Κώστας Ευαγγελάτος
Ποίηση
Εκδόσεις Ατέχνως
Τα ποιήματα της νέας ποιητικής συλλογής του Κώστα Ευαγγελάτου που έχει τον χαρακτηριστικό και πλούσιο σε νοήματα και σημασίες τίτλο «εγκόλπια ιάματα», είναι για τον αναγνώστη εγκόλπιο σοφίας και συνάμα ίαμα ψυχής. Είναι, με άλλα λόγια, δόσεις σοφίας, κατασταλαγμένη γνώση που ο ποιητής προσφέρει αφειδώλευτα στον αναγνώστη, ο οποίος την εγκολπώνεται και την μετουσιώνει σε εγκόλπιο ζωής.
Θα μπορούσα να πω ότι αυτή η ποιητική συλλογή είναι συνέχεια της προηγούμενης ποιητικής συλλογής του με τίτλο «εγκάρσια ρήματα», συλλογή που, όπως είχα γράψει, ήταν «μια εγκάρσια τομή στην ποιητική του δημιουργία που δρα ποιητικά ως γέφυρα που συνδέει, αλλά και χωρίζει ταυτόχρονα τα ποιητικά του δρώμενα» (Κυμοθόη, Τόμος 31, Αργοστόλι 2021, σσ. 300-303).
Έργο ωριμότητας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί τούτη η νέα ποιητική συλλογή, καταστάλαγμα λόγου και σοφίας, διαθήκη και παρακαταθήκη ζωής για τις γενιές που έρχονται. Όπως λέει ο ίδιος στο εναρκτήριο ποίημα της συλλογής με τίτλο «Διαθήκη»: «Συντάσσεις με φτερό τη στωική παραίτηση του τεθλασμένου σώματος της νιότης»…
Μετά, λοιπόν, από την τρικυμία της πανδημίας, που, όπως λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος στα «εγκάρσια ρήματα» ήταν το ποιητικό παρόν της «έγκλειστης πανδημίας στον ταραγμένο νου», έρχεται η γαλήνη της «στωικής απάθειας» στην ψυχή του ποιητή που μπορεί πλέον να ατενίσει με νοητική ενάργεια τις υψηλές κορυφές του πνεύματος.
Σε αυτήν ακριβώς την ενατένιση εντάσσεται η έκτη ενότητα της ποιητικής συλλογής του Ευαγγελάτου, που έχει τίτλο «Βαρίδια Σοφίας». Εδώ ο ποιητής αναδεικνύει ένα φιλοσοφικό «παράδοξο» που είναι στον πυρήνα της ίδιας της φιλοσοφίας: Ο νους γίνεται ικανός να αναρριχηθεί στις υψηλές κορυφές του πνεύματος μόνο με «βαρίδια σοφίας», δηλαδή με την συμπυκνωμένη φιλοσοφική γνώση που ήδη έχει αφομοιώσει και που έχει ήδη μετουσιωθεί σε εφαλτήριο ενατένισης πνευματικών οριζόντων…
Ποια είναι, όμως, αυτά τα «βαρίδια σοφίας» που κάνουν την ψυχή του ποιητή ικανή να πτεροφυήσει;
Είναι οι λόγοι των φιλοσόφων τους οποίους ο ποιητής αντλεί από το οπλοστάσιο της ψυχής του για να τους προσφέρει με γενναιοδωρία στον αναγνώστη του σαν «εγκόλπια ιάματα». Λόγοι αρχετυπικοί, τεκμήρια της φιλοσοφικής αρματωσιάς του ποιητή.
Το εναρκτήριο ποίημα αυτής της έκτης ενότητας αρχίζει με τον αρχετυπικό λόγο του προσωκρατικού Παρμενίδη, που είναι ταυτόχρονα και λόγος εναρκτήριος ολόκληρης της φιλοσοφίας. Είναι η στιγμή που ο νους ανοίγει τα μάτια του και με την δύναμή του «κάνει τα απόντα σαν παρόντα». Έτσι, το αόρατο γίνεται ξαφνικά ορατό και ένας νέος κόσμος ξανοίγεται μπροστά στα μάτια του ποιητή και του αναγνώστη του.
