Γράφει ο Πάνος Σκουρολιάκος
Tα θεατρικά ρεύματα που αναπτύχθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας του θεάτρου έχουν και γεωγραφικό στίγμα. Το αρχαίο δράμα αναπτύσσεται στον ελληνικό γεωγραφικό χώρο, το ελισαβετιανό στη Μεγάλη Βρετανία κ.λπ. Το εβραϊκό θέατρο ως δραματουργία και ως παραστασιακό γεγονός δεν έχει γεωγραφικά όρια. Γεννήθηκε και αναπτύχθηκε παντού όπου υπήρχε εβραϊκή διασπορά. Ως προς τη γλώσσα, ακολούθησε τα ιδιώματα τα οποία ομιλούσαν τα μέλη της κοινότητας σε κάθε χώρα. Η κυρίαρχη γλώσσα των Εβραίων ήταν τα γίντις, η επίσημη σήμερα γλώσσα των κατοίκων του Ισραήλ.
Το θέατρο δεν υπήρχε στην παλιά παράδοση των Εβραίων. Ως πράξη, το συνέχεαν με τις ειδωλολατρικές τελετές και γι’ αυτό ήταν κατ’ αρχήν απαγορευμένο. Στο «Δευτερονόμιό» τους μάλιστα ρητά οριζόταν ότι οι άνδρες δεν έπρεπε να φορούν ρούχα γυναικός. Και, ως γνωστόν, στην αρχαία εποχή, οι γυναικείοι ρόλοι παίζονταν από άνδρες ηθοποιούς. Παρ’ όλα αυτά, στη ρωμαϊκή εποχή υπήρχαν Εβραίοι ηθοποιοί και ο Εζεκιήλ, Εβραίος από την Αλεξάνδρεια, έγραψε κατά τον 2ο αιώνα π.Χ. στα αρχαία ελληνικά, τραγωδία με θέμα την Έξοδο.
Το εβραϊκό θέατρο λοιπόν γεννιέται την εποχή όπου το αρχαίο και το ελληνιστικό θέατρο έχουν παρακμάσει. Είναι η εποχή των μίμων, των μουσικών, των χορευτών και άλλων καλλιτεχνών που παρουσίαζαν φθηνά στη μεγάλη πλειονότητά τους θεάματα. Έχουμε λοιπόν στην εβραϊκή γλώσσα ανάλογα θεάματα. Υπάρχει εδώ όμως και ένα ξεχωριστό θεατρικό στοιχείο. Σε αυτές τις παραστάσεις δραματοποιούνται ερωταποκρίσεις από τις ακολουθίες των συναγωγών. Αυτό ακριβώς το στοιχείο είναι ο σπόρος που εξελίχθηκε στο υπερτοπικό θεατρικό είδος για το οποίο συζητούμε.
Μια θρησκευτική γιορτή, η Πουρίμ, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του εβραϊκού θεάτρου. Στα μέσα του Μαρτίου γιόρταζαν τη σωτηρία των Εβραίων της Περσίας από τους Πέρσες, γεγονός που είχε συμβεί κατά τον 5ο αι. π.Χ. Με επίκεντρο την ιστορία της Εσθήρ και του Αμάν από την Παλαιά Διαθήκη, παρουσίαζαν ψυχαγωγικές παραστάσεις και δρώμενα, που σιγά – σιγά εξελίχθηκαν σε θεατρικά έργα, με έντονο το στοιχείο της μουσικής και του χορού. Προϊόντος του χρόνου η θεματολογία διευρύνεται, για να συμπεριληφθούν και άλλα βιβλικά πρόσωπα, όπως ο Δαβίδ, ο Γολιάθ, ο Μωυσής κ.ά.
Κατά τον 17ο αιώνα ένας σπουδαίος Εβραίος θεατράνθρωπος, ο Αβραάμ Γκόλντενφοντιν, αναμόρφωσε αποφασιστικά το εβραϊκό δράμα. Έγραψε θεατρικά έργα, τραγούδια και σκετς, ανέβασε γυναίκες στη σκηνή και δημιούργησε το πρώτο μόνιμο Εβραϊκό Θέατρο στη Νέα Υόρκη. Θεατροποίησε ιστορίες με μουσικές και χορούς από την Ευρώπη και αγαπήθηκε από το κοινό του, που γέμιζε το θέατρο. Η νοσταλγία του ευρωπαϊκού γενέθλιου τόπου ήταν εξαιρετικά έντονη.
Οι Εβραίοι δεύτερης και τρίτης γενιάς όμως, μην έχοντας τις ανάλογες μνήμες, γοητεύονταν ελάχιστα από αυτά τα θεάματα. Ένας άλλος θεατράνθρωπος που αναζωογόνησε το είδος ήταν ο Χάλπερ Λάιβικ. Στη Μόσχα ακόμα, ιδρύεται το Εβραϊκό Κρατικό Θέατρο, που ανέβαζε έργα Σοβιετικών Εβραίων συγγραφέων. Στον Μεσοπόλεμο, στην Αργεντινή υπάρχουν δύο μόνιμα θέατρα γίντις. Σπουδαίοι θεατράνθρωποι ανεβάζουν εβραϊκά έργα. Ο Μαξ Ράινχαρτ το 1910 στο Βερολίνο σκηνοθετεί σε γερμανική μετάφραση το έργο του Σόλεμ Ας «Ο Θεός της εκδίκησης». Ο θίασος Χαμπίμπα, που είχε ιδρυθεί στη Μόσχα το 1917, μεταφέρεται για μόνιμη εγκατάσταση στην Παλαιστίνη το 1931.
Το εβραϊκό θέατρο πια συμβάλλει στην επιβίωση της εβραϊκής γλώσσας και τη διατήρηση του άυλου εβραϊκού πολιτισμού. Λειτουργεί σαν συνδετικός κρίκος ανάμεσα στους σύγχρονους Εβραίους και στο παρελθόν τους, δένοντάς τους περισσότερο με τις εθνοτικές ρίζες τους.
