Συνέντευξη: Γιώργος Αράπογλου
Η εξάπλωση της πανδημίας του κορωνοϊού και τα απαιτούμενα μέτρα προστασίας και πρόληψης, που οδήγησαν στην γνωστή πλέον καμπάνια με το σύνθημα «Μένουμε Σπίτι» και την καθολική απαγόρευση κυκλοφορίας, έχουν μεν μια θετική επίπτωση ως προς την κατεύθυνση του περιορισμού της διασποράς του ιού, ωστόσο, φέρνουν στην επιφάνεια άλλα ζητήματα που ενδεχομένως να επηρεάσουν τους πολίτες και μετά το πέρας της κρίσης.
Η ανάγκη του επί μακρόν εγκλεισμού στο σπίτι ενδέχεται να φέρει έντονες συναισθηματικές και ψυχολογικές συγκρούσεις, με τα μέλη των οικογενειών πολλές φορές να βρίσκονται στη δύσκολη θέση να διαχειριστούν αυτήν την πρωτόγνωρη κατάσταση. Ήδη από μια πρώτη βόλτα στην συμπεριφορά του κοινού στα κοινωνικά δίκτυα, μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως από αυτήν ακόμα την πρώτη εβδομάδα εγκλεισμού, παρατηρείται μια αυξημένη επιθετικότητα. Δεν είναι λίγοι δε εκείνοι που επισημαίνουν πως πολλά προβλήματα ψυχικής και συναισθηματικής φύσης θα κάνουν αυτή την περίοδο την εμφάνισή τους, που ίσως χρειαστούν βοήθεια με το τέλος της κρίσης, προκειμένου να ξεπεραστούν.
Η ΑΜΑΡΥΣΙΑ είχε την ευκαιρία να συζητήσει αυτά τα ζητήματα με την κ. Πέπη Μπελέκου, Κλινική Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπεύτρια και Επιστημονικά υπεύθυνη του Οικοτροφείου Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης & του Προστατευόμενου Διαμερίσματος Ε.Π.Α.Ψ.Υ. Λυκόβρυσης, να ενημερωθεί για την επιπλέον δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι που ανήκουν στης ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, αλλά και να ζητήσει συμβουλές για το πώς θα πρέπει όλοι μας να διαχειριστούμε αυτήν την πρωτόγνωρη κατάσταση.
Η «επανεφεύρεση» της πραγματικότητας
«Είναι αλήθεια ότι αυτόν τον καιρό, το συναίσθημα δεν έχει αλληλουχία. Κάποιος μπορεί να είναι θλιμμένος επειδή έχει στενοχωρηθεί με ό,τι συμβαίνει και την αμέσως επόμενη στιγμή είναι σε αγωνία, stress ή εκνευρισμό, να μπαίνει σε υπερδραστηριότητα. Έχει μια τέτοια διακύμανση το συναίσθημα. Νομίζω ότι και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα κινούνται. Σε ένα πιο άναρχο συγκινησιακό τοπίο», παρατηρεί αρχικά η κ. Μπελέκου.
Αυτό που παρατηρείται, είναι μια έντονη νευρικότητα, έστω κι αν ακόμα είμαστε θεωρητικά στο πρώτο διάστημα της κρίσης, ωστόσο, στο ερώτημα της «ΑΜΑΡΥΣΙΑΣ» αν είναι νωρίς να αρχίσει ο κόσμος να κουράζεται, η έμπειρη επιστήμονας δίνει την εξήγηση.
