Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που έχει μεγάλη αξία για την επιβίωση του ανθρώπου, αφού μας προετοιμάζει ώστε να μπορούμε να προστατευτούμε από καταστάσεις κινδύνου.
Της Παναγιώτας Κυπραίου, Ψυχοθεραπεύτριας, Συντονίστριας Σχολών Γονέων
Τι γίνεται όμως όταν ο φόβος κυριαρχεί στη ζωή μας και μας εμποδίζει να αντιμετωπίσουμε την καθημερινότητα ή να απολαύσουμε ευχάριστες δραστηριότητες όπως κοινωνικές συναναστροφές, διασκέδαση με φίλους, ταξίδια και διακοπές; Τότε πρόκειται για μια φοβική διαταραχή όπως είναι η διαταραχή πανικού, η αγοραφοβία, η κοινωνική φοβία και η ειδική φοβία.
Πολλοί άνθρωποι και συχνότερα οι γυναίκες υποφέρουν από τέτοιες διαταραχές που οφείλονται σε έναν συνδυασμό βιολογικών και ψυχολογικών παραγόντων – κληρονομικών αλλά και επίκτητων. Εμφανίζονται κυρίως σε άτομα που είναι ήδη ευάλωτα, σε περιόδους αυξημένου στρες το οποίο δεν μπορούν να διαχειριστούν ή με αφορμή κάποιο τραυματικό γεγονός. Οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει γενετική προδιάθεση, αφού οι άνθρωποι με οικογενειακό ιστορικό φοβικών διαταραχών έχουν αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσουν και οι ίδιοι φοβίες.
Διαταραχή πανικού
Η διαταραχή πανικού χαρακτηρίζεται από επεισόδια έντονου, ανεξέλεγκτου φόβου ή άγχους που μπορεί να εμφανίζονται ξαφνικά και χωρίς να υπάρχει κάποιος προφανής λόγος. Αυτές οι λεγόμενες προσβολές πανικού ενδέχεται να παρουσιάζονται αρκετά συχνά ή μόνο κάπου κάπου και συνήθως διαρκούν λίγα λεπτά της ώρας.
Η διαταραχή πανικού συνήθως ξεκινά ανάμεσα στην εφηβεία και την ηλικία των 35 και φαίνεται να συνδέεται με σημαντικές μεταβατικές περιόδους ή γεγονότα που φέρνουν μεγάλο στρες (αποφοίτηση, γάμος, απόκτηση πρώτου παιδιού, μια σημαντική απώλεια, χωρισμός, ατύχημα κ.λ.π.)
Τα συμπτώματα της προσβολής πανικού περιλαμβάνουν: ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρεμούλα ή έντονο τρόμο, αίσθημα δύσπνοιας ή πλακώματος στο στήθος, αίσθημα πνιγμού, πόνο ή δυσφορία στο στήθος, ναυτία, αίσθημα ζάλης ή λιποθυμίας, αίσθημα μη πραγματικότητας ή αποστασιοποίησης από τον εαυτό, φόβο απώλειας του ελέγχου ή ότι τρελαίνεται, φόβο ότι θα πεθάνει, μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσματα, ρίγη ή ξαφνικά αισθήματα ζέστης.
Αγοραφοβία
Συχνά, οι άνθρωποι με διαταραχή πανικού αναπτύσσουν αγοραφοβία, δηλαδή φοβούνται και αποφεύγουν να βρεθούν σε χώρους ή καταστάσεις απ’ όπου θα είναι δύσκολο να διαφύγουν σε περίπτωση που έχουν μια προσβολή πανικού ή όπου ενδεχομένως δεν θα υπάρχει δυνατότητα βοήθειας (π.χ. να βρίσκονται μέσα σε πλήθος ή σε ανελκυστήρα, να στέκονται στην ουρά, να ταξιδεύουν σε αυτοκίνητο, αεροπλάνο κ.λ.π.).
Στις χειρότερες περιπτώσεις, το άτομο μπορεί να μένει συνέχεια μέσα στο σπίτι του όπου νιώθει πιο ασφαλής.
Η αγοραφοβία μπορεί να εμφανιστεί οποτεδήποτε, αλλά συνήθως εκδηλώνεται μέσα στον πρώτο χρόνο από την έναρξη των προσβολών πανικού.
Κοινωνική φοβία
Η κοινωνική φοβία χαρακτηρίζεται από έναν έντονο και παράλογο φόβο του ατόμου ότι θα ταπεινωθεί ή θα έρθει σε αμηχανία σε κοινωνικές καταστάσεις ή περιστάσεις όπου χρειάζεται να επιτελέσει κάτι μπροστά σε κόσμο, π.χ. να μιλήσει δημόσια, να γνωρίσει καινούργιους ανθρώπους, να φάει ή να πιει δημόσια.
