Από την έντυπη έκδοση της IASIS που κυκλοφόρησε στις 18/07
Συνέντευξη: Μαρία Τσιλιμιγκάκη
Νέος πρόεδρος σε ηλικία, αλλά όχι σε εμπειρία, ήρθε φέτος να ανανεώσει τον Οργανισμό κατά των Ναρκωτικών με συγκεκριμένη ατζέντα και πρόγραμμα. Η IASIS φιλοξενεί τον Αθανάσιο Θεοχάρη, που μας δίνει μια πλήρη εικόνα της κατάστασης με τα ναρκωτικά σήμερα στη χώρα μας, σε επίπεδο χρηστών, είδους ουσιών και προγραμμάτων απεξάρτησης.
Ο Α. Θεοχάρης δεν είναι πρώτη φορά που αναλαμβάνει το «τιμόνι» δύσκολης δομής καθώς έχει διατελέσει διοικητής σε παρεμφερείς θέσεις που αγγίζουν τις πιο ευαίσθητες χορδές της κοινωνίας αλλά και της Δημόσιας Υγείας. Γι’ αυτό έχει άποψη για όσα λείπουν και όσα χρειάζονται για να λειτουργήσει πιο αποδοτικά το σύστημα.
Αναλάβατε, πρόσφατα, τη θέση του προέδρου του ΟΚΑΝΑ. Έχετε δραστηριοποιηθεί ξανά σε παρόμοιο τομέα;
Η ανάληψη των καθηκόντων μου, ως πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ, πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο 2020 μετά από σχετική ακρόασή μου στην Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής. Στην επαγγελματική μου πορεία έχω διατελέσει διοικητής στα 2 μεγαλύτερα ψυχιατρεία της χώρας, για χρονικό διάστημα άνω των 6 ετών. Ήμουν αναπληρωτής διοικητής του ΨΝΑ Δρομοκαΐτειο από το 2014 ως το 2019 και κοινός διοικητής στο ΨΝΑ Δαφνί – ΨΝΑ Δρομοκαΐτειο από το 2019 ως το 2020.
Ο Οργανισμός κατά των Ναρκωτικών παρέχει υπηρεσίες σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα εθισμού και εξαρτήσεων. Για να σας το εξηγήσω λίγο περισσότερο, θα αναφέρω ότι η πλειονότητα των εξαρτημένων συνανθρώπων μας υποφέρουν από συνυπάρχουσες ψυχικές νόσους. Ο ρόλος των ειδικών, όπως για παράδειγμα ψυχιάτρων, ψυχολόγων, νοσηλευτών και κοινωνικών λειτουργών, στο έργο και τη λειτουργία των θεραπευτικών μονάδων του Οργανισμού θεωρείται και είναι κομβικός, όπως στα ψυχιατρικά
νοσοκομεία. Πολύ συχνά και στα δύο νοσοκομεία αντιμετωπίζονταν εισαγωγές ατόμων με προβλήματα εξαρτήσεων. Πέραν των άλλων ειδικά στο ΨΝΑ Δαφνί υπάρχει Μονάδα που ασχολείται με την απεξάρτηση, το «18 ΑΝΩ».
Ποια προγράμματα «τρέχει» ο ΟΚΑΝΑ για απεξάρτηση; Πόσοι ασθενείς συμμετέχουν; Υπάρχει λίστα αναμονής;
Οι θεραπευτικές λύσεις που προσφέρει ο Οργανισμός υλοποιούνται μέσα από φαρμακευτικά και μη φαρμακευτικά προγράμματα. Η μεταξύ τους διαφοροποίηση έγκειται στη χορήγηση ή μη φαρμακευτικού υποκατάστατου. Αυτή τη στιγμή στον ΟΚΑΝΑ λειτουργούν 67 μονάδες ολοκληρωμένης θεραπείας
της εξάρτησης σε όλη την Ελλάδα και 9 «στεγνά» προγράμματα (μη φαρμακευτικές θεραπευτικές δομές), οι οποίες στηρίζονται στην εντατική ψυχοκοινωνική υποστήριξη και έχουν ως στόχο την απεξάρτηση από όλες τις ουσίες. Οι ωφελούμενοι που εξυπηρετούνται ξεπερνούν τα 8.500 άτομα. Στον αριθμό αυτό συμπεριλαμβάνονται τα άτομα που λαμβάνουν υπηρεσίες και όχι οι οικογένειες, οι οικείοι ή άλλα άτομα του περιβάλλοντος των εξαρτημένων ατόμων.
