Γράφουν οι:
Παλάσκας Στέργιος, Προϊστάμενος Νοσηλευτής «Ξενώνα Αριάδνη»
Θανάση Κωνσταντίνα, Ψυχολόγος «Ξενώνα Αριάδνη»
Φωή Βάνα, Επιστημονικά Υπεύθυνη «Ξενώνα Αριάδνη»
Ο Covid -19 αποτελεί μια δοκιμασία για την κοινωνία, τις κυβερνήσεις, τις τοπικές κοινότητες και τα άτομα. Οι συνέπειες που απορρέουν από μια πανδημία δεν σχετίζονται μόνο με την υγεία των πολιτών, αλλά και με τη οικονομία, την εργασία, τη κοινωνική συνοχή, τις κοινωνικές ανισότητες. Παρατηρείται σημαντική αύξηση επιπέδων άγχους και στρες, καθώς επίσης φόβος, λύπη, θυμός, ανασφάλεια και αβεβαιότητα. Οι καθημερινές συνήθειες έχουν ανατραπεί, η κοινωνική αποστασιοποίηση και η απομόνωση συμβάλουν αρνητικά στην ψυχική υγεία των πολιτών.
Αρνητικά συναισθήματα, σκέψεις, προβληματισμοί και μερική παραίτηση από την καθημερινότητα, ήταν στοιχεία που παρουσιάστηκαν έντονα όχι μόνο στον ευρύ πληθυσμό, αλλά και σε ομάδες ανθρώπων που ήδη ζούσαν σε πλαισιωμένο σύστημα φροντίδας. Πιο συγκεκριμένα, μία τέτοια μονάδα/σύστημα, έχει ως στόχο την επανένταξη και επαναπροσαρμογή στην κοινότητα, την ψυχοεκπαίδευση των φιλοξενούμενων, σύμφωνα με τις αρχές της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και την μεθοδολογία του μοντέλου recovery – ανάκαμψη. Το μοντέλο αυτό βασίζεται στην προάσπιση της ζωής με δικαιώματα, νόημα, στόχους, ελπίδα, αγάπη, ανεξαρτησία, σεβασμό και ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων. Με άλλα λόγια, μια μορφή παρέμβασης που εν μέσω πανδημίας «πάγωσε» στις Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, όπως ονομάζονται. Μία τέτοια Μονάδα, είναι και ο Ξενώνας «ΑΡΙΑΔΝΗ» της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (Ε.Π.Α.Ψ.Υ.), που εδρεύει στο κέντρο του Αμαρουσίου.
Ο Ξενώνας «Αριάδνη» αποτελεί Μονάδα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, η οποία δίνει τη δυνατότητα σε ανθρώπους που πάσχουν από ψυχιατρικές διαταραχές να λάβουν θεραπεία και αποκατάσταση, με σκοπό να ενταχθούν και να λειτουργήσουν στην κοινότητα. Οι υπηρεσίες που παρέχονται έχουν ως στόχο την ψυχοκοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση και κοινωνική επανένταξη ατόμων που αντιμετωπίζουν ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Μιλώντας λοιπόν για τον χώρο της ψυχικής υγείας, έναν χώρο όπου οι δυσκολίες προϋπήρχαν της πανδημίας, η απουσία προετοιμασίας, συντονισμού και μέτρων αντιμετώπισης αυτής, εγείρουν σημαντικές ανησυχίες για την υγεία των ασθενών με ψυχικές διαταραχές, όπου φιλοξενούνται σε δομές Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, όπως είναι ο Ξενώνας «Αριάδνη». Ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας ήρθαμε αντιμέτωποι με ένα νέο φαινόμενο, που έπρεπε να κατανοήσουμε και να βρούμε τις βέλτιστες λύσεις για την αντιμετώπισή του. Συνεπώς, με την έναρξη της πανδημικής κρίσης, μέλημα της θεραπευτικής ομάδας ήταν να προσαρμοστεί άμεσα στα μέτρα πρόληψης κατά της διασποράς του ιού ενώ παράλληλα να διαφυλάξει τη ψυχική ισορροπία των φιλοξενούμενων και την απρόσκοπτη λειτουργία της δομής .
