Το τμήμα θεατρικού Παιχνιδιού του ΠΕ.Α.Π. Δήμου Λυκόβρυσης – Πεύκης ολοκληρώνοντας τα μαθήματα για καλοκαίρι παρουσίασε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της δουλειάς του πρόσφατα σε μια εορταστική ατμόσφαιρα στην Αίθουσα Μανόλης Αναγνωστάκης. Με πολύ κέφι, ανεξάντλητη φαντασία και αρκετή δημιουργικότητα οι μικροί φίλοι του ΠΕ.Α.Π. έπαιξαν θέατρο, ανέδειξαν τα ταλέντα και τις κλίσεις τους μέσα από ιδιαίτερους ρόλους, ταξιδεύοντας ταυτόχρονα όλους εμάς σε κόσμους μυθικούς.
Η πρόεδρος του ΠΕ.Α.Π. Μαρίνα Πατούλη – Σταυράκη αναγνωρίζοντας το εκπαιδευτικό έργο των θεατρολόγων – παιδαγωγών του θεατρικού παιχνιδιού καθώς και την αγάπη με την οποία το έχουν αγκαλιάσει όλοι οι συμμετέχοντες σημειώνει τα εξής: «Αποδίδουμε ιδιαίτερη έμφαση στην αξία του θεάτρου αφού επιτελεί διττό ρόλο στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών, ψυχαγωγικό και παιδαγωγικό. Μέσα από το θέατρο μπορούμε να μεταδώσουμε στα παιδιά μας τη σημασία των σωστών προτύπων αλλά και μηνύματα για τις ηθικοπνευματικές αξίες, τα ανθρωπιστικά ιδεώδη, τα ιδανικά και τους στόχους που πρέπει να κατευθύνουν τη ζωή τους. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στις θεατρολόγους μας καθώς και σε όλα τα παιδιά και τους γονείς που επιλέγουν να αξιοποιούν σωστά και δημιουργικά το χρόνο που τους απομένει».
Το Θεατρικό Παιχνίδι στη ζωή των παιδιών
«…Στο παιδί πρέπει να δίνεται – παράλληλα με τη μόρφωση – και η ευκαιρία για αναψυχή και διασκέδαση. Η κοινωνία και το Κράτος οφείλουν να κάνουν κάθε προσπάθεια γι’ αυτό το σκοπό…». Η φράση αυτή περιλαμβάνεται στην Παγκόσμια Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Παιδιού και απηχεί τη σημασία και την αξία του θεατρικού παιχνιδιού στην ανάπτυξη των παιδιών μας.
Ένας από τους δημοφιλέστερους τρόπους να προσφέρουμε στα παιδιά μας ψυχαγωγία –ειδικά στις μέρες μας- είναι μέσα από το Θεατρικό Παιχνίδι. Πολύ συχνά όμως, γίνεται λόγος για αυτό και πολύ εύλογα, θα αναρωτιόταν κάποιος: τι ακριβώς είναι το θεατρικό παιχνίδι;
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να οριστεί το Θεατρικό Παιχνίδι. Ένας από αυτούς αναφέρει, ότι είναι το δημιουργικό παιχνίδι που γίνεται σε μια ομάδα παιδιών, με στόχο την κίνηση, την έκφραση, αλλά και την προσωπική τους ευχαρίστηση. Είναι το παιχνίδι εκείνο που είναι εμπνευσμένο από το θέατρο, χωρίς όμως ο σκοπός του να είναι η παρουσίαση ενός θεατρικού έργου. Η έμφαση δίνεται περισσότερο στη διαδικασία και όχι στο αποτέλεσμα.
Βιωματικές δραστηριότητες… για να ανακαλύψουν τον εαυτό τους
Στόχος μιας τέτοιας βιωματικής δραστηριότητας είναι, μέσω της θεατρικής αγωγής και της δημιουργικής έκφρασης, να μπορέσουν τα παιδιά να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και να καλλιεργήσουν ικανότητες/δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας, αλλά και να εκτονώσουν την ενεργητικότητά τους με έναν δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο. Με άλλα λόγια, να χαλαρώσουν, να εκφραστούν, να χαρούν, να γελάσουν και τελικά να μπορέσουν με έναν έμμεσο τρόπο να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν κάνοντας χρήση όλων των δυνατοτήτων τους.
