«Τι πιστεύετε πως είναι ο καλλιτέχνης;
Ένας ανόητος ο οποίος έχει απλά μάτια αν είναι ζωγράφος ή αυτιά αν είναι μουσικός; Αντίθετα, την ίδια στιγμή είναι ένα πολιτικό ον, το οποίο διαρκώς ανταποκρίνεται σε τραγικά, φλογερά ή χαρούμενα γεγονότα και απέναντι στα οποία παίρνει θέση με ποικίλους τρόπους. Όχι, η ζωγραφική δε γίνεται για να διακοσμεί διαμερίσματα! Είναι ένα εργαλείο πολέμου για να επιτίθεται, αλλά και να αμύνεται ενάντια στον εχθρό».
Pablo Picasso, 1945
Δρ. Στέλλα Μουζακιώτου
Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Επιμελήτρια Εκθέσεων, smouzaki@tutors.eap.gr
Πόλεμος! Μια λέξη που σε πολλούς από εμάς μοιάζει απόμακρη. Είναι όμως τόσο μακρινή ή μήπως είναι παντού γύρω μας φορώντας διαφορετικές μορφές για να μας ξεγελάσει… να μας εξαπατήσει και να μας εξαφανίσει την κατάλληλη στιγμή; Φυσικά, δε θα ρωτήσει για το πού θα χτυπήσει, δε θα ρωτήσει το πότε, δε θα δείξει ενδιαφέρον ή οίκτο για εσένα, την οικογένειά σου, τη ζωή σου! Όταν εμφανιστεί όλα θα αλλάξουν. Θα ζεις μέσα στον κίνδυνο, τον πανικό, ίσως ακόμη κι όταν τελειώσει, δε θα μπορέσεις να ξαναβρείς ποτέ την παλιά σου γαληνή. Την πραγματική ηρεμία! Σε αυτό το άρθρο, αποφάσισα να αφαιρέσω τον πρωταγωνιστικό ρόλο από κάποιον καλλιτέχνη, όπως κάνω συνήθως. Θέλω να δείξω την τραγικότητα του πολέμου μέσα από το βλέμμα ενός μικρού παιδιού, που απεικονίζεται φωτογραφικά τη στιγμή που όλα γύρω του καταρρέουν… Η αιτία; Ο πόλεμος!!!! Στις 18 Ιανουαρίου του 2005, μια οικογένεια Ιρακινών ταξιδεύει σε ένα αυτοκίνητο όταν συναντά στη διαδρομή Αμερικανούς στρατιώτες που κάνουν έλεγχο στην περιοχή. Οι ένοπλοι στρατιώτες χωρίς πολλή σκέψη και πιστεύοντας ότι στο όχημα βρισκόταν βομβιστής αυτοκτονίας, άνοιξαν πυρ, σκοτώνοντας τους δύο γονείς και τραυματίζοντας ένα από τα πέντε παιδιά που κάθονταν στα πίσω καθίσματα. Ο Chris Hondros (1970-2011), βραβευμένος με βραβείο Pulitzer Αμερικανός φωτογράφος, ο οποίος βρήκε τραγικό θάνατο πέρυσι στη Λιβύη σε αιφνιδιαστική επίθεση, καταγράφει με το φακό του το τρομακτικό και απάνθρωπο γεγονός της ανθρώπινης θηριωδίας! Τη στιγμή που το μικρό κορίτσι της οικογένειας από το Ιράκ βλέπει τους γονείς του να σκοτώνονται αδίστακτα μπροστά του (εικ. 1). Η φωτογραφία, που έχει αποδοθεί και εικαστικά (εικ. 2), αποτελεί μια γερή γροθιά στο στομάχι αυτών που αδιαφορούν και εθελοτυφλούν μπροστά στη βιαιότητα του πολέμου, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα τον εγγενή φόβο, τη μοναξιά και την απελπισία της μικρής Ιρακινής, στοιχεία που αναμειγνύονται με τα δάκρυα και το αίμα στο πρόσωπο και τα χέρια της. Το αίμα των δικών της ανθρώπων βρίσκεται παντού…. πάνω της, στο έδαφος, στο παπούτσι του στρατιώτη – δήμιου των γονιών της και της παιδικής της αθωότητας, ο οποίος συνεχίζει να στέκει απειλητικά με το όπλο να προβάλλει δίπλα από το αδύναμο, μικροσκοπικό και κουλουριασμένο από τον πόνο σώμα της.
«Μια εικόνα αντιστοιχεί με χίλιες λέξεις…». Αυτό το ακούμε διαρκώς να λέγεται και ίσως η συγκεκριμένη φωτογραφία αποκαλύπτει την αλήθεια του αποφθέγματος!!! Ας αντιστρέψουμε όμως τη φράση και ας αναλογιστούμε η λέξη «πόλεμος» με πόσες εικόνες συνοδεύεται!!!!! Χιλιάδες!!! Ο συνειρμός είναι το ίδιο τραγικός και μακάβριος! Τη στιγμή που κυλάει το αίμα σαν ποτάμι από τα τραύματα, σ’ αυτές τις τελευταίες αναπνοές που απομένουν, εκτός από την αίσθηση του ανυπόφορου πόνου περνάει από το μυαλό μια φευγαλέα σκέψη… Μήπως, εάν οι λαοί μπορούσαν να λύσουν τις όποιες διαφορές τους διαφυλάττοντας την ειρήνη με κάθε κόστος… ίσως να μη χανόταν η ζωή σιγά-σιγά, αφήνοντας πίσω την παγωμάρα του θανάτου, που ξεκινά από τα άκρα και συνεχώς ανεβαίνει μέχρι να καταπιεί όλη τη σάρκα… Το σίγουρο είναι πάντως, πως εκείνη τη στιγμή γίνεται αντιληπτό πως δεν υπάρχει δόξα ή θρίαμβος στον πόλεμο και φυσικά καμία καλλιτεχνική ομορφιά…
