19 Νοεμβρίου: Παγκόσμια ημέρα κατά της κακοποίησης των παιδιών
20 Νοεμβρίου: Παγκόσμια ημέρα για τα δικαιώματα του παιδιού
Επιμέλεια Λία Βαλάτα – Τσιάμα: Ιστορικός – Ερευνήτρια
«Αθήναι, 10 Ιουνίου 1917
Αγαπητοί μου,
Έλαβα αφορμή να σκεφθώ αυτές τις μέρες τι είναι ελευθερία, τι θα πει ελεύθερος άνθρωπος, και θα σας μεταδώσω σήμερα τις σκέψεις μου γενικά. Θέλω δηλαδή να σταθούμε, μια στιγμή, ψηλότερα από πρόσωπα και πράγματα, να φιλοσοφήσουμε, και να ιδούμε ποια είναι η αληθινή σημασία αυτών των λέξεων, που τις μεταχειριζόμαστε τόσο συχνά, χωρίς ίσως να τις εννοούμε κατά βάθος.
Ο Μάρκος Αυρήλιος, ο φιλόσοφος εκείνος αυτοκράτωρ, μου φαίνεται ότι μας έχει δώσει τον τελειότερο ορισμό. «Ελεύθερος άνθρωπος, μας είπε, είναι εκείνος που δεν κάνει τον εαυτό του κανενός ούτε δούλο ούτε τύραννο». Προσέξτε το καλά να ιδείτε πόσο διαφορετική είναι η αντίληψη που έχουν οι περισσότεροι, και μάλιστα εδώ στην Ελλάδα. Ούτε δούλο, λέει, αλλά ούτε τύραννο. Με άλλους λόγους, ελεύθερος είν’ εκείνος που δε δουλεύει κάτω από κανέναν, αλλά και που σέβεται την ελευθερία του άλλου. Εκείνος που θεωρεί την ελευθερία δικαίωμα όχι μόνο δικό του, αλλά γενικό του ανθρώπου, κάθε ανθρώπου κι επομένως, που αναγνωρίζει και το καθήκον να μην υποδουλώνει κανέναν. Αυτός πράγματι είναι ο ελεύθερος. Όποιος δουλεύει στους άλλους είναι δούλος αλλά και όποιος θέλει, προσπαθεί, ανέχεται να τον δουλεύουν οι άλλοι, δεν είναι ελεύθερος. Σε πρώτη ευκαιρία, σε πρώτη κακοτυχία, αυτός, από τύραννος θα γίνει δούλος ταπεινός. Έτσι το εννοεί ο Μάρκος Αυρήλιος, ο αυτοκράτωρ.
Οι Έλληνες, από τα παλιά χρόνια ως τα σημερινά, φημίζονται για τη φιλελευθερία τους. «Του Έλληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υποφέρει». Κι αλήθεια, οι περισσότεροι αγαπούν υπερβολικά την ελευθερία τους. Θυσιάζονται γι’ αυτήν, όπως τόδειξαν τόσες φορές στην ιστορία, από τους Περσικούς Πολέμους ως τους Τουρκικούς. Αλλά λίγοι είν’ εκείνοι, που σέβονται και την ελευθερία του άλλου, και, κοντά στο δικαίωμά τους, αναγνωρίζουν κι’ ένα ισοδύναμο, ισότιμο καθήκον. Λίγοι είν’ εκείνοι, που όταν τους έρθει βολικά, δε μεταχειρίζονται τη δύναμή τους, την εξουσία τους, για να πιέσουν, να υποτάξουν, να τυραννήσουν. Καθένας, εννοείται, στον κύκλο του, είτε μικρό είτε μεγάλο. Αδιάφορο. Γιατί είτε τύραννος είναι κανείς, είτε τυραννίσκος, κατά τον Μάρκο Αυρήλιο, δεν μπορεί πια να είναι ελεύθερος.