Ποιος είναι, όμως, αυτός ο κόσμος;
Είναι ο αληθινός κόσμος που ο νους είναι ικανός πλέον να διακρίνει πίσω από τα πέπλα του ψεύτικου ορατού κόσμου, είναι ο αθάνατος κόσμος που συνενώνει σε ένα κράμα «αέναης αναγέννησης» ολόκληρη την πλάση.
Όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής «Ζώα και φυτά συνοικητήρια ζώντων ψυχών αέναης αναγέννησης»….
Το δεύτερο ποίημα της έκτης ενότητας συνεχίζεται με έναν άλλο μεγάλο προσωκρατικό φιλόσοφο: Τον Εμπεδοκλή τον Ακραγαντινό. Ο ποιητής αναδεικνύει την συμπυκνωμένη σοφία του Εμπεδοκλή με δύο προτάσεις: «Φιλότητα και Νείκος» και «Εκθέωση δια του πυρός στης Αίτνας τον κρατήρα». Με άλλα λόγια, ο ποιητής διεισδύει στον πυρήνα της φιλοσοφίας του Εμπεδοκλή που, για πρώτη φορά στην ιστορία, συλλαμβάνει νοητικά και συνυφαίνει τις δύο αντίθετες δυνάμεις που διέπουν ολόκληρο τον κόσμο: την δύναμη της φιλότητας που συνενώνει και την αντίθετη δύναμη του νείκους που διαιρεί. Ο μύθος που θέλει τον Εμπεδοκλή να εκθεώνεται με την πτώση του στον κρατήρα της Αίτνας, δείχνει, όμως, και κάτι άλλο: Ότι η φιλοσοφία δεν είναι για τον Εμπεδοκλή, μια θεωρητική άσκηση του νου, αλλά, κάτι πολύ περισσότερο: Ένα βίωμα ζωής και θανάτου που τον οδηγεί στην εκθέωση με την βάπτισή του στα νάματα του αθάνατου νοητικού πυρός…
Το τρίτο ποίημα της έκτης ενότητας αναφέρεται σε έναν άλλο, επίσης μεγάλο και πολύ γνωστό προσωκρατικό φιλόσοφο: Τον Ηράκλειτο τον Εφέσιο που, πρώτος αυτός, μίλησε για τα άπειρα βάθη της ψυχής που παραμένουν απροσπέλαστα για τον άνθρωπο, όσο κι αν αυτός προσπαθεί να τα διερευνήσει…Ο ποιητής αναδεικνύει την συμπυκνωμένη σοφία του με δύο προτάσεις: «Αυτοαναζήτηση και ανάλυση φιλική της αυτογνωσίας» και «Ελπίζουμε το ανέλπιστο στην ακατάπαυστη ζωή». Με άλλα λόγια, ο ποιητής διεισδύει στον πυρήνα της φιλοσοφίας του Ηράκλειτου, που για πρώτη φορά μίλησε για την διαδικασία της συμφιλίωσης της ψυχής με τον εαυτό της, μια συμφιλίωση που καθιστά τον άνθρωπο αληθινά αισιόδοξο και πάντοτε πρόθυμο να ελπίσει το ανέλπιστο στην αέναη ροή της ζωής…
Το τέταρτο ποίημα της έκτης ενότητας αναφέρεται σε έναν άλλο, επίσης μεγάλο, αλλά σε μεγάλο βαθμό άγνωστο προσωκρατικό φιλόσοφο: Τον Ξενοφάνη τον Κολοφώνιο που, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο ποιητής, ήταν ο μεγάλος πρόδρομος της Ελεατικής Σχολής, που από τα σπλάχνα της βγήκε ο Παρμενίδης. Εδώ ο ποιητής αναδεικνύει την συμπυκνωμένη σοφία του Ξενοφάνη με μια μόνο πρόταση: «Αγώνισμα ζωής πάλη επίλυσης πολεμική κλαγγή της κάθαρσης του Θείου». Όπως και στους προηγούμενος φιλοσόφους, για μια ακόμη φορά, ο ποιητής διεισδύει στον πυρήνα της φιλοσοφίας του Ξενοφάνη, που για πρώτη φορά μίλησε για τον αγώνα της ζωής που διεξάγουν όλα τα όντα προκειμένου να μπορέσουν να επιβιώσουν και γι’αυτόν τον λόγο, θεωρήθηκε πρόδρομος της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου στον 19ο αιώνα. Είναι ακριβώς αυτήν την σύλληψη του Ξενοφάνη για τον αγώνα της ζωής που ο ποιητής μας δίνει με δυο λέξεις: «πολεμική κλαγγή».