Όσον αφορά στη λίστα αναμονής, γίνεται μια προσπάθεια εντατικοποίησης του ελέγχου και απορρόφησης των αιτήσεων ένταξης σε πρόγραμμα υποκατάστασης. Δεδομένου ότι πρόσφατα ενισχύθηκε με προσωπικό ο Οργανισμός, οι ενέργειες που χρειάζεται να γίνουν προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί το διάστημα αναμονής υλοποιούνται πιο συντονισμένα και εντατικά. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ο έλεγχος και η εξέταση αιτήσεων κατ’ εξαίρεση ένταξης σε προγράμματα. Πρόκειται για αιτήσεις, οι οποίες δυστυχώς δεν είχαν αντιμετωπιστεί με τη δέουσα προσοχή.
Υπάρχει σχεδιασμός για αλλαγές και βελτιώσεις στις παρεχόμενες υπηρεσίες;
Ο ΟΚΑΝΑ και η διοίκησή του έχουν θέσει ως κύριο μέλημα την ποιοτική βελτίωση των υπηρεσιών που παρέχει ο Οργανισμός με ολιστική προσέγγιση καθώς και την προσθήκη νέων μέσα από την υλοποίηση καινοτόμων προγραμμάτων πρόληψης, θεραπείας και επανένταξης. Σε αυτό το πλαίσιο, δρομολογούμε – μέσω ΕΣΠΑ – την ανάπτυξη και λειτουργία νέων δομών και καινοτόμων υπηρεσιών.
Πιο συγκεκριμένα, ο Οργανισμός αναμένεται να ενισχυθεί με:
-5 Πολυδύναμα Κέντρα (Βόλος, Ρέθυμνο, Πρέβεζα, Τρίπολη, Αγρίνιο)
-4 Δομές Κοινωνικής Ένταξης (Λάρισα, Θεσσαλονίκη, Ρίο – Πάτρα, Αθήνα).
-5 Κινητές Μονάδες Παρέμβασης (Ρέθυμνο, Τρίπολη, Κεντρική Μακεδονία, Αττική, Πάτρα).
-7 Κέντρα Ημέρας – Βραχείας Φιλοξενίας.
-Υπηρεσίες Γονεϊκής Στήριξης και Προστασίας Εξαρτημένων.
-Υπηρεσίες Έγκαιρης Παρέμβασης σε Εφήβους – Νέους με παραβατική συμπεριφορά και υπηρεσίες άμεσης κοινωνικής παρέμβασης.
-Νέες Δομές Αστέγων στην Αθήνα.
-1 Μονάδα Απεξάρτησης από το αλκοόλ και τις νόμιμες ουσίες.
Δημιουργία ηλεκτρονικού φακέλου παρακολούθησης ασθενούς και ανάπτυξη συστήματος αυτόματης ανίχνευσης επιδημικών εκρήξεων και εκτίμησης ατομικού κινδύνου μόλυνσης ιογενών ηπατιτίδων B και C και HIV λοίμωξης σε συνεργασία με το ΕΚΠΑ.
Παράλληλα δίνεται βάρος στην ενίσχυση των υπηρεσιών της μείωσης βλάβης, της φροντίδας δηλαδή που δίνεται στους εξαρτημένους ανθρώπους στον δρόμο, παρέχοντάς τους σίτιση, υγιεινή, στέγαση, παραπομπές στο Σύστημα Υγείας αλλά και στις δομές του ΟΚΑΝΑ με απώτερο στόχο να μπορέσουν να «πάρουν» τη ζωή στα χέρια τους, να γίνουν λειτουργικοί χωρίς (ή με περιορισμένα) προβλήματα υγείας και να καταφέρουν να ζήσουν με αξιοπρέπεια.
Ποια η οικονομική κατάσταση του Οργανισμού; Έχει άλλα έσοδα πλην της κρατικής επιχορήγησης; Πόσους απασχολεί;
Ο ΟΚΑΝΑ είναι αυτοδιοικούμενο Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, το οποίο λειτουργεί υπό την εποπτεία και τη χρηματοδότηση του υπουργείου Υγείας. Μέχρι στιγμής, η ροή των χρηματοδοτήσεων είναι κανονική και δεν αντιμετωπίζουμε πρόβλημα στη χρηματοδότηση. Ο Οργανισμός, σύμφωνα με τον ιδρυτικό νόμο λειτουργίας του, δύναται να αξιοποιεί πόρους προερχόμενους από ιδιώτες είτε με τη μορφή της δωρεάς είτε με τη μορφή της χορηγίας.