«Δεν είναι κόπωση αυτό που συμβαίνει, είναι ίσως η αλλαγή που είναι πολύ απότομη. Υπάρχουν διαφορετικές ομάδες πληθυσμού. Υπάρχει μια μερίδα που έχει μείνει σπίτι αναγκαστικά, επειδή έχουν κλείσει εταιρείες και δουλεύουν από το σπίτι, έχουν πάρει άδειες ειδικού σκοπού, ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες. Αυτή η μερίδα πρέπει να επανεφεύρει την πραγματικότητα της. Μια πρώτη σκέψη είναι ότι υπάρχουν εκκρεμότητες, μπορώ να βρω χρόνο να περάσω με τον/την σύντροφο μου, τα παιδιά μου, αλλά δεν ξέρω πώς να το κάνω. Δεν έχει ξανασυμβεί. Πριν γκρινιάζαμε ότι δεν έχουμε χρόνο, αλλά τώρα τον χρόνο δεν ξέρουμε τι να τον κάνουμε», σημειώνει.
Μπορεί, βεβαίως, αυτή να είναι μια καινούρια κατάσταση, αλλά, ταυτόχρονα, μπορεί να είναι ευκαιρία να καλυφθεί χαμένος χρόνος με την οικογένεια που πριν δεν υπήρχε λόγω της καθημερινότητας των αυξημένων υποχρεώσεων.
«Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, είναι σημαντικό οι άνθρωποι, οι οικογένειες, να βρουν πράγματα που μπορούν να κάνουν στο σπίτι και που είναι κοντά στα ενδιαφέροντα τους, ενδεχομένως και δραστηριότητες που δεν είχαν την ευκαιρία να κάνουν. Θέλει μια κινητικότητα μέσα στο σπίτι. Υπάρχει και η άλλη πλευρά, το φαινόμενο που μένουμε καρφωμένοι στο σπίτι, μπροστά από την τηλεόραση και τις ειδήσεις, μια κατάσταση που φέρνει πολύ στρες. Σαφώς είναι ανάγκη οι άνθρωποι να μένουν ενημερωμένοι αυτό τον καιρό, από την άλλη όμως, να βρούμε και άλλα πράγματα να κάνουμε και να τα ευχαριστιόμαστε. Έχουμε άπειρες επιλογές. Συνήθως, λέμε ότι δεν προλαβαίνουμε, δεν έχουμε χρόνο με τα παιδιά μας. Πάνω σε αυτό θα κινηθούμε και θα βρούμε πώς θα περάσουμε το χρόνο μέσα στο σπίτι, όντας παράλληλα ανοικτοί και σε αλλαγές. Δεν μπορούμε να πάμε με βάση την προηγούμενη ρουτίνα μας», εξηγεί.
Το άνοιγμα στις αλλαγές, που προαναφέρθηκε, ενδεχομένως να αναδείξει και το κατά πόσο μπορούμε να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα.
«Είναι και μια ευκαιρία να δούμε την προσαρμοστικότητα μας, την ευελιξία μας. Πρέπει να είμαστε ευέλικτοι και δημιουργικοί. Δεν θα γίνει άκοπα, είναι δύσκολο, αλλά, χρειάζεται να αυξήσουμε την ανθεκτικότητά μας. Είναι η δεξιότητα που έχει το άτομο να μεταβολίσει τις δύσκολες στιγμές που έρχονται και να δίνει νόημα σε αυτές».
Προσαρμογή στα δεδομένα και χρήση της τεχνολογίας
Όπως ήταν λογικό, οι επιστήμονες της ψυχικής υγείας έχουν επίσης προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, προκειμένου να μην αφήσουν τον κόσμο που υποστηρίζουν μόνο του σε αυτή την δύσκολη συγκυρία. Σύμμαχος σε αυτό είναι η τεχνολογία που δίνει δυνατότητες να αξιοποιηθούν τα εργαλεία της.