Όμως, στην φιλοσοφία του Ξενοφάνη, αυτός ο αγώνας της ζωής δίνεται για έναν και μόνο σκοπό: για να αναδείξει το έργο του νου, που «ακούει και βλέπει τα πάντα», με άλλα λόγια, αφουγκράζεται συνεχώς τον αγώνα της ζωής που οδηγεί στον καθαρμό…
Στην συνέχεια, το πέμπτο ποίημα της έκτης ενότητας αναφέρεται σε έναν άλλο, επίσης μεγάλο και πολύ γνωστό προσωκρατικό φιλόσοφο: Τον Δημόκριτο από τα Άβδηρα της Θράκης. Ο Δημόκριτος ονομάστηκε, σύμφωνα με την παράδοση και «Γελασίνος», δηλαδή «γελαστός φιλόσοφος» και γι’αυτό ακριβώς, ο ποιητής απευθύνεται σε αυτόν, γράφοντας: «έζησες εκατόχρονος»… Εδώ ο ποιητής αναδεικνύει την συμπυκνωμένη σοφία του Δημόκριτου με μια μόνο λέξη: «Βιονόμος». Εδώ, ο ποιητής διεισδύει στον πυρήνα της φιλοσοφίας του Δημόκριτου που ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που διατύπωσε με ενάργεια τους νόμους που διέπουν την ζωή του σύμπαντος, από τους οποίους εμπνέονται ακόμα οι σύγχρονοι φυσικοί. Υπό αυτό το πρίσμα, ο Ευαγγελάτος αποτυπώνει με την ποιητική του γραφίδα, την «βιονομία» του Δημόκριτου που συμπυκνώνεται στα πρωτεία της πράξης έναντι των λόγων: «Σκιά της πράξης είναι τα λόγια»…
Η φιλοσοφία του Δημόκριτου ενέπνευσε έναν σύγχρονο φιλόσοφο για τον οποίο ο ποιητής κάνει λόγο στο έκτο ποίημα της ποιητικής του συλλογής: Τον Φρήντριχ Ένγκελς. Εδώ ο ποιητής αναδεικνύει ένα φιλοσοφικό «παράδοξο» που ανιχνεύεται στον πυρήνα της ίδιας της φιλοσοφίας του Ένγκελς: Τον τρόπο που οι πολιτικοί του στοχασμοί γίνονται «φως και φωτιά της επανάστασης» και «φτερά της σκέψης», μόνο με «βαρίδια ανατροπών και ρήξεων στις κόκκινες δρασκελιές του πανανθρώπινου μέλλοντος». Εδώ ο ποιητής αποτυπώνει με ενάργεια, την στροφή της φιλοσοφίας από το παρελθόν, από την «επιταγή μνημονική Αθανασίας» που χαρακτήριζε την φιλοσοφία του Παρμενίδη, στο «πανανθρώπινο μέλλον» και την μέριμνα των σύγχρονων φιλοσόφων για το σύνολο της ανθρωπότητας, για την πανανθρώπινη ειρήνη…
Η έκτη ενότητα ολοκληρώνεται με τα «Breaking News», με την ρήξη και την ανατροπή που έφερε σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, η νέα φιλοσοφία, αυτή του «Μαρξ της κοινοκτημοσύνης». Η εικόνα που φέρνει στον νου μας η περιγραφή του ποιητή είναι μεγαλειώδης: «Οδηγητής ο Μαρξ κρατώντας σε πυρσό το Φως του Προμηθέα»….Για μια ακόμη φορά ο ποιητής διεισδύει στον πυρήνα της φιλοσοφίας του Μαρξ που, ως δεύτερος Προμηθέας, δίνει το Φως σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, ευαγγελιζόμενος την πανανθρώπινη ειρήνη, μέσα από την κοινοκτημοσύνη. Είναι η στιγμή που η «Βιονομία» του Δημόκριτου, που στην εποχή της φάνταζε «Βιο-Ουτοπία», γίνεται πραγματικότητα από το προμηθεϊκό φως της φιλοσοφίας του Μάρξ…
Άννα Χ. Μαρκοπούλου
Δρ. των Επιστημών της Αγωγής του Παν/μίου της Σορβόννης (ParisV – René Descartes)
