Γράφει ο Γιώργος Ανδρουτσόπουλος: Δημοσιογράφος – Δημοσιολόγος, τακτικό μέλος της ΕΣΗΕΑ
Επέλεξα τη φράση «στιγμή χρόνου πας εστίν ο βίος» του Πλούταρχου για τον τίτλο του κειμένου, γιατί πιστεύω πως δίνει στην κυριολεξία την πραγματικότητα που βιώνουμε στο πέρασμά μας από τη Γη. Εξάλλου και ο ακαδημαϊκός Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος στη φράση «μακάριοι όσοι ζουν τη στιγμή γιατί έτσι μπορούν και να κερδίσουν τη ζωή» στηρίζει το φιλοσοφικό του οικοδόμημα, καθώς κάθε άνθρωπος έχει υποχρέωση να δημιουργήσει μια ζωή που να φέρει μέσα της τη δυναμική της μεγάλης στιγμής.
Ύπουλο πράγμα η στιγμή! Άκρως δημιουργική, από τη μια, δεόντως παραπλανητική, από την άλλη. Σαν τη σταγόνα του νερού που κυλά και δεν μπορείς ποτέ να την προλάβεις. Γιατί, σίγουρα, όλος ο χρόνος, ως μια διάρκεια ζωής, πρέπει να είναι μια συνεχής προπαρασκευή σε αναφορά με την κορυφαία και μοναδική εκείνη στιγμή, η οποία ίσως και να μην έρθει ποτέ!
Είναι μια πραγματικότητα που βασάνιζε και βασανίζει ακόμη τον άνθρωπο, ο οποίος και πασχίζει να βρει χρόνο για να… ζήσει, προσπερνώντας τις μυριάδες στιγμές του σαν ασήμαντες, νομίζοντας, μέσα στη δίνη της καθημερινότητάς του, πως η ομορφιά της ζωής μετριέται με το περιεχόμενο και την ποιότητά της, που μόνο οι ξεχωριστές «καλές» στιγμούλες μπορούν να σου τη δώσουν.
Γιατί, τί είναι ο χρόνος; Ένας τροχός που συνέχεια γυρίζει, χωρίς αρχή και τέλος, γύρω από την ύπαρξή μας. Ένας τροχός, όπως τον έχουν από πανάρχαια εικονογραφήσει, σε μιαν αέναη κίνηση, χωρίς σταματημό, καθώς η κινητήρια δύναμή του στηρίζεται στο κέντρο, όπου εικονίζεται ο «άναρχος ανιών», ο Θεός ή ο Χρόνος ή όπως εσείς θέλετε να πείτε τον μοχλό εκείνο που κινεί τα πάντα. Είναι αυτό που ήθελε να πει ο Ηρόδοτος με το «κύκλος ανθρωπηίων εστί πραγμάτων περιφερόμενος». Είναι αυτό που νιώθουμε με τα λόγια του Ησίοδου «περί περιπλομένου ενιαυτού». Είναι αυτό που τόσο ξεκάθαρα μας λέει ο Αριστοτέλης με το «άπαν εν χρόνω κινείται»!
Και που να βρεις εσύ, η ατελής καρικατούρα της εικόνας του ανθρώπου, το σθένος σήμερα -και πάντα- να κυνηγήσεις τον χρόνο, για να μπορέσεις να πιάσεις από τα… μαλλιά έστω και μια στιγμούλα που ίσως να είναι εκείνη που θα σηματοδοτήσει ολόκληρη τη ζωή σου; Θα σου πει όλα τα μυστικά της φύσης και της ψυχής, του μυαλού και του σώματος; Αλλά εμείς πού να βρούμε τη δύναμη να κυνηγήσουμε τη μικρή αυτή «καλή» στιγμή μας, αφού προσπαθούμε να πιάσουμε τον χρόνο, που δεν πιάνεται με τίποτα;
Είναι αυτό που ήθελε να επισημάνει ο Dean Alford γράφοντας ότι «ορισμένες στιγμές αξίζουν περισσότερο από χρόνια. Και είναι γεγονός ότι δεν μπορεί να εκτιμηθεί η αξία του χρόνου, ανάλογα με τη διάρκειά του, καθώς και πέντε λεπτά είναι αρκετά για να βελτιώσουμε ή να καταστρέψουμε τη ζωή μας» και δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε στην Παγκόσμια Ιστορία που βρίθει από τέτοιες «ιστορικές στιγμές», γιατί αρκεί να κάνουμε ένα flash-back στη σύντομη ζωή μας και να διαπιστώσουμε την αλήθεια του πράγματος!
Γιατί ο χρόνος είναι ένα ποτάμι που δεν πρόκειται να στερέψει ποτέ και ρέει σταθερά και δεν παγώνει και δεν πήζει! Δεν κόβεται σε φέτες, όπως τον τεμαχίσαμε εμείς με τα ημερολόγια και τα διάφορα χρονομετρικά συστήματα, για να μπορέσουμε να «καλουπώσουμε» την καθημερινότητά μας με μια απλή σφραγίδα «εποχής», με μια… στάμπα δανεική, στην οποία κουρνιάζουμε την ασημαντότητά μας.