«Αυτήν την περίοδο κι εμείς δεν δεχόμαστε κόσμο στα γραφεία μας, κλείσαμε τις ομάδες. Υπάρχει μια τεράστια προσπάθεια μέσα από τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες, να δούμε πώς μπορούμε να κάνουμε τις ομάδες, τις ατομικές συνεδρίες και τα εκπαιδευτικά προγράμματα διαδικτυακά. Υπάρχει, λοιπόν, μια μεγάλη μερίδα του κόσμου, που είναι στις οθόνες όλη μέρα. Έχει πολλά πράγματα αυτή η νέα καθημερινότητα», εξηγεί και προσθέτει:
«Το σήμερα που διανύουμε δεν είμαι σίγουρη ότι είναι μια στιγμή που κάποιος παίρνει εύκολα την απόφαση να ζητήσει υποστήριξη. Σίγουρα ότι είναι όλα κλειστά, επηρεάζει. Υπάρχει μια εσωστρέφεια για μεγάλη μερίδα του πληθυσμού μέχρι αυτή η νέα κατάσταση να καταλαγιάσει. Και αυτό είναι και φυσιολογικό και χρήσιμο. Νομίζω ότι πέρα από τις ευάλωτες ομάδες που, ούτως ή άλλως, βρίσκονται ή έχουν υπάρξει σε μια διαδικασία υποστήριξης, για τον υπόλοιπο πληθυσμό είναι πιο δύσκολο να ζητήσει βοήθεια. Εκτός αν μπει κάποιος σε κρίση, σε μεγάλη δυσκολία διαχείρισης της νέας πραγματικότητας. Μπορεί να συμβεί σε άτομα που έχουν μια ευαλωτότητα, ή που όλο αυτό λειτουργεί με έναν τρόπο πολύ στρεσογόνο για τους ίδιους. Υπάρχει μεγάλη ανησυχία για τους μεγάλους ανθρώπους, πολλοί άνθρωποι αγωνιούν για τους γονείς τους, ανθρώπους που έχουν συνοδά υποκείμενα νοσήματα. Η αγωνία έχει πολλά μετερίζια αυτόν τον καιρό».
Καιρός για… επανασύνδεση
Αυτή η κρίση, όπως εξελίσσεται, ενδεχομένως να γίνει και μια ευκαιρία για την επανεκκίνηση των ανθρωπίνων σχέσεων, μέσα στο νέο περιβάλλον που ανοίγεται μπροστά μας.
«Αυτή η πανδημία μας κλείνει σπίτι. Δεν έχουμε επαφή μεταξύ μας. Οι άνθρωποι συνήθως κάνουμε επαφή, συνδεόμαστε κυρίως έξω από το σπίτι. Χρειάζεται να κρατήσουμε τη σύνδεση. Με ανθρώπους δικούς μας, που αγαπάμε, σημαντικούς για εμάς. Με τον κύκλο μας, πέρα από τους κοντινούς μας. Είναι σημαντικό σε αυτή τη φάση να έχουμε τη έννοια ο ένας του άλλου. Να στείλουμε ένα μήνυμα, να κάνουμε μια κλήση, να μιλήσουμε στο τηλέφωνο. Να ενδιαφερθούμε και για τους γύρω. Αυτό προάγει μια σύνδεση σε μια ευρύτερη κατάσταση που επιτάσσει να μείνεις ασύνδετος για να μην «κολλήσεις».
Μόνο στα επίπεδα της φυσικής κοντινότητας θα μείνουμε ασύνδετοι για να μην κινδυνεύσουμε ο καθένας μας ατομικά, αλλά και ως κάτοικοι της χώρας και του πλανήτη, αλλά από την άλλη χρειάζεται να κρατήσουμε την σύνδεση με όσα μέσα μας δίνονται. Μέσα από αυτό το ανθρώπινο ενδιαφέρον κι εμείς και ο διπλανός μας παίρνουμε κουράγιο. Και οι ευάλωτες ομάδες είναι καλό να κρατήσουν τις συνδέσεις με τους ανθρώπους που τους υποστηρίζουν. Να ζητήσουν βοήθεια. Να συνεχίσουν να ακολουθούν το θεραπευτικό τους πλάνο. Γίνονται αρκετές πρωτοβουλίες με ανοικτές γραμμές στήριξης αυτόν τον καιρό για όλο τον πληθυσμό. Να ζητήσουμε υποστήριξη. Είναι δύσκολο μόνοι μας να καταφέρουμε να κρατήσουμε έναν άνθρωπο που έχει τέτοιες δυσκολίες μέσα στο σπίτι. Θα υπάρχουν αστάθειες και κρίσεις, αλλά πρέπει να είμαστε ανοικτοί να ζητήσουμε υποστήριξη και βοήθεια».