Μέσα από διάφορες δραστηριότητες, όπως η μίμηση, η παντομίμα, ο αυτοσχεδιασμός αλλά και ασκήσεις που ενεργοποιούν τις αισθήσεις, το παιδί έρχεται σε επαφή με τον εσωτερικό του κόσμο, αλλά και το περιβάλλον του. Εκφράζεται και διοχετεύει δημιουργικά την ενέργεια του, ενώ παράλληλα ενδυναμώνεται η αίσθηση της ομαδικότητας και ενισχύονται η σκέψη του, τα συναισθήματά του και η φαντασία του. Tο παιδί καταφέρνει να εξωτερικεύει τις προσωπικές του εμπειρίες, ιδέες και συναισθήματα σε ποικίλες εκφραστικές μορφές, αλλά και να εκφράζει ελεύθερα και αβίαστα τον ψυχικό του κόσμο και την προσωπική του γνώμη. Προσεγγίζοντας τον κάθε ρόλο, παράλληλα, διαλέγει κι ένα νέο τρόπο επικοινωνίας. Με άλλα λόγια, είναι ένα δημιουργικό συμβάν ύπαρξης και ελεύθερης έκφρασης, που προσφέρει στα παιδιά άμεση ικανοποίηση.
Σημαντική η συμβολή στην κοινωνική παιδεία των μικρών μας
Επίσης, το θεατρικό παιχνίδι συμβάλλει στην κοινωνική παιδεία του παιδιού. Τα θεατρικά προγράμματα μπορούν να ενδυναμώσουν το παιδί που παίρνει μέρος σ’ αυτά, σε ένα παιχνίδι ρόλων και αλήθειας, να το βοηθήσει να κατανοήσει τη θέση του «άλλου» και να το ευαισθητοποιήσει κοινωνικά, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Μέσα από αυτό, το παιδί δεν αγγίζει απλώς ένα ζήτημα, αλλά το βιώνει. Το θέατρο ανάγεται έτσι σε ένα δυνατό ερέθισμα για περαιτέρω προβληματισμό και συζήτηση. Ταυτόχρονα, μέσα από τη δημιουργία μιας ιστορίας-παραμυθιού σταδιακά συνειδητοποιεί τα όρια της φαντασίας και του πραγματικού.
Είναι ανάγκη να δοθεί στο παιδί, αλλά και τον έφηβο, η δυνατότητα να πειραματιστεί, να απελευθερώσει το σώμα του, να χαρεί, να παίξει έτσι ώστε –παράλληλα- να αποκομίσει γνώσεις και εμπειρίες.
Τι εισπράττουν τα παιδιά μέσα από το θεατρικό παιχνίδι;
Τα οφέλη του θεατρικού παιχνιδιού είναι πολλά και διαφορετικά. Τα παιδιά μέσα από τη συμμετοχή τους σε αυτό:
– Έρχονται σε «γνωριμία» με τον κόσμο και ανακαλύπτουν πτυχές της ζωής και της ανθρώπινης ύπαρξης τις οποίες δεν γνώριζαν. Το θεατρικό παιχνίδι προσφέρει στα παιδιά την ευκαιρία να εξερευνήσουν, να πειραματιστούν, να εκφραστούν αυθόρμητα, ώστε να οδηγηθούν ομαλά στο στόχο του θεατρικού παιχνιδιού που δεν είναι άλλος από την απόκτηση μιας ολόπλευρα αναπτυγμένης προσωπικότητας, με ανεξάρτητη σκέψη και δημιουργική φαντασία.
– Αναπτύσσουν διάφορες ικανότητες, όπως κοινωνικότητα, σεβασμό, δημιουργικότητα, αίσθημα ευθύνης, συνεργασία, πρωτοβουλία. Το θεατρικό παιχνίδι λειτουργώντας σαν μια μικρή κοινωνική ομάδα, η οποία είναι δημοκρατικά οργανωμένη και με κανόνες, δημιουργεί ένα κλίμα αλληλεγγύης, φιλίας, συντροφικότητας και κοινωνικότητας. Μέσα από το παιχνίδι συνειδητοποιούν την έννοια της δικαιοσύνης, της ισότητας, της συνεργασίας ενώ ανακαλύπτουν για πρώτη φορά την έννοια της αυτογνωσίας. Παίζοντας μέσα στην ομάδα βιώνουν με τον καλύτερο τρόπο την παιδική ηλικία, αλλά παράλληλα υπακούουν με προθυμία στους κανόνες του παιχνιδιού και της ομάδας.
– Ασκούνται ακόμα στο να παρατηρούν, να βλέπουν, ν’ ακούν και ν’ απαντούν, να κατανοούν και να γίνονται κατανοητά. Έτσι, είναι ευνόητο ότι τα παιδιά καλλιεργούν την κοινωνικότητα και την συλλογικότητα. Το θέατρο είναι συλλογική δραστηριότητα. Δεν υπάρχει θεατρική πράξη χωρίς συλλογική δραστηριότητα, συνεργασία μιας ομάδας. Μέσα απ’ αυτό, το παιδί μπορεί να έρθει σ’ επαφή με την έννοια και την λειτουργία της ομάδας. Μαθαίνει πώς μπορεί να είναι κανείς δημιουργικός, να δέχεται και να προσφέρει στους άλλους, μαθαίνει τη γενναιοδωρία και τη συνεργασία.
