Γράφει ο Χρήστος Στρυφτός, Ιστορικός.
Κατά την ελληνοτουρκική σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών, πάνω από 60 οικογένειες της περιοχής της Κωνσταντινούπολης και 30 από την Μικρασία αρχίζουν την δύσκολη διαδρομή του ξεριζωμού. Έναν χρόνο ύστερα το 1924 οι άνθρωποι αυτοί φθάνουν στην περιοχή Οίον Δεκελικόν. Μια πολύ σύντομη ιστορική αναδρομή για τη συγκεκριμένη περιοχή από αρχαιοτάτων χρόνων έως και τον 20ο αιώνα θα δώσει ιδιαίτερη σημασία στην τοποθεσία Άγιος Στέφανος όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.
Η περιοχή αυτή επρόκειτο για μια έκταση γεμάτη δάση, η οποία μαρτυρείται ως Οίον σε αρχαίες επιγραφές και κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας λ.χ. στον Όμηρο. Η τοποθεσία Οίον δεν έχει ακριβή γεωγραφικό προσδιορισμό στα αρχαία κείμενα. Αυτό που έχει ερευνηθεί είναι ότι κατά τα αρχαία χρόνια αποτελούσε έναν δήμο στην περιοχή της Δεκέλιας στην οποία είχε εγκατασταθεί η φατριά των Δημοτιονιδών. Ο συγκεκριμένος δήμος είχε έκταση από την περιοχή της Δεκέλιας, τις Αφίδνες και τον σημερινό Άγιο Στέφανο. Σε αυτόν το Δήμο έδρασε και η Ιπποθοωντίδα φυλή όπου συνεισέφερε με πολεμιστές στον Μιλτιάδη κατά την μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ.. Στην υστεροβυζαντινή περίοδο η περιοχή αυτή γεμίζει με νέους αλβανόφωνους πληθυσμούς, ενώ στα οθωμανικά χρόνια με την μαζική έλευση των Αρβανιτών η περιοχή ονομάζεται Μπουγιάτι μάλλον χάριν του Μπογιάτ-Αγά Οθωμανού αξιωματούχου. Κατά τον 19ο αιώνα σύμφωνα με τον Διονύσιο Σουρμελή η περιοχή υιοθετεί την ονομασία Άγιος Μερκούριος χάριν του πολιούχου αγίου. Στις επίσημες δε απογραφές του οθωνικού βασιλείου η περιοχή σημειώνεται ως Σπατατζίκι του Δήμου Μαραθώνα καταγράφοντας περίπου 100 κατοίκους, οριοθετημένη σε έκταση από τον σημερινό Άγιο Στέφανο έως και την Άνοιξη.
Το 1924 λοιπόν επί κυβερνήσεως Βενιζέλου η Επιτροπή Αποκαταστάσεως των Προσφύγων επέλεξε οι προαναφερόμενες οικογένειες των Κωνσταντινουπολιτών, Μικρασιατών αλλά και Ποντίων μετέπειτα να εγκατασταθούν σε εκείνη την περιοχή όπου δεν υπήρχε τίποτε άλλο παρά ένας σιδηροδρομικός σταθμός με την ονομασία «Οίον». Λίγα χιλιόμετρα κοντά τους υπήρχαν επίσης Έλληνες αυτόχθονες ντόπιοι κάτοικοι της περιοχής αρβανίτικης καταγωγής οι οποίοι ζούσαν στον συνοικισμό Μπογιάτι.
Οι ανταλλάξιμες αυτές οικογένειες των χαμένων πατρίδων έφτιαξαν τον δικό τους συνοικισμό χτίζοντας τις πρώτες παράγκες και παραπήγματα γύρω από τις γραμμές του ΟΣΕ ξεκινώντας έτσι μια καινούργια ζωή. Αυτός ο νέος συνοικισμός ονομάστηκε Νέο Μπογιάτι αποτελώντας έτσι την πρώιμη ονομασία του Αγίου Στεφάνου τον 20ο αιώνα από το ομώνυμο προάστιο Ayastefanos(Yeşilköy) της Προποντίδας. Οι μικρασιάτες πρόσφυγες με πολύ μόχθο και μεράκι έφτιαξαν το Νέο Μπογιάτι αφήνοντας το στίγμα τους με την ανέγερση του Ιερού Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που αποτελεί μέχρι σήμερα ορόσημο της περιοχής αλλά και κιβωτός της τοπικής ιστορίας. Το Νέο Μπογιάτι μαζί με την Ν.Ζώργιανη, τον ιστορικό συνοικισμό Ποντίων και το Παλαιό Μπογιάτι αποτέλεσαν την κοινότητα Οίου η οποία αποσχίστηκε από τον Δήμο Μαραθώνα. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι σε πρωτογενείς πηγές μέχρι τον Μεσοπόλεμο είναι ελλιπής έως ανύπαρκτη η αναφορά στην τοποθεσία Άγιος Στέφανος. Το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο για τον συνοικισμό αρχίζει και φτιάχνεται λίγα χρόνια πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1954 το Νεό και Παλαιό Μπογιάτι δηλαδή Άγιος Στέφανος και Άνοιξη αντίστοιχα διαχωρίστηκαν και αποτέλεσαν ξεχωριστές κοινότητες.
Η περιοχή του Αγίου Στεφάνου λοιπόν αποτέλεσε κοινότητα τα έτη 1929 έως 1995, ενώ από το 1995 έως το 2010 ήταν ξεχωριστός δήμος. Από το 2011 έως και σήμερα ο Άγιος Στέφανος αποτελεί δημοτική κοινότητα του Δήμου Διονύσου στα βόρεια προάστια της Αττικής ώστε σήμερα το 2024 να συμπληρώνει 100 χρόνια ιστορίας.
ΠΗΓΕΣ
• Συλλογικό, «Οίον Μπογιάτι Άγιος Στέφανος:
Το χθες στο σήμερα και στο αύριο»,
εκδ: ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΑΝΑΤ. ΑΤΤΙΚΗΣ /
ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ, Άγιος Στέφανος,2010
• Αρχείο Δημοτικής Κοινότητας Αγίου Στεφάνου