Τα άτομα με κοινωνική φοβία είναι υπερευαίσθητα στην κριτική και στην απόρριψη και όταν είναι εκτεθειμένοι στην παρατήρηση και τον έλεγχο των άλλων φοβούνται ότι αυτοί θα δουν τα συμπτώματα του άγχους τους και θα τους περιγελάσουν. Τα συμπτώματα αυτής της διαταραχής περιλαμβάνουν ταχυκαρδία, τρέμουλο, ιδρώτα, διάρροια, κοκκίνισμα και μπορεί να καταλήξουν σε πανικό. Η κοινωνική φοβία συνήθως ξεκινά κατά την εφηβεία, σε παιδιά που μπορεί να ήταν ντροπαλά, με αφορμή κάποια στρεσογόνο ή ταπεινωτική εμπειρία.
Ειδική φοβία
Βασικό χαρακτηριστικό της ειδικής φοβίας είναι ένας έντονος, επίμονος και παράλογος φόβος για συγκεκριμένα πράγματα ή καταστάσεις, π.χ. ζώα, έντομα, καταιγίδες, ύψος, αίμα, ενέσεις, μέσα μαζικής μεταφοράς, ανελκυστήρες, αεροπλάνα, οδήγηση αυτοκινήτου, κλειστά μέρη κ.λ.π.
Η έκθεση του ατόμου στο αντικείμενο του φόβου προκαλεί αντίδραση άγχους που μπορεί να πάρει τη μορφή μιας προσβολής πανικού.
Οι ειδικές φοβίες μπορεί να ξεκινήσουν κατά την παιδική ηλικία ή την νεαρή ενήλικη ζωή, με αφορμή κάποιο τραυματικό γεγονός π.χ. επίθεση από σκυλί, εγκλεισμός σε ανελκυστήρα ή άλλο περιορισμένο χώρο κ.λ.π.
Ποια είναι η προέλευση των προσβολών
πανικού;
Όσο περίεργο κι αν φαίνεται, η προσβολή πανικού αποτελεί πολύ σημαντικό μέρος της κατασκευής μας. Αντιστοιχεί στο ανακλαστικό πάλης ή φυγής που δημιουργείται σαν απάντηση σε κάποιον εξωτερικό κίνδυνο και περιλαμβάνει την υποκειμενική αίσθηση φόβου μαζί με φυσιολογικές μεταβολές (επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού, επιτάχυνση της αναπνοής, τρέμουλο των μυών, μετακίνηση του αίματος προς τους μεγάλους μυς) που προετοιμάζουν το σώμα για την απαιτούμενη μυϊκή δραστηριότητα (πάλη ή φυγή).
Αυτές οι αντιδράσεις έχουν αξία επιβίωσης στις συνθήκες για τις οποίες αναπτύχθηκαν αρχικά: πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, η ζωή του ανθρώπου περιείχε πολλούς φυσικούς κινδύνους (άγρια ζώα, εχθρικές φυλές) στους οποίους έπρεπε να μπορεί να αντιδρά πολύ γρήγορα. Οπότε γιατί πολλοί άνθρωποι παθαίνουν προσβολή πανικού σε ένα συγκριτικά ασφαλές σύγχρονο περιβάλλον; Γιατί κάποιοι άνθρωποι παθαίνουν προσβολές πανικού ενώ κάποιοι άλλοι όχι ή γιατί μπορεί ξαφνικά να αρχίσουμε να έχουμε προσβολές πανικού;
Η απάντηση βρίσκεται στα επίπεδα στρες που έχουμε στη ζωή μας. Το στρες προκαλείται από τον τρόπο που αντιδρούμε σε μια κατάσταση. Όταν ένας άνθρωπος είναι γενικά στρεσαρισμένος ή αγχώδης, μειώνονται οι αντιστάσεις του και πυροδοτείται πιο εύκολα ο ευαίσθητος μηχανισμός της αντίδρασης πάλης ή φυγής, ειδικά αν υπάρχει προδιάθεση.
Όταν συμβεί μια προσβολή πανικού σε μια δεδομένη κατάσταση, το μυαλό μπορεί εύκολα να μάθει να φοβάται αυτή την κατάσταση και η αντίδραση πανικού «ρυθμίζεται» έτσι ώστε να πυροδοτείται από αυτήν.
Επίσης, ο ασθενής μπορεί να συμβάλλει στην πρόκληση προσβολών, παρερμηνεύοντας κάποια «φυσιολογικά» συμπτώματα (π.χ. ταχυκαρδία λόγω άσκησης, λήψης καφέ ή φαρμάκων) ως συμπτώματα πανικού και τελικά να τον προκαλέσει ο ίδιος λόγω του άγχους του.