Βασικοί πυλώνες που αφορούν το πρώτο σκέλος είναι η προμήθεια του απαραίτητου υγειονομικού εξοπλισμού, όπου εκείνη τη περίοδο ήταν δυσεύρετο, καθώς και η εκπαίδευση στη χρήση αυτού. Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος δηλαδή τη ψυχική ισορροπία των ανθρώπων, όπου και βασίζονται οι υπηρεσίες που παρέχουμε, ήταν αναμενόμενο να διαταραχτεί. Κατά συνέπεια, έπρεπε να δράσουμε συντονισμένα, με στοχευμένες παρεμβάσεις και καλύτερη πλαισίωση, με στόχο να μειώσουμε τις επιπτώσεις που απορρέουν από την πανδημία και επηρεάζουν άμεσα τη κλινική εικόνα των φιλοξενούμενων. Την ίδια στιγμή, αυτό το ζοφερό τοπίο δεν άφησε ούτε εμάς ανεπηρέαστους. Η πρωτόγνωρη αντιμετώπιση μολυσματικών ασθενειών γενικά και ειδικότερα με αναπνευστικές παθολογίες γεννούσε ανησυχίες, προβληματισμούς και ανασφάλεια. Ο τρόπος όπου αντιμετωπίστηκαν οι παραπάνω δυσκολίες, αφορούσε κυρίως την τακτική ενημέρωση, αλληλεπίδραση με άλλους επαγγελματίες και διαδικτυακά σεμινάρια/εκπαιδευτικά. Οι σκέψεις, όπως να νοσήσει από Covid-19 κάποιος ωφελούμενος ή η πιθανότητα να μεταφέρουμε τον ιό στις οικογένειες μας ,τους φίλους μας ή και το αντίστροφο, αμέσως ξυπνούσε αισθήματα πανικού, ενοχής, αγωνίας και ψυχολογικής πίεσης.
Με στόχο λοιπόν, να περιορίσουμε την έκθεση των φιλοξενούμενων στην διασπορά, σε μία περίοδο που αυτή ήταν αυξημένη, κληθήκαμε να αξιολογήσουμε και να συναποφασίσουμε μαζί τους, την αναβολή των εξωτερικών τους δραστηριοτήτων αλλά και υποχρεώσεων. Βέβαια, υπήρξαν και εσωτερικοί προβληματισμοί, καθώς στη δομημένη ζωή τους εντός Ξενώνα, αλληλουπήρχαν σε δίκλινα δωμάτια, κατανάλωναν κοινόχρηστα γεύματα, παρευρίσκονταν σε κοινό χώρο δραστηριοτήτων κλπ.
Οι «αποφάσεις» που έπρεπε να παρθούν, βάσει των παραπάνω συνθηκών, γεννούν κάποια ηθικά διλλήματα. Η κλινική εμπειρία, δείχνει ότι τα άτομα με σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές, μπορεί να έχουν δυσκολίες στη λήψη «μέτρων φραγμού», με άλλα λόγια, παρουσιάζουν δυσκολία στην εκπαίδευση να υιοθετήσουν μέτρα περιορισμού και απομόνωσης από μόλυνση (μέτρα συμπεριφοράς για την προστασία του εαυτού και την προστασία άλλων από τον ιό) καθώς και στην κατανόηση για συμμόρφωση με τις οδηγίες. Ποιά είναι λοιπόν, η ευθύνη των επαγγελματιών ψυχικής υγείας απέναντι στους αποδέκτες των παρεχόμενων υπηρεσιών του Ξενώνα; Πού βρίσκεται το όριο της ηθικής και μη ηθικής συμπεριφοράς των επαγγελματιών σε ζητήματα υγείας; Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει μία μη ηθική συμπεριφορά για την υγεία, απέναντι σε έναν ωφελούμενο;
Αυτά ήταν μερικά μόνο από τα ερωτήματα που μας απασχολούσαν σε εντονότερο βαθμό κυρίως το πρώτο διάστημα. Δεν ήταν όμως η μοναδική δυσκολία που αντιμετωπίσαμε ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Ο μειωμένος αριθμός προσωπικού, η τηλεργασία και οι διαφορετικές πλέον απαιτήσεις ήταν οι βασικές δυσκολίες που θα μπορούσαν να αναφερθούν.
Η διαδικασία άρσης των περιοριστικών μέτρων και του πρώτου lockdown μας έφερε αντιμέτωπους με ακόμη εντονότερα ηθικά διλλήματα και νέες λειτουργίες που θα έπρεπε να δρομολογηθούν. Πιο συγκεκριμένα, κληθήκαμε να λάβουμε αποφάσεις σχετικά με τις εξωτερικές μετακινήσεις των ωφελούμενων αλλά και την συναναστροφή/επαφή τους με συγγενικά και φιλικά πρόσωπα. Ταυτόχρονα, οι ίδιοι προβληματισμοί απασχολούσαν και το προσωπικό καθώς ο κίνδυνος του ιού ελλόχευε ακόμη. Πολύ σύντομα προετοιμάστηκαν πρωτόκολλα εξωτερικών μετακινήσεων και έγινε εκπαίδευση των ωφελούμενων, λαμβάνοντας υπόψη τα δικαιώματα και τις ανάγκες τους. Παρόλη την δυσκολία της κατάστασης οι ωφελούμενοι του Ξενώνα με την κατάλληλη υποστήριξη κατάφεραν να ανταπεξέλθουν και να πραγματοποιούν τις αναγκαίες μετακινήσεις και εξόδους τους, τηρώντας προσεκτικά τα μέτρα πρόληψης.