Σεις, που μπαίνετε τώρα στη ζωή, ήθελα πολύ να μελετήσετε αυτόν τον ορισμό. Θα σας βοηθούσε ν’ αποκτήσετε την αληθινή ελευθερία ή φιλελευθερία, εκείνη που την έχουν σήμερα λίγοι κι’ εκλεκτοί. Στον κύκλο σας και σεις, μικρό ή μεγάλο, μη δεχτείτε ποτέ να γίνετε δούλοι κανενός. Άλλο η πειθαρχία, η νομιμοφροσύνη, η υποταγή στους νόμους και στους προϊσταμένους, κι άλλο η ταπεινή δουλοφροσύνη. Όχι, για κανένα συμφέρον, δούλοι μη γίνετε ποτέ. Αλλά και μη καταδεχτείτε ποτέ να κάμετε δούλους σας τους άλλους. Ούτε τον ίδιο τον υπηρέτη σας. Κι’ αυτουνού ακόμα χρωστάτε να σέβεστε την ελευθερία. Επειδή είναι υπηρέτης σας, δεν θα πει ότι πρέπει να μην ορίζει σε τίποτα τον εαυτό του, να είναι για σας ένα ζώο, ένα κτήνος, ένας δούλος, επιτέλους, να μην μπορεί να κάνει το ελάχιστο, χωρίς να το θέλετε, να έχει σ’ όλα τις ιδέες σας, τα φρονήματά σας, τα αισθήματά σας. Κι αν ακόμα το θέλει εκείνος, μην το θέλετε σεις. Κι’ αν ακόμα έχετε όλη τη δύναμη να του επιβληθείτε, μη τη μεταχειρίζεστε. Κι’ αν ακόμα έχετε την ιδέα ότι το κάνετε για το καλό του, μη παρασύρεστε απ’ αυτήν. Προτιμότερο για έναν άνθρωπο να ναυαγήσει ελεύθερος, παρά να σωθεί δούλος.
Μην αποβλέψετε ποτέ στη ζωή σας, μην επιδιώξετε να επιβάλετε τις ιδέες σας,-φιλολογικές, φιλοσοφικές, 
καλλιτεχνικές, κοινωνικές, οτιδήποτε,- και να κάμετε οπαδούς που να σας ακολουθούν με τυφλό φανατισμό. Ούτε στο σπίτι σας το ίδιο. Εκφράζετε τις ιδέες σας, υποβάλλετέ τες, συζητείτε τες, αλλά ως εκεί. Να σέβεστε και τις ιδέες του άλλου και να μην πιστέψετε ποτέ ότι είστε αλάνθαστοι. Τότε μόνο θα είστε αληθινά ελεύθεροι. Αυτή είναι η αληθινή ελευθερία. Και όταν έχετε μέσα σας τέτοια ελευθέρια, τέτοια αντίληψη της ελευθερίας, τέτοιο αίσθημα, δεν θα κινδυνεύσετε ποτέ να υποδουλωθείτε σ’ έναν άλλο. Γιατί, για να φτάσει κανείς να σέβεται σε τόσο βαθμό την ελευθερία του άλλου, θα πει ότι πρώτα-πρώτα αγαπάει τη δική του και τη θεωρεί τόσο σπουδαίο και μεγάλο αγαθό, ώστε να μη του επιτρέπει η συνείδησή του να την αφαιρέσει από άλλο πλάσμα οποιοδήποτε.
Σας ασπάζομαι,
Φαίδων».
Γιάννης Ρίτσος: Αναφυλλητό (απόσπασμα)
Τα παιδιά θέλουν παπούτσια
τα παιδιά θέλουν ψωμί
θέλουνε και φάρμακα
δούλεψε και συ.
Γέλα κλαίγε κι όλο λέγε
το παιδί: ζωή.
Τίποτ’ άλλο, Ζωή.
Ζύμωνε στη σκάφη
πρώτο σου ζυμάρι, πρώτο σου ψωμί
ένα καλυβάκι, μια μικρούλα αυλή
για το παιδί.
Ζύμωνε το χώμα με το δάκρυ
φτιάξε ένα χωμάτινο πουλί
να πετάει τη νύχτα
και να κελαηδεί
για το παιδί.
Τούτη είναι η ζωή μας
τούτο το μεγάλο, τίποτ’ άλλο
γέλα κλάψε, πες ό,τι θες
Το παιδί ζωή: ζωή
τίποτ’ άλλο!
Αφιερωμένο σε ΟΛΑ τα παιδιά του κόσμου.
Αφιερωμένο εξαιρετικά στα παιδιά που, μπλεγμένα στα γρανάζια των πολέμων και των αδίστακτων ανταγωνιστών σε διεθνές επίπεδο, βιώνουν το δικό τους μαρτύριο…