Αν κάποιος πιστεύει πως οι επιστήμονες της υγείας μένουν ανεπηρέαστοι, λανθάνει. Αυτή η συγκυρία είναι δύσκολη για όλους και οφείλουν άπαντες να βρουν τους κώδικες να ανταπεξέλθουν.
«Κι εμείς προσπαθούμε να προσαρμοστούμε. Όχι ευχάριστα, θα έλεγα. Με τρομάζει που είμαι τόσες ώρες μπροστά από έναν υπολογιστή. Όχι τόσο τώρα που το κάνω, αλλά η αλλαγή, το τι θα έρθει στην συνέχεια, τι ενδεχομένως θα αλλάξει. Με φοβίζει δεν σας κρύβω. Εκεί που είχαμε την δια ζώσης επικοινωνία με τους ανθρώπους και την οθόνη όποτε ήταν ανάγκη, τώρα ξαφνικά προσπαθούμε να κρατήσουμε τις συνδέσεις και να βοηθήσουμε μέσα από την οθόνη. Αυτό είναι αρκετά διαφορετικό. Ωστόσο, προσπαθούμε μέσα σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, κάπως να βρεθούμε. Δεν γίνεται να παγώσουμε ούτε να ακινητοποιηθούμε. Ακριβώς επειδή είμαστε σε αυτόν τον ευαίσθητο τομέα, δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή να σταματήσουμε», αναφέρει η κ. Μπελέκου.
Η νέα καθημερινότητα στο Οικοτροφείο
Όπως είναι αναμενόμενο, οι προαναφερθείσες δυσκολίες πολλαπλασιάζονται, όταν έχουμε να κάνουμε με ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, που έχουν μάθει σε μια ρουτίνα, που όταν διαταραχθεί, η κατάσταση δυσκολεύει. Έτσι, και οι φιλοξενούμενοι του Οικοτροφείου Ε.Π.Α.Ψ.Υ. πρέπει να βρεθεί τρόπος να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.
«Έχουμε κόψει κι εδώ τις εξόδους, μένουμε «σπίτι». Είναι αρχή ακόμα και κάπως την μεταβολίζουν οι φιλοξενούμενοι. Θα δούμε στην πορεία πώς θα πάει, καθώς έχει να κάνει και με το πόσο θα διαρκέσει όλο αυτό. Θέλει υπομονή και πολλές φορές ένας άνθρωπος που έχει μια σοβαρή ψυχιατρικά διαταραχή δεν έχει τόση. Και η δική μας υπομονή χρειάζεται να μην εξαντληθεί κάποια στιγμή. Η επικοινωνία με τον έξω κόσμο είναι πιο δύσκολη έως και ελάχιστη. Εδώ που μένουν 15 άνθρωποι κι εμείς που πηγαινοερχόμαστε, είναι πολύ πιο εύκολη η μετάδοση του ιού. Πρέπει να είμαστε όλοι πολύ προσεκτικοί», σημειώνει, ενώ εξηγεί και τις δυσκολίες στο να μάθουν στους φιλοξενούμενους να αλλάξουν σημαντικά την καθημερινότητά τους.