– Καταφέρνουν να επικοινωνούν, να μοιράζονται, να καταλαβαίνουν τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν. Με τον ίδιο τρόπο που γνωρίζουν τον εαυτό τους, γνωρίζουν και τους άλλους, κι έτσι δεν φοβούνται να ανοιχτούν απέναντί τους και δε διστάζουν να αποκαλυφθούν.
– Διασκεδάζουν ενώ παράλληλα ενισχύεται η αισθητική καλλιέργεια, η γλωσσική ανάπτυξη και επιτυγχάνεται η ψυχική εκτόνωση.
– Επίσης, πολλές φορές μέσω των διαφορετικών δραστηριοτήτων προσεγγίζουν προβλήματα που τους περιβάλλουν μαθαίνοντας να βρίσκουν μόνα τους λύση σε ότι τους απασχολεί. Έτσι, καταπολεμάται η δειλία και κατά επέκταση τονώνεται η αυτοπεποίθησή τους.
– Κατακτούν τη γνώση μέσα από την αίσθηση, χωρίς να χρειάζεται να αποστηθίσουν ή να παπαγαλίσουν.
– Αναπτύσσουν σταδιακά τη δυνατότητα της αυτοέκφρασης (λεκτικής και μη λεκτικής). Με το θεατρικό παιχνίδι τα παιδιά μπορούν να αποδεσμεύσουν τις δημιουργικές τους ικανότητες, να απελευθερώσουν την φαντασία τους και να οδηγηθούν στην αβίαστη επικοινωνία και στην καλλιέργεια των ανθρωπίνων σχέσεων. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό στο νηπιαγωγείο, όπου τα παιδιά, εξαιτίας του περιορισμένου λεξιλογίου, δεν μπορούν να εκφράσουν με το λόγο τις ψυχικές τους -ευχάριστες ή δυσάρεστες- καταστάσεις.
– Κατακτούν τον έλεγχο του σώματός τους, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς τους. Το θεατρικό παιχνίδι, βοηθάει τα παιδιά να έρθουν σε επαφή και γνωριμία με το σώμα τους και τελικά να αναπτύξουν τον έλεγχο του. Ως προς τον εσωτερικό τους κόσμο, ερχόμενα σε επαφή με τα αισθήματά τους, μπορούν να τα γνωρίσουν, να εξοικειωθούν με αυτά και τελικά να τα βιώσουν, αλλά και να τα ελέγξουν. Μιμούμενο π.χ. ότι κλαίει εκφράζει τη θλίψη του και μαθαίνει ότι δεν είναι κακό να κλαίει. Επίσης, παίζοντας κάτι που φοβάται μπορεί να το βοηθήσει να εξοικειωθεί και ίσως ξεπεράσει τους φόβους του.
Το Θεατρικό Παιχνίδι στο σχολείο
Πέρα από τη ψυχαγωγική αποστολή του, ιδιαίτερα σημαντική είναι και η παιδαγωγική του διάσταση. Στο σημερινό σχολείο, το θεατρικό παιχνίδι στα χέρια του εκπαιδευτικού μπορεί να γίνει το μέσο για να γίνουν αντιληπτές οι ανθρώπινες σχέσεις και τα προβλήματά τους μιας και αποτελεί πεδίο κοινωνικής δράσης. Το θεατρικό παιχνίδι μέσα στο πλαίσιο της σχολικής τάξης παίρνει τη μορφή της Θεατρικής Αγωγής. Σκοπός της δεν είναι μόνο να παρακολουθήσουν τα παιδιά κάποιες θεατρικές παραστάσεις, αλλά, να διαμορφώσει ένα μελλοντικό ενεργό και ευαισθητοποιημένο πολίτη σε θέματα κοινωνικά ή περιβαλλοντικά, μα κυρίως σε ζητήματα της καθημερινής ζωής.
Στις μέρες μας, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει ενισχύσει και προωθήσει τη «Θεατρική Αγωγή» συμπεριλαμβάνοντάς την στο αναλυτικό ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια αυξάνεται και η προθυμία των εκπαιδευτικών να χρησιμοποιήσουν το θεατρικό παιχνίδι και ως «διδακτικό μέσο» στην παιδαγωγική τους πρακτική. Επίσης, έχει παρατηρηθεί όλο και μεγαλύτερη εμπλοκή των σχολικών μονάδων στην οργάνωση και πραγματοποίηση σπουδαίων σχολικών παραστάσεων, όπου σε πρώτο ρόλο οι μαθητές αυτοεκφράζονται, συνεργάζονται και παρακάμπτουν τις τυχόν διαφορές τους ενώ ο δάσκαλος έχει το ρόλο του Εμψυχωτή- σκηνοθέτη.