Κι αυτό, γιατί ο «αβαρής χρόνος» έχει εκδιώξει, μέσα από τη ροή του, την ομορφιά της Ύπαρξης. Ο αβαρής χρόνος κάνει αβαρή και τη ζωή μας: επιπόλαιη και ελαφριά, χωρίς αναφορές, χωρίς προεκτάσεις και χωρίς καταβολές, μιας και τη βαρύτητα του χρόνου την προσδιορίζει η βαρύτητα των πράξεων που τον γεμίζουν. Ο χρόνος διαλύει τον άνθρωπο, αλλά και ο άνθρωπος αλόγιστα τον καταστρέφει. Δηλαδή, τι περισσότερο θα μπορούσε να πει ο Theodore Dostoyiefski ότι, αν και ο χρόνος της ζωής μας είναι τόσος σύντομος, εμείς «τον συντέμνουμε περισσότερο, όταν άσκοπα τον σπαταλάμε», από του να βεβαιώσει το «Χρόνου Φείδου» που έλεγαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι;
Πόσοι, άραγε, από εμάς έχουμε κατορθώσει να δημιουργήσουμε τον χρόνο που χρειαζόμαστε; Κανείς! Το ίδιο μοτίβο χιλιετίες τώρα στη μόνη μας γκρίνια είναι ότι δεν μας φτάνει ο χρόνος, λες κι αυτός είναι που μας… χρωστάει! Εξάλλου, «το να εξουσιάζεις τον χρόνο σου σημαίνει ότι εξουσιάζεις τον εαυτό σου», όπως έλεγε ο Servant Srember, προϋποθέτει τέτοια δύναμη ψυχής που ούτε κι ο ίδιος που το έλεγε δεν το κατάφερε ποτέ! Ίσως και γι’ αυτό να το έλεγε… Κι αυτό, γιατί ποτέ δεν πρόκειται να βρεις χρόνο για οτιδήποτε, αφού, αν θέλεις χρόνο, τότε πρέπει να τον δημιουργήσεις. «Υπάρχει πολύς χρόνος, μόνο όμως για όποιον ξέρει να επωφελείται» έγραφε ο Francis Voltaitre, αλλά δεν μας κατέγραψε και κάποιον που το πέτυχε!
Πάντως, η αγωνία να προλάβουμε τον χρόνο, που ποτέ του δεν μας φτάνει, μάλλον προέρχεται από το βίωμα της σύντομης διάρκειας της ζωής μας πάνω στη Γη και το θυμόμαστε όταν, αποχαυνωμένοι στην όποια «νιρβάνα» μας, νιώθουμε τον χρόνο να μας φεύγει μέσα από τα χέρια, χωρίς να έχουμε το σθένος να παραδεχτούμε πως εμείς οι ίδιοι τον καταστρέψαμε. Και όπως τονίζει ο Μέγας Βασίλειος «χρήματα αν απολέσωμεν δυνάμεθα και αύθις επιλαβέσθαι. Καιρόν δε εάν απολέσωμεν, άλλον ευρείν ου δυνάμεθα».
Έτσι, δεν μας μένει παρά «να καλέσουμε τον σοφότερο των συμβούλων του Χρόνου να δώσει λύση στα εφήμερα προβλήματά μας», όπως έλεγαν οι πρόγονοί μας, για να καταδείξουν το πόσο οι άνθρωποι παγιδεύονται από τις προσωπικές τους αντιθέσεις, την ψυχολογική πίεση της καθημερινότητας και τη δογματική στάση σε θέματα και υποθέσεις. «Σοφότατον χρόνος ανευρίσκει γαρ πάντα» έλεγε ο Θαλής, για να επιβεβαιώσει πανηγυρικά το «πανδαμάτωρ χρόνος»!
Εν κατακλείδι, φτάσαμε στην αρχή και δεν μένει παρά να σας θυμίσω τα λόγια του ακαδημαϊκού Μενέλαου Παλάντιου ότι είναι «αιώνιος ο χρόνος», που δεν μας λέει και τίποτε καινούργιο από τα λόγια του Πλάτωνα που υποστήριζε ότι «ο χρόνος είναι απλώς η εικόνα του αιώνιου χρόνου, της αιωνιότητας».
Γι’ αυτό και θα κλείσω με την πλέον παραστατική απεικόνιση του χρόνου, όπως τη φαντάστηκε ο Herbert Van Loon, για να μας βάλει στην εισαγωγή της «Παγκόσμιας Ιστορίας του Πολιτισμού» του, θέλοντας το πιο μικρό πουλάκι να κάνει κάθε χίλια χρόνια ένα μικρό «τσικ» με το ραμφάκι του σ’ ένα βράχο χίλια μέτρα ύψος και χίλια μέτρα πλάτος και όταν κάποτε αυτός ο βράχος, μ’ αυτό τον τρόπο, θα χαθεί, να θεωρεί πως μόνο τότε θα έχει περάσει μονάχα μια ημέρα της αιωνιότητας!
Έτσι, λοιπόν, αφού και πάλι αύριο θα ανατείλει ο Ήλιος, φωτίζοντας μυριάδες μικρές μοναδικές στιγμούλες, γιατί βασανιζόμαστε προσπαθώντας να φτάσουμε στο… άπειρο;