Ποια είναι η εικόνα σας σήμερα για την Ελλάδα; Περισσότεροι ή λιγότεροι χρήστες; Ποιοτικά χαρακτηριστικά;
O Δείκτης Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ) είναι ένα πολύτιμο εργαλείο αποτύπωσης της συνολικότερης πορείας του φαινομένου της εξάρτησης στη χώρα, το οποίο μεταξύ άλλων καταγράφει το προφίλ των εξαρτημένων ατόμων, τον αριθμό εμφάνισης νέων περιπτώσεων, των μεταβολών που επέρχονται στα πρότυπα χρήσης ουσιών (π.χ. ενέσιμης χρήσης), όπως και των κινδύνων που συνδέονται με αυτά (π.χ. λοιμώδη νοσήματα) ενώ αποτελεί έναν από τους πέντε επιδημιολογικούς δείκτες που εφαρμόζει το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ), ώστε να εξάγει συμπεράσματα σχετικά με το εν λόγω φαινόμενο.
Με βάση, λοιπόν, τα δεδομένα που συλλέγονται και επεξεργάζονται από το ΕΚΤΕΠΝ, έχει παρατηρηθεί πως την τελευταία διετία εισήλθε ένας μειωμένος αριθμός ατόμων, στα εξειδικευμένα προγράμματα θεραπείας, εν συγκρίσει με τα προηγούμενα χρόνια, με τους περισσότερους να έχουν προηγούμενες προσπάθειες θεραπείας. Αναφορικά με τη χρήση ουσιών, τα οποιούχα και κυρίως η ηρωίνη συνεχίζει και αναφέρεται ως «κύρια ουσία χρήσης», με πτωτική τάση ενώ αντιθέτως έχουν καταγραφεί αυξημένα ποσοστά εισόδου σε θεραπεία, ατόμων, που κάνουν χρήση κάνναβης, κοκαΐνης ή άλλων διεγερτικών καθώς και βενζοδιαζεπινών, χωρίς να είναι συνταγογραφούμενα και χωρίς να συντρέχει ιατρικός λόγος.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειώσουμε ότι ο ενέσιμος τρόπος χρήσης δεν είναι τόσο δημοφιλής σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, καθώς παρουσιάζεται αυξητική τάση της ενδορινικής χρήσης. Οι άνδρες εξακολουθούν να αποτελούν τον κύριο όγκο ατόμων που προσέρχονται σε θεραπεία, με το ποσοστό των γυναικών να αυξάνεται κάπως το τελευταίο διάστημα, όπως επίσης και των ατόμων που είναι άστεγοι ή και άνεργοι. Αναφορικά με τα μεταδιδόμενα νοσήματα, (HCV, hiv/AIDS) φαίνεται πως υπάρχει μια ανοδική τάση τελευταία.
Κυρίως, ποιες ναρκωτικές ουσίες διακινούνται και έχουν ζήτηση;
Σύμφωνα με τον δείκτη αίτησης θεραπείας, η ηρωίνη ελαττώνεται, αλλά βαυξάνονται η κάνναβη, η κοκαΐνη και οι αμφεταμίνες (π.χ. shisha ή σίσα). Νέες ουσίες έχουν εμφανισθεί και στην Ελλάδα, όπως η Salvia Divinorum και τα συνθετικά κανναβινοειδή / καθινόνες, ενώ από την Ελλάδα περνούν και τα χάπια μεθεμφυλλίνης (captagon) που κατασκευάζονται στο Βέλγιο και προορίζονται για τον ISIS. Γι’ αυτά δεν έχουμε ποσοτικά στοιχεία ακόμη.
Από τα ιατρικά σκευάσματα, αυξάνεται η συνταγογράφηση τραμαδόλης (tramal) και έχουν εμφανισθεί και άλλα σκευάσματα (οξυκωδώνη, βουπρενορφίνη) που μαζί με τη φαιντανύλλη ενδέχεται να προκαλέσουν προβλήματα στο εγγύς μέλλον, κατά το παράδειγμα της επιδημίας οπιοειδών των ΗΠΑ.
Γίνεται streetwork; Πώς αντιμετωπίζονται οι άστεγοι, άποροι χρήστες στο κέντρο της Αθήνας κι αλλού;
Οι Ομάδες Παρέμβασης στον Δρόμο (street-work), συγκροτήθηκαν και δραστηριοποιούνται στις περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Οι Ομάδες αυτές κινητοποιούνται σε περιοχές, όπως το Πεδίον του Άρεως, γύρω από την Εθνική Βιβλιοθήκη, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, στα Προπύλαια καθώς και σε άλλα σημεία όπου συναθροίζονται πληθυσμοί χρηστών. Βασική δουλειά των streetworkers είναι η ενημέρωση των εξαρτημένων ατόμων που βρίσκονται στον δρόμο για τις παρεχόμενες υπηρεσίες του ΟΚΑΝΑ και η παροχή σε αυτούς υγειονομικού υλικού (σύριγγες, εργαλεία ασφαλέστερης χρήσης), προφυλακτικών και ενημερωτικού υλικού.
