Μια όμορφη εκδήλωση αθλητισμού, αλλά κυρίως κοινωνικής ευαισθησίας πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή, 27 Σεπτεμβρίου στο Κλειστό Γυμναστήριο Πεύκης, όπου πραγματοποιήθηκε το πρώτο Τουρνουά Επιτραπέζιας Αντισφαίρισης γα λήπτες υπηρεσιών, οικογένειες και επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας. Το τουρνουά συνδιοργάνωσαν το Οικοτροφείο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης & Προστατευόμενο Διαμέρισμα Ε.Π.Α.Ψ.Υ. Λυκόβρυσης, ο αθλητικός Σύλλογος Αθηνά Μαγκουφάνας 2004 και το τμήμα Κοινωνικής Προστασίας, Παιδείας & Εθελοντισμού του Δήμου Λυκόβρυσης – Πεύκης και αποτέλεσε την γέννηση μιας νέας, όμορφης συνεργασίας, στο πλαίσιο των δράσεων της δομής για την υποστήριξη των ωφελούμενών του.
Η ΑΜΑΡΥΣΙΑ βρέθηκε στο Κλειστό Γυμναστήριο Πεύκης και είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με την κ. Πέπη Μπελέκου, Κλινική Ψυχολόγο και Επιστημονικά υπεύθυνη του Οικοτροφείου και του προστατευόμενου διαμερίσματος της Λυκόβρυσης.
«Αυτή η εκδήλωση στην ουσία είναι και ο τρόπος που δουλεύουμε. Αν δούμε την Κοινοτική Ψυχιατρική το 2019, δεν είναι αυτή που ασκούταν στα ψυχιατρεία πριν 30 χρόνια. Οι άνθρωποι είναι στην κοινότητα με στόχο την επανένταξή τους. Σε αυτή την προσπάθεια, παίζουν μεγάλο ρόλο και οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, που μαζί με τους επαγγελματίες συνδιαμορφώνουν τους στόχους το δρόμο και τις ευκαιρίες επανένταξης. Γι’ αυτό και σε αυτό το τουρνουά παίζουν όλοι μαζί», αναφέρει αρχικά και προσθέτει:
«Για να δουλέψεις έτσι, πρέπει να υπάρχει ένα ευνοϊκό πλαίσιο. Ένας Δήμος μια κοινότητα, μια γειτονιά που δεν έχει πολλές προκαταλήψεις, δεν κάνει διακρίσεις είναι ανοικτοί στη διαφορετικότητα. Στη Λυκόβρυση, όπου λειτουργεί το Οικοτροφείο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης από το 2010, είμαστε στην ευχάριστη θέση να πούμε ότι έχουμε συμμαχίες σε και έχουμε χώρο όπου μπορούν οι άνθρωποί μας να εντάσσονται σιγά σιγά. Είναι πολύ σημαντικό να βρίσκεις ανοικτές πόρτες, καθώς χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια και χρόνος να τις ανοίξεις»
Το Οικοτροφείο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης στη Λυκόβρυση ανήκει στην Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας ( Ε.Π.Α.Ψ.Υ.), ένα από τα πρώτα Μη Κερδοσκοπικά Σωματεία στο χώρο της Κοινοτικής Ψυχιατρικής, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1988. Διαθέτει περίπου 25 στεγαστικές δομές σε Αττική και Στερεά Ελλάδα, ενώ εξυπηρετεί ετησίως περισσότερα από 3.500 άτομα, παρέχοντας υπηρεσίες ψυχικής υγείας και υλοποιώντας προγράμματα και δράσεις ενδυνάμωσης της κοινότητας προαγωγής της ψυχικής υγείας, ενάντια στο στίγμα και τον Κοινωνικό Αποκλεισμό. Το Οικοτροφείο Λυκόβρυσης λειτουργεί από το 2010, έχει 15 διαθέσιμες θέσεις φιλοξενίας, όπου οι ωφελούμενοι, διαμένουν, με στόχο την επαφή τους με την κοινότητα, την επανένταξή τους.
«Γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια όλης της θεραπευτικής ομάδας. Τακτικά βάζουμε στόχους και, στη συνέχεια προσπαθούμε να τους πετύχουμε. Οι ωφελούμενοι είναι κυρίως ενήλικες που προέρχονται από τα μεγάλα ψυχιατρεία. Αυτές οι δομές δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο τη επιταγής και της ανάγκης να κλείσουν τα άσυλα. Κατά καιρούς βγαίνουν άνθρωποι από τα μεγάλα ψυχιατρεία, όπου έχουν μείνει αρκετό καιρό και διαμένουν σε αυτά τα σπίτια της κοινότητας. Είναι το μεταβατικό στάδιο πριν την επανένταξη. Τώρα πια, είναι πιο ανοικτά αυτά τα σπίτια και μπορούν να φιλοξενήσουν κάποιον άνθρωπο από την κοινότητα που χρειάζεται ένα μεταβατικό στάδιο προκειμένου να μπορέσει να ξαναμείνει μόνος του» αναφέρει η κ. Μπελέκου.
Προϋπόθεση για να ενταχθεί κάποιος σε αυτές τις δομές είναι να έχει ψυχιατρική διάγνωση. Εντός της δομής παρακολουθούνται από τον ψυχίατρο και τον ψυχολόγο της, συνεργάζονται με τους νοσηλευτές και μαζί προσπαθούν να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες επανένταξης. Ένα σημαντικό ζήτημα της συνεργασίας, αφορά και την λήψη της φαρμακευτικής αγωγής.
«Ένα κριτήριο για να αξιολογούμε αν ο άνθρωπος πηγαίνει καλά, είναι και η μείωση της αγωγής. Ο στόχος είναι, όσο ο άνθρωπος αρχίζει να νιώθει καλύτερα με τις σχέσεις του, το περιβάλλον και τις δραστηριότητές του, να μπορεί να μειώσει και τα φάρμακα. Ερχόμενος στη δομή, γίνεται ένα Ατομικό Θεραπευτικό Πλάνο, βασισμένο στις ανάγκες του καθένα και, με διάλογο πάντα με τον ίδιο, μπαίνουν οι στόχοι. Και μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο, προσπαθεί ο ίδιος με τη βοήθεια της θεραπευτικής ομάδας να πετύχει τους στόχους αυτούς», εξηγεί.
Να βγούμε προς τα έξω…
Ο βασικός στόχος, όπως εξηγεί η κ. Μπελέκου είναι οι ωφελούμενοι να αποκτήσουν τις βάσεις, ώστε πλέον να μπορούν να επανεντάσσονται στην κοινότητα.
«Ένας άνθρωπος που έρχεται να φιλοξενηθεί, θα ξεκινήσει να κάνει πράγματα εντός δομής. Θεραπευτικές συναντήσεις με τις διάφορες ειδικότητες, με ομάδες που έχουν και ψυχολογικό, αλλά και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, όπως ομάδα αφήγησης, μουσικής, κεραμικής. Ξεκινά με ομάδες εντός της δομής και σιγά σιγά προετοιμάζεται ώστε να εντάσσεται σε ομάδες της κοινότητας, όπως πχ κάποιου Κέντρου Ημέρας που είναι στημένο πάνω στις ανάγκες αυτών των ανθρώπων. Μπορεί να πηγαίνει σε ομάδες του Δήμου, όπως η Θεατρική ομάδα, η χορωδία ή κάποια εργαστήρια. Σημαντικό είναι, περνώντας ο καιρός και εξελισσόμενος ο άνθρωπος, να εντάσσεται σε ομάδες της ίδιας της κοινότητας, που έχει και πραγματικό νόημα. Να έχουν κάποιες πρώτες συνδέσεις. Στόχος είναι κάποια στιγμή να νιώσουν ασφαλείς να πάνε και πιο κάτω».