«Γίνεται μια τεράστια προσπάθεια. Εξαρτάται και από το επίπεδο λειτουργικότητας του καθένα. Σε μας φιλοξενούνται 18 άνθρωποι, οι περισσότεροι εκ των οποίων έχουν υψηλά επίπεδα λειτουργικότητας και έχουμε δουλέψει αρκετά το προηγούμενο διάστημα. Μέχρι στιγμής έχουμε μια πολύ υψηλή συνεργασία. Υπάρχουν Μονάδες που δυσκολεύονται πολύ περισσότερο να μάθουν ή να πείσουν τους ανθρώπους ότι όλη την ώρα κάτι πρέπει να κάνουμε με τα χέρια μας… Πλύσου, βάλε αντισηπτικό, μην πιάνεις το πρόσωπό σου… Κάποιοι κάνουν ελάχιστες εξόδους να πάνε μέχρι απέναντι στο περίπτερο, αφού σε αυτή την φάση δεν θέλουμε να τους το στερήσουμε, πρέπει να θυμηθούν να βάλουν αντισηπτικό μπαίνοντας στην πόρτα. Έχει μια σειρά συμβουλών που προσπαθούν να τις ακολουθήσουν».
Ανάγκη η υποστήριξη του υγειονομικού δυναμικού
Την ίδια ώρα που συζητούνται όλα τα παραπάνω, υπάρχει και μια ακόμα κατηγορία ανθρώπων, αυτοί που ανήκουν στο υγειονομικό προσωπικό της χώρας, που είναι στην πρώτη γραμμή και βιώνουν από την πρώτη στιγμή την κατάσταση, η οποία μέρα με τη μέρα δυσκολεύει. Οι αντοχές μειώνονται, τα κρούσματα πληθαίνουν, οι ίδιοι είναι κάθε μέρα εκτεθειμένοι στον κίνδυνο της νόσου, ενώ ταυτόχρονα έχουν πίσω τους οικογένειες που αγωνιούν διπλά.
Αυτή η κατάσταση, χρήζει άμεσα υποστήριξης, ενώ είναι δεδομένο ότι, σε περιπτώσεις όπως της Ιταλίας, ακόμα και το εξειδικευμένο και εξοικειωμένο σε δύσκολες καταστάσεις υγειονομικό προσωπικό, θα χρειαστεί την συνδρομή ειδικών της ψυχικής υγείας για να ξεπεράσει το σοκ που βιώνει.
«Την ώρα που οι άλλοι μένουν σπίτι, το υγειονομικό προσωπικό είναι σε μια κατάσταση που ενδεχομένως να αρχίσει να γίνεται άναρχη. Δεν είναι όλοι στο σπίτι. Οι εργαζόμενοι στα νοσοκομεία, οι φορείς που ασχολούνται με τους πρόσφυγες, έναν πληθυσμό σε κρίση από τον προηγούμενο καιρό, δεν είναι μπορεί να μείνει στο σπίτι. Βλέπουμε τι περνούν αυτοί οι άνθρωποι και μας θλίβει. Περνούν όλη την κατάσταση ακόμα πιο έντονα, πιο κοντά στον κίνδυνο, την αγωνία, την ανασφάλεια, τον θάνατο. Το πώς οι ίδιοι θα καταφέρουν να ανταπεξέλθουν και να κρατήσουν τις εσωτερικές τους ισορροπίες, τις ισορροπίες της οικογένειας τους και του σπιτιού τους θα είναι μια συνεχώς διαμορφούμενη διαδικασία. Η Ιταλία πλήττεται αυτή τη στιγμή με έναν πολύ δραματικό τρόπο. Αλλά ακόμα και για την Ελλάδα στην κατάσταση που είμαστε τώρα, θα ήταν σημαντικό αυτοί οι άνθρωποι να είχαν ήδη ψυχολογική υποστήριξη.
