίσκω σ’αυτόν τον ρόλο αυτό το περίκλειστο που με διεγείρει. Όσο ανοίγει το έργο και φωτίζεται η πλοκή, τόσο συσκοτίζεται ο Οιδίποδας. Είναι ένας ρόλος κρυπτικός. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι η μετάφραση του αδερφού μου Γιάννη είναι μοναδική. Κάθε λέξη που ακούγεται στο έργο είναι και ένα σήμα. Αν δεν το αποκωδικοποιήσεις δεν μπορείς να πας παρακάτω. Ο Οιδίποδας έχει πολλά κοινά με τον άνθρωπο που βρίσκεται μπροστά στο δίλημμα «Δον Κιχώτης ή Σάντσο Πάντσα»; Αλλάζεις την πραγματικότητα ή γίνεσαι μέρος της;
Εσείς τι απαντάτε σ’ αυτό το δίλημμα;
Το πιο εύκολο θα ήταν να σας έλεγα «έχω επιλέξει να την αλλάξω. Είμαι ένας Δον Κιχώτης». Είμαι όντως σε μεγάλο βαθμό ένας άνθρωπος που δεν βολεύεται με την πραγματικότητα και θέλει να την αλλάξει. Που έχει «καεί» με αλλαγές που επιχείρησε σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο. Που δεν έχει φτιάξει μια καριέρα που του δίνει σιγουριά. Σας ομολογώ, όμως, ότι δεν είμαι και τόσο γενναίος. Φοβάμαι και τον θάνατο και την αποτυχία και την αρρώστια και πολλές φορές έχω συνθηκολογήσει. Αλλά στο γενικό ταμείο που κάνω κάθε δέκα χρόνια, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «βρίσκομαι σε μόνιμη αντιδικία με το Σύμπαν», όπως έχει πει ο Καρούζος για τον καλλιτέχνη.
«Η Τέχνη δεν υπακούει σε κανένα κανόνα»
Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος της Τέχνης στην Ελλάδα της κρίσης ;
Η Τέχνη δεν υπακούει σε κανένα κανόνα. Δεν είναι μόνο μια έκφραση, αλλά μια επικοινωνία της
έκφρασης. Όταν καλείς κάποια άτομα για να επικοινωνήσεις την έκφρασή σου ή την έκφραση
του συγγραφέα, πρέπει να αισθάνεσαι απόλυτα ελεύθερος. Από εκεί και πέρα έχει να κάνει με
την ηθική του κάθε σκηνοθέτη ή δημιουργού. Η έννοια «ψυχαγωγία» είναι έννοια διδακτικού χαρακτήρα. Υπό την έννοια της αγωγής της ψυχής δηλαδή, όπως ορίζει η ετυμολογία της λέξης.
Το Θέατρο ως η πλέον θνησιγενής Τέχνη, εκ φύσεως είναι πιο αδικημένη σε σχέση με τις υπόλοιπες;
Είναι η πιο θνησιγενής Τέχνη, αφήνει όμως ένα ίζημα αν διαθέτει μια πνευματικότητα. Και όταν λέμε «πνευματικότητα», δεν εννοώ να «κατεβάζεις» τόνους βιβλίων αλλά να μπορείς να κάνεις τον θεατή και να χαρεί και να σκεφτεί. Να κάνεις εύπλαστες τις προσλαμβάνουσες της ψυχής και του μυαλού του για να του εκχύσεις τη Γνώση. Η σκηνή, δηλαδή, λειτουργεί ως αγωγός. Δεν πειράζει που το θέατρο είναι θνησιγενής Τέχνη, γιατί έτσι κι εμείς οι ηθοποιοί διδασκόμαστε την έννοια του εφήμερου. Πρόλαβες να παίξεις έναν
Τσέχοφ; Φρόντισε αυτός ο Τσέχοφ να κάνει κάτι στον θεατή. Να του βάλει έναν ιό, ο οποίος να είναι ρετρογενής και κάθε τόσο να επανέρχεται.