Ένα πολύ βασικό κομμάτι της επανένταξης, ωστόσο, είναι και η εύρεση εργασίας. Είναι εύκολο να υπάρξουν ευκαιρίες για αυτούς τους ανθρώπους;
«Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες. Ωστόσο, φωτεινά παραδείγματα αποτελούν οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (ΚΟΙ.Σ.Π.Ε.), όπου υπάρχουν θέσεις για ανθρώπους με τέτοιου είδους δυσκολίες. Είναι, όμως, πολύ λίγες οι θέσεις. Στους Δήμους για παράδειγμα, στις κοινότητες, στις δομές κοινής ωφέλειας ή σε κάποιους ευρύτερους οργανισμούς, θα έπρεπε να προβλέπονται και κάποιες θέσεις που είναι στα μεταβατικά στάδια της επανένταξής τους. Η πραγματική επανένταξη είναι αυτή. Σε πραγματικές συνθήκες. Η ενδυνάμωση περνάει μέσα από αυτό».
Όπως αναφέρει, στο οικοτροφείο υπάρχει διαρκής πληρότητα, όμως, η δομή είναι από αυτές που διαθέτουν και τα λεγόμενα «προστατευόμενα διαμερίσματα».
«Είναι επίσης ένα μεταβατικό στάδιο προς την ημιαυτόνομη διαβίωση. Να βρεθεί σε θέση να ζήσει και μόνος του. Έχουμε ένα προστατευόμενο διαμέρισμα στο Ηράκλειο, που ανήκει στο οικοτροφείο. Είναι τεσσάρων θέσεων και αυτή τη στιγμή είναι πλήρες. Μένουν τέσσερις άνδρες που έχουν φτάσει σε ένα επίπεδο που μπορούν να φροντίζουν τον εαυτό τους, να ορίζουν οι ίδιοι την καθημερινότητά τους με λιγότερη υποστήριξη από εμάς», αναφέρει η κ. Μπελέκου και εξηγεί:
«Όταν κάποιος περάσει στην πιο ημιαυτόνομη διαβίωση, δεν στοχεύουμε απαραίτητα σε ένα επόμενο στάδιο. Δεν είναι μόνο το πώς μπορείς να προσαρμοστείς, αλλά είναι και η κοινωνική συνθήκη που δυσκολεύει έναν άνθρωπο να νοικιάσει σπίτι. Το αμέσως επόμενο στάδιο, που μπορεί να μην είναι για όλους το ίδιο, μπορεί να είναι μια επιστροφή στην οικογένεια, αν έχουν φτιάξει κάποιες συνθήκες και μπορεί να τον δεχθεί πίσω. Εκεί, βέβαια, υπάρχουν άλλες παράμετροι. Σε τι φάση είναι η οικογένεια, πώς είναι οι γονείς του κλπ. Δεν είναι εύκολο. Υπάρχει πολύ στενή συνεργασία με την οικογένεια. Όταν έρχεται για πρώτη φορά ένας άνθρωπος εδώ, η κατάσταση στο σπίτι και η σχέση με την οικογένεια είναι μπερδεμένες, φορτισμένες με δύσκολα συναισθήματα, ενδεχομένως με θυμό. Από τις προτεραιότητες που δίνουμε είναι να κάνουμε παράλληλα και συναντήσεις με τις οικογένειες. Να υπάρξει μια σύνδεση, να μην επιβαρύνεται το άτομο. Δεν είναι εύκολο, θέλει πολλή προσπάθεια, αλλά είναι σημαντικό. Ούτε να αποκοπεί από την οικογένειά του, αλλά ούτε να μπει σε μια συμβιωτική σχέση, όπως ενδεχομένως ήταν πριν έρθει στη δομή».
Κάθε περίπτωση είναι μοναδική
Όπως είναι λογικό, δεδομένου ότι κάθε περίπτωση είναι μοναδική, δεν μπορεί να υπάρξει μια εκτίμηση του μέσου χρόνου παραμονής στη δομή. Η πραγματικότητα είναι αυτή που περιγράφει η καταρτισμένη επιστήμονας.