Πιο συγκεκριμένα, η Θεατρική Αγωγή:
– Βοηθά στην γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών,
– βοηθά στην ανάπτυξη της φαντασίας των παιδιών,
– βοηθά στην κατανόηση του κοινωνικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος όπου ζουν και μεγαλώνουν τα παιδιά,
– βοηθά στην αναγνώριση της αξίας της συνεργασίας και της αρμονικής συνύπαρξης στην ομάδα,
– βοηθά στην αποδοχή και το σεβασμό της διαφορετικότητας των συμμαθητών (διγλωσσία, θρησκευτικές, πολιτισμικές, κοινωνικές, φυλετικές διαφορές, σωματική ή διανοητική αναπηρία),
– βοηθά στην γνώση μεγάλων ιστορικών γεγονότων, του πολιτισμού και των παραδόσεων και άλλων λαών (Διαπολιτισμική Εκπαίδευση),
– βοηθά στην ανάπτυξη κριτικής ικανότητας,
– βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικής ευαισθησίας
– δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να διασκεδάζουν καθώς το θέατρο και το θεατρικό παιχνίδι τους επιτρέπει να αυτοσχεδιάσουν και να μάθουν χωρίς πίεση και άγχος.
Το θεατρικό παιχνίδι βοηθά στη βελτίωση της συμπεριφοράς
Γενικά, οι εκπαιδευτικοί που υλοποιούν προγράμματα Θεατρικής Αγωγής στις τάξεις τους, έχουν σαν απώτερο σκοπό να επιδράσουν θετικά στη γενικότερη σχολική συμπεριφορά των μαθητών, αφού προλαμβάνουν την εκδήλωση αρνητικών συμπεριφορών που βλάπτουν τόσο τους ίδιους, όσο και τις σχέσεις τους με τους συμμαθητές τους και με τους δασκάλους τους. Η σχολική τάξη αυτόματα μεταμορφώνεται σε ομάδα. Οι μαθητές μέσα από το «παίξιμο ρόλων» και την «προσποίηση», διοχετεύουν τη συναισθηματική τους φόρτιση, τις εντάσεις, το θυμό, την επιθετικότητα, εγκαταλείπουν παγιωμένες στερεοτυπικές ή ρατσιστικές απόψεις, αποδέχονται τη διαφορετικότητα και χτίζουν μια περισσότερο υγιή προσωπικότητα. Νιώθουν χαρούμενοι και ικανοποιημένοι. Με απλό τρόπο, δηλαδή τη σωματική άσκηση, τους αυτοσχεδιασμούς, την εναλλαγή ρόλων, τη δραματοποίηση, την παντομίμα, τα οπτικοακουστικά ερεθίσματα και τη δημιουργία περιβάλλοντος δράσης, περνούν μηνύματα για ηθικές αξίες και γενικότερα για τη ζωή και γίνονται ένα ισχυρό διδακτικό εργαλείο.
Τέλος, ένα παράπλευρο όφελος του Θεατρικού παιχνιδιού στο σχολείο είναι ότι και ο ίδιος ο δάσκαλος γνωρίζει καλύτερα το μαθητή του. Παράλληλα αποκτά βαθύτερη άποψη για την ψυχοσωματική συγκρότηση, τη σκέψη και τη συναισθηματική νοημοσύνη των μαθητών του.
Θέατρο για τα παιδιά δεν είναι μόνο η παράσταση που παρακολουθούν. Αντίθετα, πρόκειται για μια βαθύτατα παιδευτική διαδικασία που ξεκινά από τις αρχέτυπες ανάγκες του ανθρώπου για δράση (παιχνίδι), παραλλαγή και θέαση του κόσμου (Κουρετζής, 2001).
Λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα παραπάνω, όλοι θα έπρεπε να επιδιώκουμε να παίζουμε περισσότερο με τα παιδιά. Γιατί το παιχνίδι δεν είναι απαραίτητο μόνο για τα παιδιά, αλλά και για τους «μεγάλους». Γιατί μέσα στο παιχνίδι ο άνθρωπος βρίσκει πολλά πράγματα που έχει ξεχάσει από τότε που η ηλικία, το άγχος, ο ανταγωνισμός, η ίδια η ζωή, του επέβαλλε να «παίζει » τον ρόλο του «μεγάλου «. Γι’ αυτό, παίζοντας περισσότερο με τα παιδιά, μήπως μπορεί ο καθένας από μας να ανακαλύψει ξανά πολλά πράγματα για τον εαυτό του αλλά και για τον κόσμο γύρω του; Ίσως τότε να γίνουμε ευτυχέστεροι κι εμείς και τα παιδιά.