Τι είναι αυτό που σας ώθησε στην υποκριτική και πώς συνδυάσατε το Εθνικό με τη Φιλοσοφική Σχολή;
Σπούδαζα ταυτόχρονα και τα δυο. Πρώτα πήρα το πτυχίο της δραματικής σχολής. Ήταν μια υποχρέωση που είχα απέναντι στους γονείς μου. Δεν μου είχαν απαγορεύσει τίποτα, απλώς μου είχαν πει «θα θέλαμε να πάρεις και ένα πτυχίο πέραν απ’ αυτό του θεατρίνου». Έτσι, κι αλλιώς πρώτα ήθελα να γίνω φιλόλογος και μετά ηθοποιός. Με τη δραματική σχολή ασχολήθηκα τυχαία. Το καλοκαίρι πριν τις Πανελλήνιες περνούσα έξω από τη σχολή και ανακοίνωσα στον πατέρα μου ότι θα δώσω εξετάσεις στη δραματική.
Ποια είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια;
Τον Φεβρουάριο του 2020 θα σκηνοθετήσω και θα παίξω στον «Μάκβεθ» του Σαίξπηρ στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
Είστε αισιόδοξος για το μέλλον;
Δεν θα έλεγα ότι έχω αισιοδοξία, αλλά ελπίδα. Θα ήμουν πολύ αισιόδοξος εάν ο επόμενος που θα κληθεί να κυβερνήσει έχει ένα πολύ γενναίο σχέδιο για την Παιδεία. Όλα είναι θέμα Παιδείας και σ’ αυτόν τον τομέα έχει γίνει μια ζημιά 40χρόνων. Η έλλειψη Παιδείας έχει δημιουργήσει ανθρώπους ήσσονος προσπάθειας, ανθρώπους που πιστεύουν ότι το Άγιο Μύρο βγαίνει σε μπουκαλάκια.
Info:
«Οιδίππους Τύραννος» του Σοφοκλή
Παρασκευή 12 & Σάββατο 13 Ιουλίου: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Δευτέρα 15 Ιουλίου: Κηποθέατρο Παπάγου
Πρωταγωνιστούν
Δημήτρης Λιγνάδης: Οιδίποδας
Αμαλία Μουτούση: Ιοκάστη
Νίκος Χατζόπουλος: Κρέων
Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης: Τειρεσίας
Γιώργος Ζιόβας: Άγγελος
Γιώργος Ψυχογιός: Θεράπων
Νικόλας Χανακούλας: Εξάγγελος
Συντελεστές
Μετάφραση: Γιάννης Λιγνάδης
Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης
Σκηνικά – Κοστούμια: Πάρις Μέξης
Μουσική: Μίνως Μάτσας
Κίνηση: Κική Μπάκα
Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος
Βοηθοί σκηνοθέτη: Δήμητρα Δερμιτζάκη, Έλενα Σκουλά
Φιλολογικός Σύμβουλος: Νίκος Μανουσάκης
Βοηθός Μουσικού: Δήμητρα Αγραφιώτη
Φωνητική Διδασκαλία: Κατερίνα Κοζαδίνου
Αγορά Εισιτηρίων
Για τις παραστάσεις της Επιδαύρου
Ταμεία Φεστιβάλ Αθηνών: Πανεπιστημίου 39 (στοά Πεσματζόγλου)
Τηλεφωνικό κέντρο: 210 8938112 (Δευτέρα έως Κυριακή 09:00-21:00), Ηλεκτρονική αγορά: greekfestival.gr και ticketmaster.gr. Για ομαδικές αγορές: τηλ. 210 3222720 και tickets@greekfestival.gr.
Εισιτήρια ΑμεΑ στο email: tameia@greekfestival.gr.
Πανελλαδικά για την περιοδεία: viva.gr.