«Τα οικοτροφεία μπορεί να είναι για κάποιους ανθρώπους και δια βίου. Τα προφίλ που έχουν αυτές οι δομές ληπτών υπηρεσιών δεν είναι ίδια για όλους. Γι’ αυτό και κάνουμε Εξατομικευμένο Θεραπευτικό Πλάνο, το οποίο συνδέεται με τις δυνατότητες του καθενός και μέχρι εκεί που μπορεί να φτάσει. Μπορεί να μείνει αρκετά χρόνια ή να βάλουμε στόχο το προστατευόμενο διαμέρισμα, οπότε μέσα σε ένα χρονικό διάστημα να καταφέρει να πάει ή να γυρίσει στο σπίτι του. Υπάρχουν περιπτώσεις σύντομης φιλοξενίας, αν η οικογένεια έχει, για παράδειγμα, ένα πρόβλημα που για κάποιο διάστημα ο λήπτης χρειάζεται να βρει φιλοξενία ή αν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα στη μεταξύ τους σχέση. Οι άνθρωποι ενδεχομένως θα μείνουν αρκετό καιρό προκειμένου να επανακτήσουν τη ζωή τους και να την κερδίσουν πίσω. Αυτό ισχύει κυρίως για τους χρόνιους ασθενείς. Παλιά έρχονταν ασθενείς που είχαν μείνει 20 χρόνια στο ψυχιατρείο. Εκεί υπάρχει μια δυσκολία να ξεχωρίσεις τι οφείλεται στην ψύχωση και τι στον ιδρυματισμό. Αυτός είναι ένας άνθρωπος που θα χρειαστεί περισσότερο χρόνο».
Παρά τη δυσκολία του εγχειρήματος και το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία δεν ήταν πάντα δεκτική στη διαφορετικότητα, η ίδια εντοπίζει μια νότα αισιοδοξίας που πηγάζει από την μικρή, αλλά διαρκώς αυξανόμενη αλλαγή της αντιμετώπισης από την κοινωνία.
«Ξέρω πολύ καλά ότι δεν θα αλλάξουν όλα. Είμαι, όμως, αισιόδοξη. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να μπορέσεις να εκτιμάς τις μικρές αλλαγές που έχουν γίνει ή την πορεία που χρειάζεται να γίνει. Θεωρώ ότι σε σχέση με κάποια χρόνια πριν, έχουν γίνει σημαντικά βήματα στις κοινότητες. Δεν σημαίνει ότι είναι όλες ανοικτές ή ότι δεν υπάρχουν οι διακρίσεις και το στίγμα. Ωστόσο, γίνονται προσπάθειες από τους ίδιους τους ασθενείς, τους επαγγελματίες και άλλους κοινωνικούς φορείς. Έχουμε δει ότι σιγά σιγά ανοίγει χώρος. Γινόμαστε πιο ανοικτοί, γινόμαστε άνθρωποι με λιγότερες προκαταλήψεις, ακούμε λίγο περισσότερο. Νομίζω ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα. Συνήθως γκρινιάζουμε γιατί το όραμα τριών δεκαετιών πριν, να κλείσουν τα ψυχιατρεία, σαφώς και δεν έχει πραγματοποιηθεί. Δεν έχουν σταματήσει να παράγονται χρόνιοι ασθενείς, δεν υπάρχουν κοινοτικές δομές ώστε να ακολουθήσουν έναν άνθρωπο σε μια υποτροπή ή ένα επεισόδιο ψυχικής νόσου που μπορεί να έχει, ωστόσο, έχουν γίνει πολύ σημαντικές προσπάθειες. Το ιδανικό που είναι να κλείσουν τα ψυχιατρεία, το στοχεύουμε για το μέλλον. Να υπάρχουν κλίνες για αυτούς τους ανθρώπους στα γενικά νοσοκομεία, να υπάρχουν σε κάθε τομέα Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Κέντρα Ημέρας, ΚΟΙ.Σ.Π.Ε., ώστε ένας άνθρωπος να μπορεί να βρίσκει τη φροντίδα στην κοινότητα και όχι να χρειάζεται να αποκόπτεται, να νοσηλεύεται για όσο χρειαστεί γιατί εκείνο το διάστημα στερούνται πράγματα».
