Τον Αύγουστο του 2004, λίγες μέρες πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, συζητούσα με τον Γιάννη Σμαραγδή στο σπίτι του στο Χαλάνδρι, για την ταινία του «Σπύρος Λούης», που είχε γυρίσει για λογαριασμό του Δήμου Αμαρουσίου, εν όψει των Αγώνων. Πάνω στη κουβέντα μας, μου είχε πει (και το είχαμε πρώτοι αποκαλύψει) ότι ετοίμαζε ταινία για τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, «ο οποίος πρέπει να προβληθεί ως Έλλην, επειδή πολλοί Ευρωπαίοι τον θεωρούν Ισπανό», όπως μου είχε πει. Αυτό που μου είχε πει επίσης (και δεν το είχαμε δημοσιεύσει μετά από παράκλησή του), ήταν το γεγονός ότι ο διάσημος συνθέτης Βαγγέλης Παπαθανασίου είχε δεχθεί να γράψει τη μουσική της ταινίας αφιλοκερδώς. Αυτά για την ιστορία.
Η «εθνική ταινία» (όπως την αποκαλεί ο σκηνοθέτης) για τον Γκρέκο μετά από τρία χρόνια είναι ήδη έτοιμη και τη στιγμή που διαβάζετε αυτό το κείμενο, θα έχει ξεκινήσει η προβολή της. Είναι μια φιλόδοξη υπερπαραγωγή, τη μουσική της οποίας έχει γράψει ο Vangelis.
Πρόκειται για μια ταινία η οποία εκφράζει όχι μόνο το «μέγα πάθος» του ασυμβίβαστου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου για την ελευθερία και την τελειότητα, αλλά και το μεγάλο πάθος του Γιάννη Σμαραγδή να βγάλει προς τα έξω την ελληνικότητα του Γκρέκο, πράγμα που πετυχαίνει μέσα από την αυθεντική φωτογραφία και από τα ακούσματα της ταινίας, στην οποία ακούγεται όχι μόνον η ελληνική γλώσσα, αλλά και τα ιταλικά και τα ισπανικά, πέραν των αγγλικών που συνδέουν με την αφήγηση όλη την ιστορία.
Η υπόθεση ξεκινά από τις αυλές της Κρήτης και περνώντας μέσα από τη Βενετία της Ιταλίας φτάνει στο Τολέδο της Ισπανίας, όπου ο ανικανοποίητος και ασυμβίβαστος μεγάλος ζωγράφος έρχεται αντιμέτωπος με τον μεγαλύτερο εχθρό του, την Ιερά Εξέταση. Η ιστορία του Ελ Γκρέκο, ο οποίος δεν φαίνεται να θέλει να υποχωρεί στη μάχη με την άρχουσα τάξη της εποχής του, συνδυάζει ασυνήθιστο ηρωισμό, αγάπη, προδοσία, αλλά και τη δύναμη ενός άντρα, που θέλει να ξεπεράσει την άγνοια και τη βαρβαρότητα.
Στην ταινία, ο Γκρέκο, όπως τον παρουσιάζει ο Γιάννης Σμαραγδής, εμπνέει το σήμερα και ενεργοποιεί δημιουργικά το αύριο. Είναι μια έντονη προσωπικότητα, που προσπάθησε να συμφιλιώσει την κρητική υπερηφάνεια (και ο Σμαραγδής κατάγεται από την Κρήτη, επίσης), με τον μαγνητισμό που ασκούσαν πάνω του τόσο η Βενετία, το κέντρο του καλλιτεχνικού κόσμου τότε, όσο και η Ισπανία που θεωρούνταν η «Δύση» της εποχής. Μια Δύση, όμως, σκληρή όσο και σήμερα… Ο Ελ Γκρέκο δεν μπορεί να μείνει απαθής μπροστά σ’ αυτή τη σκληρότητα και μέσα από τους πίνακές του απεικονίζει, με σχεδόν υπερφυσικό τρόπο, την ψυχή των αθώων ανθρώπων που τιμωρούνται από την Ιερά Εξέταση. Αυτό θα τον φέρει αντιμέτωπο με τους ιεροεξεταστές. Έχουμε δηλαδή, την κλασική μάχη του Καλού με το Κακό, της Ελευθερίας της Έκφρασης με τη Μισαλλοδοξία, του Φωτός με το Σκότος.
Εξαιρετική η ταινία του Γιάννη Σμαραγδή, που μας είχε χαρίσει και τον πολυβραβευμένο «Καβάφη» παλαιότερα και πολύ υποβλητική η μουσική του δικού μας Vangelis.
Πρωταγωνιστούν: Νικ Άσντον (Γκρέκο), Γιώργος Χαραλαμπίδης (πατέρας του), Λάκης Λαζόπουλος (Νικολός), Δήμητρα Ματσούκα (Φραντσέσκα), Σωτήρης Μουστάκας (Τισιάνο, που ήταν και ο τελευταίος ρόλος της ζωής του), Χουάν Ντιέγκο Μπότο (Νίνο Ντε Γκεβάρα), Λάγια Μαρούλ (Χερόνυμα).
Άγγελος Πολύδωρος
