Tο Σάββατο 23 Σεπτεμβρίου 2023, ο ναός της Παναγίας Νεραντζιώτισσας στο Μαρούσι εόρτασε τη συμπλήρωση εκατό ετών από την επαναλειτουργία του. Ήταν το 1923, όταν η ιστορική εκκλησία εγκαινιάστηκε ξανά, ύστερα από έναν περίπου αιώνα ερήμωσης και καταστροφών, αφού αναστηλώθηκε με προσοχή, χάρις στις προσπάθειες του φιλολόγου Χρήστου Ηλιόπουλου.
Την επέτειο τίμησε ο ναός με την οργάνωση μιας επιστημονικής ημερίδας, υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Κηφισιάς, Αμαρουσίου και Ωρωπού, και με αντικείμενο τη σημασία της Νεραντζιώτισσας για την ιστορία και τον πολιτισμό του Αμαρουσίου, τις προσπάθειες για τη συντήρησή της και άλλες πτυχές της πορείας της στο διάστημα αυτών των 100 ετών. Την επιστημονική επιμέλεια της ημερίδας είχαν ο ιστορικός Νίκος Μοσχονάς, Διευθυντής Ερευνών ε.τ. στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και ο Γιώργος Πάλλης, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην ανακαινισμένη αίθουσα του ναού της Νεραντζιώτισσας, με τη φροντίδα του εφημερίου π. Νικοδήμου και των ενοριτών. Παρά το ζεστό απόγευμα, η προσέλευση υπήρξε μεγάλη και το ενδιαφέρον του κοινού αμείωτο, παρά το γεγονός ότι οι ομιλίες διήρκεσαν περισσότερο από δύο ώρες.
Την ημερίδα άνοιξε με θερμή προσλαλιά του ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ. Κύριλλος, αναφερόμενος στην αποστολή του ναού ως μητροπολιτικό παρεκκλήσιο και τονίζοντας, μεταξύ άλλων, τη σημασία της συνεργασίας με την Αρχαιολογική Υπηρεσία για την προστασία των θρησκευτικών μνημείων της μητρόπολης.
– Ο πρώτος ομιλητής, Γιώργος Πάλλης, αναφέρθηκε στο χρονικό της εκατονταετίας, εξιστορώντας τα γεγονότα και τα πρόσωπα που σφράγισαν την ιστορία του ναού από το 1923 μέχρι σήμερα: τον Χρήστο Ηλιόπουλο, τη δολοφονία των νεωκόρων το 1930, τα χρόνια του ιερομονάχου Αθανασίου Χαμακιώτη, την κατασκευή του υπόγειου κόμβου δίπλα στο μνημείο το 1996 και τη σύγχρονη ζωή του.
-Ο Νίκος Μοσχονάς έκανε μια εκτενή παρουσίαση του σωζόμενου αγιογραφικού διακόσμου του ναού της Νεραντζιώτισσας, θέλοντας να αναδείξει όσα δεν αντιλαμβάνεται ένας προσκυνητής με μια πρώτη ματιά.
-Η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής Θεοδώρα Τζεφέρη, αναφέρθηκε στα προχριστιανικά αρχαιολογικά ευρήματα στον ναό της Παναγίας Νεραντζιώτισσας, στα οποία κυριαρχούν οι επιτύμβιες επιγραφές από την εποχή της ακμής του αρχαίου δήμου Άθμονον, κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.
-Στη συνέχεια, η Δήμητρα Πέτρου, επίσης αρχαιολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, μίλησε για την επανεύρεση γλυπτών από το «πρόχειρο και προσωρινό αρχαιολογικό μουσείο» της Παναγίας Νεραντζιώτισσας το 2018, κατά τις εργασίες ανάπλασης του αυλόγυρου του ναού. Τότε αποκαλύφθηκαν πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά αρχαίων και βυζαντινών χρόνων, τα οποία είχε κτίσει μέσα στην εξέδρα της αυλής ο π. Αθανάσιος, στα χρόνια της Κατοχής, για να μην κλαπούν από τους Γερμανούς.
-Η Τμηματάρχης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, Νίκη Βασιλικού, εξέθεσε κατόπιν το χρονικό των έργων συντήρησης και αποκατάστασης που έχει εκτελέσει η Αρχαιολογική Υπηρεσία στον ναό από το 1923. Ιδιαίτερα στάθηκε στις ανασκαφές που έχουν γίνει πέριξ του ναού με αφορμή αυτά τα έργα, αλλά και στην παρέμβαση της Εφορείας ώστε ο υπόγειος κόμβος να κατασκευαστεί σε απόσταση από αυτόν και όχι δίπλα του.
-Η Νίκη Τσιρώνη, ιστορικός από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, ανέπτυξε το θέμα «Θεοτόκος. Η χάρη των ονομάτων», ολοκληρώνοντας την ημερίδα με μια θεολογική θεώρηση των επωνυμιών της Θεοτόκου και της σημασίας τους.
Στο τέλος της εκδήλωσης έγινε μια σύντομη παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Μοσχονά «Παναγία Νεραντζιώτισσα, το ιερό θησαύρισμα του Μαρουσιού», του πρώτου που αναφέρεται διεξοδικά στην ιστορία και την αρχαιολογική σημασία του ναού.
-Επιλογικά μίλησαν ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ. Κύριλλος και ο εφημέριος του ναού π. Νικόδημος. Στόχος των διοργανωτών είναι οι συμβολές των ομιλητών να συγκεντρωθούν σε μια έκδοση, ώστε η νέα γνώση που αποκομίστηκε να είναι διαθέσιμη σε όλους.
Ευχόμαστε η πρόθεση αυτή να γίνει πράξη, καθώς πολύ σπάνια έχουμε την ευκαιρία να βρίσκουμε συγκεντρωμένους τόσους επιστήμονες χάριν ενός μνημείου της πόλης μας.