Αυτό βέβαια δεν συμβαίνει. Τα νοσοκομεία δεν είναι έτοιμα ούτε καν για τον στόχο που έχουν, πόσο μάλλον για την ψυχολογική υποστήριξη αυτών των ανθρώπων. Οπότε, με αυτά τα δεδομένα φαίνεται ότι θα είναι μια πιο μοναχική διαδικασία για τον καθένα/καθεμία. Να μείνουν στο πεδίο και να διαχειριστούν την πολυεπίπεδη αυτή κρίση-μέσα και έξω. Είναι σημαντικό να καταφέρουμε να το περάσουμε όλο αυτό, με μια φυσιολογική ροή στα νοσοκομεία, να έχουν χώρο και χρόνο να μπορέσουν να υποστηρίξουν τα περιστατικά που παρουσιάζονται και να δώσουν την υγειονομική φροντίδα που θα χρειαστεί. Αν αυτό συμβεί, από μόνο του θα είναι κάτι που θα τους δώσει σε αυτούς τους ανθρώπους μια ώθηση μέσα από την ευχαρίστηση και την ικανοποίηση, ότι λειτούργησαν αποτελεσματικά. Αυτό είναι το ευχάριστο σενάριο. Το δυσάρεστο σενάριο, καλό θα είναι προς ώρας να μην το βάζουμε στο μυαλό μας. Ωστόσο, ακόμα και γι’ αυτό αρχίζουν να δημιουργούνται ήδη κάποιες γραμμές υποστήριξης, ώστε να μπορούν οι άνθρωποι που είναι στην πρώτη γραμμή, να μιλήσουν με κάποιον ειδικό στη περίπτωση που νιώσουν να δυσκολεύονται πολύ. Αυτό είναι πολύ χρήσιμο».
«Να μείνουμε αισιόδοξοι»
Πάνω από όλα, ωστόσο, η κ. Μπελέκου στέλνει το δικό της μήνυμα αισιοδοξίας, υπομονής και συνεργασίας στα μέτρα που λαμβάνονται, ώστε σύντομα αυτή η περιπέτεια να περάσει το συντομότερο δυνατόν. Παράλληλα, δίνει και μια ιδιαίτερη ερμηνεία στις συμπεριφορές συμπολιτών μας που αγνόησαν τις απαγορεύσεις και προτίμησαν την εκδρομή στην εξοχή από τον περιορισμό στο σπίτι.
«Αυτό που βλέπουμε με τον κόσμο να βγαίνει στις παραλίες και τα πάρκα, δεν μπορώ να πιστέψω ότι είναι μια κίνηση αδιαφορίας. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι αυτή η πλευρά υπερισχύει στους συμπολίτες μου. Έχει και άλλες πλευρές. Και σχετίζεται με την «αρρυθμία» των συναισθημάτων που συζητούσαμε στην αρχή. Με τον φόβο, την αγωνία, την ανασφάλεια, το αίσθημα της απειλής, το αυξημένο stress που προκαλεί ο κίνδυνος. Όλα αυτά που νιώθω και δεν τα έχω ακόμη επεξεργαστεί, δεν είχα το χρόνο να τα μεταβολίσω. Με την άρνηση, με την απώθηση τους, κατά κάποιο τρόπο, συμπεριφέρομαι με τρόπο που θέτει σε κίνδυνο τον εαυτό μου και τους συνανθρώπους μου. Αυτό που μετράει είναι να μείνουμε αισιόδοξοι, να μείνουμε σπίτι, συνδεδεμένοι με τους γύρω. Να έχουμε υπομονή και ψυχραιμία. Μέσα στον περιορισμό λόγω των μέτρων προστασίας να βρούμε πράγματα να κάνουμε που μας ευχαριστούν και μας οργανώνουν. Και θα ανταπεξέλθουμε. Ενδεχομένως να γίνουμε καλύτεροι και πιο σοφοί άνθρωποι, αλλά αυτά θα έχουμε χρόνο να τα δούμε στο μέλλον. Προς το παρόν να μείνουμε ασφαλείς και στην πορεία υγιείς.. Θέλω να είμαι αισιόδοξη ότι παρ’ όλο που είναι άγνωστο αυτό που μας συμβαίνει καθώς και η έκβασή του, κάπως στο τέλος ή στην πορεία ενδεχομένως να βγούμε και πιο σοφοί», καταλήγει η κ. Μπελέκου.