Στόχος όλου αυτού του εγχειρήματος είναι η προάσπιση της ατομικής και Δημόσιας Υγείας μέσα από την προσέγγιση της μείωσης της βλάβης. Επιτρέψτε μου να τονίσω την τεράστια προσφορά των ομάδων αυτών. Οι streetworkers με παρεμβάσεις όπως εξορμήσεις διερεύνησης χώρων συνάθροισης χρηστών και άλλων ειδικών πληθυσμιακών ομάδων (μετανάστες, εκδιδόμενες γυναίκες, αποφυλακισμένοι κ.ά.) καλύπτουν τις βασικές πρωτοβάθμιες ανάγκες των αστέγων και απόρων χρηστών (σίτιση, στέγαση, ένδυση κ.ά.) παρέχοντάς τους συμβουλευτικές υπηρεσίες σε θέματα ασφαλέστερης χρήσης, υγιεινής και γενικότερα πρόληψης και αντιμετώπισης -συνδεόμενων με τη χρήση- προβλημάτων υγείας, συνδράμουν στη μείωση της βλάβης.
Τέλος, σημαντικό και αποφασιστικό βήμα προς την κατεύθυνση της ολιστικής προστασίας και παροχής υπηρεσιών προς τις ευάλωτες ομάδες των αστέγων και απόρων εξαρτημένων, έγινε με τη δημιουργία δομών φιλοξενίας στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Για εμάς, αποτέλεσε ένα μεγάλο στοίχημα, γιατί οι άστεγοι εξαρτημένοι ήταν ένα μεγάλο θέμα που χρόνιζε. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, ξεπεράστηκαν αγκυλώσεις ετών και υπό την πίεση της εξάπλωσης του Covid-19, προχωρήσαμε στη λειτουργία των ξενώνων, άμεσα.
Ο ΟΚΑΝΑ, με αίσθημα υψηλής ευθύνης και επίγνωση του μεγέθους και της δυσκολίας του εγχειρήματος, αποφάσισε να συμμετάσχει στη δράση αυτή και να παράσχει ιατρονοσηλευτική αλλά και ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε όσους τις έχουν ανάγκη. Ελήφθησαν όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας και ξεκίνησε ένας
τεράστιος αγώνας μέσω της «δουλειάς στο δρόμο» (streetwork) να προσεγγιστούν άστεγοι εξαρτημένοι στο κέντρο της Αθήνας. Μια μεγάλη ομάδα streetwork βρέθηκε στην πρώτη γραμμή, παρείχε υπηρεσίες και στάθηκε δίπλα στους συνανθρώπους μας, οι οποίοι, εν μέσω μιας πρωτοφανούς υγειονομικής κρίσης, ήταν και άστεγοι και εξαρτημένοι.
Μετά από πρωτοβουλία του δημάρχου Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη, συνεργαστήκαμε με τον Δήμο Αθηναίων, το ΚΕΘΕΑ, την Οργάνωση «Γιατροί του Κόσμου», τον Σύλλογο Οροθετικών Ελλάδος «Θετική Φωνή», τον Σύλλογο Ασθενών Ήπατος «Προμηθέας», το Praksis και Steps, και δημιουργήσαμε τη δομή αστέγων χρηστών με ολιστική προσέγγιση και σεβασμό των ουσιοεξαρτημένων ατόμων. Ο ξενώνας λειτουργεί ακόμη και φιλοξενεί 89 ωφελούμενους, από αυτούς οι 62 εντάχθηκαν σε πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, οι 43 εντάχθηκαν σε πρόγραμμα υποκατάστασης για πρώτη φορά στην περίοδο του Covid-19.
Στη Θεσσαλονίκη δημιουργήσαμε έναν ακόμη Ξενώνα Φιλοξενίας αστέγων χρηστών, o οποίος κάλυψε τις ανάγκες αστέγων εξαρτημένων, για την περίοδο του Covid-19. Μαζί με τον δήμαρχο Κώστα Ζέρβα, δημιουργήσαμε μια δομή φιλοξενίας. Το υπνωτήριο λειτούργησε μόνο για την περίοδο της πανδημίας και φιλοξένησε 13 άστεγους, εκ των οποίων 5 άτομα εντάχθηκαν σε πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ. Και στις 2 δομές διενεργήθηκαν διαγνωστικές εξετάσεις για ανίχνευση του Covid-19 από κλιμάκιο του ΕΟΔΥ και κανένας ωφελούμενός μας δεν βρέθηκε θετικός στον κορωνοϊό.