Οι παροιμίες οφείλουν να μην είναι φλύαρες και να μεταφέρουν με ελάχιστες λέξεις σαφή νοήματα. Ποτέ μια παροιμία δεν αποτελεί κανόνα, άλλως θα ήταν… δόγμα ή θεωρία. Όταν, λοιπόν, κάποιος επιστρατεύει μια απλή παροιμία, ως… αλάνθαστο δόγμα ή –αντίθετα- ως… ιστορικό ολίσθημα, τότε εκ προοιμίου πρέπει να αντιμετωπιστεί με… κατανόηση!
Ο φίλος μου ο Παναγιώτης έχει στοχοποιήσει εδώ και μήνες (μπορεί και χρόνια…) την παροιμία του τίτλου μας! «Αλίμονο αν επιτρέπαμε τη χρήση αθέμιτων μέσων, για την επίτευξη ενός στόχου», είναι η προσφιλής του ατάκα… Ας διευκολύνουμε την… θεωρητική ανάλυση της παροιμίας, μήπως και βρούμε αν έχει δίκιο.
Θα λέγαμε ότι η ορθότητα της παροιμίας εξαρτάται απόλυτα από τον σκοπό. Αν αυτός έχει ηθική ή λειτουργική βάση, με όσο γίνεται ποιο αντικειμενικά κριτήρια, τότε έχουμε την πρώτη προϋπόθεση για την επαλήθευση της παροιμίας μας.
Το δεύτερο σκέλος της είναι αναμφίβολα τα μέσα. Και για αυτά ισχύει κάτι αντίστοιχο: αν αποκλίνουν από τον σκοπό, πρέπει αυτή η απόκλιση να μην είναι σημαντικότερη απ’ τον ίδιο τον σκοπό!
Παράδειγμα 1.
Αν κάποιος δεχτεί επίθεση κακοποιών, που απειλούν την ίδια τη ζωή του, δικαιολογείται απόλυτα να κάνει χρήση βίας (τα μέσα), ώστε να επιτύχει τη σωτηρία της ζωής του (ο σκοπός)!
Παράδειγμα 2.
Δεν νομιμοποιείται κανείς να κάνει χρήση προληπτικής βίας (τα μέσα), με πρόσχημα την ενδεχόμενη απειλή (ο σκοπός), απλά επειδή τα μέσα θα γίνονταν απείρως ισχυρότερα σε συνέπειες από τον υποτιθέμενο σκοπό!
Θα μπορούσε να ισχύει και για την παροιμία μας ό,τι ισχύει σχεδόν για τα πάντα: η «αλήθεια» βρίσκεται κάπου ενδιάμεσα. Αν ο… διαθέσιμος χώρος μας το επέτρεπε, θα έπρεπε να προστεθούν δύο ακόμη λεξούλες: «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, υπό προϋποθέσεις»!
Βέβαια, ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ και προσφιλής πολιτικός του φίλου Παναγιώτη, έπραξε προφανώς αποκρουστικό ολίσθημα όταν (όχι μόνο μια φορά…) απεφάνθη ότι «για να μπει τέλος στη σημερινή καταστροφή της πατρίδας μας, θα συμμαχήσουμε ακόμα και με το διάολο»!!! Είμαι, όμως, βέβαιος ότι αυτό ελέχθη… καθ’ υπερβολή, οπότε ας τον συγχωρήσουμε…
Σε κάθε περίπτωση, τόσο η τυφλή πίστη στην αλήθεια της παροιμίας μας όσο και η… ανυποχώρητη αντίθεση σ’ αυτή εντάσσονται στην ίδια κατηγορία: της δογματικής σκέψης!
Για να διασκεδάσουμε λίγο το κλίμα, ας προσθέσουμε ότι συχνά η επιλογή της ή των αγαπημένων μας παροιμιών αποκαλύπτει τον χαρακτήρα μας! Η δικιά μου αγαπημένη παροιμία είναι το «Κάθε εμπόδιο σε καλό», γιατί αποπνέει αισιοδοξία!
Χρήστος Φωτιάδης