Αξιοσημείωτο επίσης, είναι πως η Μονάδα κατάφερε να πραγματοποιήσει και τις καθιερωμένες καλοκαιρινές διακοπές προσαρμοσμένες βέβαια και στην πανδημία. Η νέα πραγματικότητα για μια Στεγαστική Μονάδα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης είχε απαιτήσεις σε δύο επίπεδα, τόσο σε ψυχικό όσο και σε πρακτικό. Θέτοντας ως στόχο την βέλτιστη ποιότητα ζωής των ωφελούμενων μας προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε μια νέα καθημερινότητα, η οποία δεν θα υστερούσε σε τίποτα της ζωής τους έως και σήμερα.
Αρχικά, εντάξαμε στην καθημερινότητα των εξυπηρετούμενων την χρήση του διαδικτύου ως μέσο απασχόλησης, ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης και επικοινωνίας. Πρώτο βήμα για την υλοποίηση αυτού ήταν η αναζήτηση απαραίτητου εξοπλισμού και έπειτα η εκπαίδευση τους στην χρήση του εξοπλισμού αλλά και του διαδικτύου με την στόχο την ορθολογική χρήση του. Δηλαδή να μπορούν να ενημερώνονται με ψυχραιμία, να επικοινωνούν με αγαπημένους ανθρώπους, συγγενείς και φίλους, να παρακολουθούν διαδικτυακές παραστάσεις και να συμμετέχουν σε θεραπευτικές ομάδες με συνεργαζόμενους φορείς αλλά και σε συναντήσεις που αφορούσαν την πανδημία και την ψυχική υγεία.
Παράλληλα, όμως, προσπαθούσαμε να περνάνε χρόνο χωρίς διαδίκτυο. Ο τρόπος που θα μπορούσε να επιτευχθεί κάτι τέτοιο ήταν να αξιοποιήσουμε τον χώρο που ήδη είχαμε, ώστε να δημιουργήσουμε μια νέα καθημερινότητα προσαρμοσμένη στις ανάγκες των ωφελούμενων αλλά και την κατάσταση. Με αφορμή την προσπάθεια αυτήν αναζητήσαμε χορηγίες σε όργανα γυμναστικής ώστε να ενισχύσουμε την σωματική υγεία και ταυτόχρονα το ανοσοποιητικό σύστημα, τα οποία είναι πολύτιμα, ειδικά αυτήν την περίοδο. Επιπλέον, αξιοποιήσαμε τον εξωτερικό χώρο της δομής κάνοντας αθλητικές δραστηριότητες και εμπλουτίζοντας τον με τα απαραίτητα για απασχόληση και ψυχαγωγία.
Επιπλέον, αυξήθηκαν οι θεραπευτικές ομάδες και συζητήσεις από τους επαγγελματίες της μονάδας με στόχο την έκφραση σκέψεων, προβληματισμών, συναισθημάτων αλλά και την ενημέρωση τους σχετικά με τις εξελίξεις και τα μέτρα που λαμβάνονταν κατά καιρούς.
Ιδιαίτερη έμφαση όλο αυτό το διάστημα δόθηκε στην ψυχική ανθεκτικότητα. O όρος αφορά μια δυναμική-διαρκή διαδικασία αντοχής, εξέλιξης, αυτοδιόρθωσης, ανάκαμψης, ανάπτυξης, αλλά κυρίως θετικής προσαρμογής σε αντιξοότητες και δυσκολίες με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Η έννοια αυτή συντελεί στην αντιμετώπιση των αρνητικών ψυχολογικών επιπτώσεων του Covid-19.
Αναγνωρίζοντας την σημαντικότητα της έννοιας αυτής, ειδικά στο χώρο της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης όλο αυτό το διάστημα προσπαθήσαμε να εστιάσουμε σε αυτήν, να την καλλιεργήσουμε και να την ενισχύσουμε στους ωφελούμενους της Μονάδας.
Να σημειωθεί ότι οι ωφελούμενοι σε συνεργασία με το προσωπικό, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας δημιούργησαν οπτικό-ακουστικό υλικό, το οποίο αφορούσε την συναισθηματική εμπειρία ληπτών ψυχικής υγείας εν μέσω πανδημίας προσπαθώντας να τονίσουμε την αναγκαιότητα της έννοιας της ελπίδας.
Αντί επιλόγου, τοποθετώντας την ψυχική υγεία στο επίκεντρο του συστήματος υγείας, το «στοίχημα» του Ξενώνα ήταν να δείξει ότι η έγκαιρη αναγνώριση της ψυχολογικής δυσφορίας και οι έγκαιρες ψυχο-κοινωνικές παρεμβάσεις όχι μόνο μπορούν να αποτρέψουν την κρίση σε περιόδους πανδημίας, αλλά και να βοηθήσουν στον περιορισμό εξάπλωσής της.