Γονιδιακό ή επίκτητο;
Όσο για το μονίμως αναπάντητο ερώτημα, αν οι ψυχικές νόσοι είναι μια γονιδιακή κατάσταση ή επίκτητη από το περιβάλλον του ασθενούς, η κ. Μπελέκου δίνει μια άκρως ενδιαφέρουσα απάντηση.
«Αυτό που ξέρουμε είναι ότι υπάρχουν κάποια γονίδια που έχουν «χρεωθεί» για ευαλωτότητα, αλλά σαφώς συνδράμει πολύ σε αυτό και το περιβάλλον. Γι’ αυτό και λέμε ότι σύντομα η πρώτη αιτία θανάτου στον κόσμο θα είναι η κατάθλιψη. Σαφώς έχει επηρεάσει η οικονομική κρίση εδώ και μια δεκαετία σε συνδυασμό με το άγχος και την κατάθλιψη. Μπορεί να επηρεάσει ανθρώπους που έχουν μεγαλύτερη ευαλωτότητα, πιο χαλαρούς συνδέσμους, στην οικογένεια, λιγότερο κοινωνικό δίκτυο. Αυτή η κρίση ήρθε και μας δίδαξε ότι το να περνάς στην αντίπερα όχθη, δεν είναι τόσο δύσκολο. Εκεί που νομίζαμε ότι οι υγιείς άνθρωποι είμαστε αλώβητοι για όλη μας τη ζωή, έρχεται αυτή η δεκαετία και βλέπουμε γύρω μας ανθρώπους να δυσκολεύονται που μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν μια χαρά.
Τα… σημάδια του σώματος
«Είναι πολύ σημαντικό μια οικογένεια να μπορεί να διακρίνει κάποια σημάδια και να είναι ανοικτή σε μια επίσκεψη στον ειδικό. Παλαιότερα υπήρχε το στίγμα και η οικογένεια δυσκολευόταν πολύ να ζητήσει βοήθεια και να δεχθούν ότι υπάρχει μια δυσκολία. Τα πρώιμα σημάδια των ψυχώσεων είναι από την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή. Εκεί χρειάζεται να έχουν και οι οικογένειες τα αισθητήριά τους, όταν έχουμε ένα παιδί που μπορεί να είναι πιο απομονωμένο, να φέρεται παράξενα, να κλίνεται, χρειάζεται να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό. Κάτι άλλο που μπορούμε να σκεφτούμε είναι να φροντίσουμε τον εαυτό μας και να βρίσκουμε τρόπους αντιμετώπισης του στρες και της στενοχώριας. Να μη φοβόμαστε να επισκεφτούμε έναν ειδικό να πάρουμε μια γνώμη, να κάνουμε πράγματα για τον εαυτό μας. Αλλά, σίγουρα μας δίνει σημάδια και το σώμα μας. Τα μυαλό μπορεί να μην πηγαίνει, αλλά το σώμα δίνει σημάδια. Αν τα αφουγκραστούμε, μπορούμε να προλάβουμε κάποια πράγματα
Ο σύγχρονος προσανατολισμός της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, που είναι το μοντέλο ανάρρωσης, με βάση αυτό το οποίο δουλεύουμε κι εμείς, ορίζει ως ανάρρωση όχι την παντελή εξαφάνιση των συμπτωμάτων, όσο η δυνατότητα επανένταξης. Ένας άνθρωπος μπορεί να έχει συμπτώματα, αλλά να μπορεί στην καθημερινότητά του να τα διαχειρίζεται καλά, να μην τον αποκόπτουν από δραστηριότητες της ζωής, να είναι λειτουργικός. Και αυτό στην ουσία είναι ανάρρωση. Δεν υπάρχει αυτό το μη ιάσιμο που λέγαμε 30 χρόνια πριν».