Γράφει ο Άγγελος Δημοσθένους, δικηγόρος Αθηνών, γενικός γραμματέας Δήμου Γαλατσίου.
Η Ελλάδα διαθέτει ένα ενιαίο σύστημα διοίκησης, το οποίο χαρακτηρίζεται από τις θεμελιώδεις αρχές της Αποκέντρωσης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ειδικότερα, με βάση το Σύνταγμα, η διοίκηση του ελληνικού κράτους οργανώνεται σύμφωνα με το Αποκεντρωτικό Σύστημα και η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων ανατίθεται στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) πρώτου και δευτέρου βαθμού, οι οποίοι διαθέτουν διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Ο ρόλος του κράτους, όσον αφορά τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, είναι καθαρά εποπτικός και συνίσταται αποκλειστικά σε έλεγχο νομιμότητας, ενώ δεν μπορεί να εμποδίζει την πρωτοβουλία και την ελεύθερη δράση τους (άρθ. 102 παρ. 4 του Συντάγματος 1975/1986/2001). Παράλληλα το Κεντρικό Κράτος είναι υποχρεωμένο να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα νομοθετικά, κανονιστικά και δημοσιονομικά μέτρα προκειμένου να εξασφαλίσει την οικονομική αυτοτέλεια και τους πόρους που είναι αναγκαίοι για την εκπλήρωση της αποστολής και την άσκηση των αρμοδιοτήτων των ΟΤΑ (άρθ. 102 παρ. 5 του Συντάγματος 1975/1986/2001).
Η αύξηση των αρμοδιοτήτων που εκχωρούνται από το κεντρικό κράτος στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και τα αυξανόμενα κοινωνικά προβλήματα διαχρονικά έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της ζήτησης των υπηρεσιών που παρέχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, στις οποίες δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί αν δεν έχει τους αναγκαίους πόρους. Ανακύπτει το ερώτημα από πού μπορούν να προέλθουν, ή ενδείκνυται να προέλθουν, οι πόροι αυτοί. Πρέπει η χρηματοδότηση των υπηρεσιών που παρέχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση να γίνεται με την παροχή από το κεντρικό κράτος των αναγκαίων προς τούτο πόρων υπό τη μορφή των κρατικών οικονομικών ενισχύσεων-επιχορηγήσεων προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση ή πρέπει η Τοπική Αυτοδιοίκηση να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε δικές της πηγές εσόδων;
Η δημοσιονομική θεωρία δείχνει ότι, για να λειτουργήσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση υπεύθυνα και αποτελεσματικά, ένα σημαντικό μέρος των εσόδων της πρέπει να προέρχεται από δικές της, ανεξάρτητες πηγές εσόδων έτσι ώστε να μπορούν οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) να προγραμματίζουν τα έργα τους και να μην εξαρτώνται από τις προθέσεις για την παροχή ενισχύσεων της εκάστοτε κυβέρνησης.
Ένα μέτρο που έχει εξαγγελθεί από την παρούσα κυβέρνηση για την ενίσχυση της οικονομικής αυτοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) στην Ελλάδα, είναι η μεταφορά του Ενιαίου Φόρου Ιδιοκτησίας Ακινήτων (ΕΝΦΙΑ) στους ΟΤΑ. Η μεταφορά αυτή έχει προταθεί να γίνει με παράλληλη κατάργηση των θεσμοθετημένων για τους ΟΤΑ τακτικών κρατικών επιχορηγήσεων, γνωστών ως Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (ΚΑΠ), με απώτερο σκοπό την οικονομική απεξάρτηση των ΟΤΑ από το Κεντρικό Κράτος.
Τα έσοδα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προέρχονται από διάφορες πηγές, όπως είναι η φορολογία, οι κρατικές επιχορηγήσεις, οι επιχορηγήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή από άλλους φορείς, τα ανταποδοτικά τέλη, τα έσοδα από περιουσία, κλπ. Τα περισσότερα όμως έσοδα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προέρχονται, σε μεγάλο βαθμό, από τις επιχορηγήσεις και τη φορολογία. Οι τακτικές επιχορηγήσεις διευκολύνουν τον οικονομικό προγραμματισμό των ΟΤΑ. Οι έκτακτες επιχορηγήσεις καλύπτουν απρόβλεπτες και επείγοντος χαρακτήρα ανάγκες και δεν αποτελούν σταθερές πηγές εσόδων των ΟΤΑ, ενώ οι ειδικές επιχορηγήσεις παρέχονται από την Κεντρική Διοίκηση για την προώθηση συγκεκριμένων στόχων ή για την ενίσχυση συγκεκριμένων υπηρεσιών.
Η αύξηση των ιδίων εσόδων και η εκχώρηση φορολογικής εξουσίας στους ΟΤΑ θεωρούνται ότι θα συμβάλλουν σημαντικά στο θέμα αποτελεσματικότητας και οικονομικής ανεξαρτησίας των ΟΤΑ και ο φόρος που θεωρείται ως πλέον κατάλληλος για εκχώρηση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ο φόρος ακίνητης περιουσίας. Η εκχώρηση του ΕΝΦΙΑ στην Τοπική Αυτοδιοίκηση μόνο εύκολο εγχείρημα δεν πρέπει να θεωρείται. Βέβαια τα έσοδα που θα αποδώσει ο φόρος είναι αρκετά υψηλά σε αναλογία με το προϋπολογισμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και οι αναταράξεις που θα υπάρξουν στα οικονομικά των ΟΤΑ και στις υφιστάμενες ισορροπίες, θα είναι σημαντικές και δύσκολα αντιμετωπίσιμες από έναν Δήμο. Επιπλέον μεταφορά του ΕΝΦΙΑ στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, σε συνδυασμό με το επιβαλλόμενο από την Τοπική Αυτοδιοίκηση Τέλος Ακίνητης Περιουσίας (ΤΑΠ), θα έχει ως αποτέλεσμα τη διπλή φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας από την ίδια βαθμίδα διοίκησης, κάτι που θα προκαλέσει μεγάλες αναταράξεις στις τοπικές κοινωνίες.
Συμπερασματικά, εφόσον η εξαγγελία της Κυβέρνησης υλοποιηθεί κατά την άποψη μου θα πρέπει να γίνει μια σταδιακή εκχώρηση μέρους του κύριου φόρου, με τον υπόλοιπο ΕΝΦΙΑ να παραμένει στο κεντρικό κράτος και παράλληλα να γίνει μια σταδιακή μείωση των ΚΑΠ μέχρις ότου μπορέσουν οι ΟΤΑ να ανταποκριθούν σε αυτή τη νέα πρόκληση που θα τους οδηγήσει στην οικονομική τους αυτοτέλεια.
