Γράφει ο Πάνος Σκουρολιάκος: Βουλευτής Ανατολικής Αττικής και υπεύθυνος Τομέα Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ
Αυτή την εποχή της οικειοθελούς αποξένωσης, κατέκλυσαν τα τηλεοπτικά κανάλια και το Διαδίκτυο μαγνητοσκοπημένες, ψηφιακά καταγεγραμμένες παραστάσεις, συναυλίες, πολιτιστικά δρώμενα. Αλήθεια, υπάρχει αμοιβή για τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα όλων των δημιουργών;
Οι όροι επιβίωσης σε αυτήν την εποχή της κορωναϊκής πανδημίας που διανύουμε, μας επιβάλλουν να επικοινωνούμε εκ του μακρόθεν. Δεν μπορούμε να απολαύσουμε μια εκδήλωση πολιτισμού όπως συνήθως σε μια θεατρική ή κινηματογραφική αίθουσα, μια μουσική σκηνή ή κάποια γκαλερί. Όλα αυτά μπορούν να γίνουν μόνον μέσω Διαδικτύου και με την ασφαλή αρωγή της ψηφιακής τεχνολογίας. Μπορούμε να δούμε μια παράσταση, κάποια περφόρμανς, μια συναυλία, να απολαύσουμε ένα μπαλέτο, πίνακες ζωγραφικής, να διαβάσουμε ένα ηλεκτρονικό βιβλίο, μέσω του Διαδικτύου και ψηφιακά.
Το πολιτιστικό σύμπαν έως χθες χρησιμοποιούσε με τους δικούς του όρους στοιχεία και δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας για να δώσει τις διαστάσεις που επέλεγε για τα έργα του. Αυτή τη στιγμή, αυτό το πολιτιστικό σύμπαν, που λειτουργεί μόνον με όρους και συνθήκες «συνωστισμού», απλώς δεν μπορεί να λειτουργήσει έτσι. Η όποια από αιώνες λειτουργία του μέσω της συνεύρεσης γύρω από ένα πολιτιστικό γεγονός έχει ακυρωθεί. Δεν υπάρχει παρά μόνον ψηφιακά και μέσω Διαδικτύου. Το ψηφιακό σύμπαν ηγεμονεύει, μιας και μόνον μέσα από αυτό τα προϊόντα πολιτισμού μπορούν να φτάσουν στους αποδέκτες τους.
Βεβαίως, εδώ έχουμε απλώς την καταγραφή μιας θεατρικής παράστασης, για παράδειγμα. Δυστυχώς, κανένα ψυχρό ψηφιακό μάτι δεν μπορεί να αποδώσει την ιδιαίτερη θεατρική ατμόσφαιρα, τη μέθεξη ή τον ενθουσιασμό της συμμετοχής. Πώς θα παρακολουθήσει κανείς μια παράσταση, όταν ο φακός αποφασίζει πού θα εστιάσει; Ο θεατής στη ζωντανή παράσταση έχει άπειρες επιλογές συμμετοχής. Θα μπορούσε, ας πούμε, την στιγμή ενός μονολόγου, να εστιάσει σε μιαν άλλη, παράλληλη δράση. Ή να ακολουθήσει συναισθηματικά την αλλαγή του φωτισμού. Αλήθεια, πώς μπορείς από τον καναπέ του σπιτιού σου να συμμετάσχεις σε μια ροκ συναυλία ή σε μια συναυλία κλασικής μουσικής με τους ίδιους όρους της ζωντανής σου παρουσίας εκεί και την ίδια απόλαυση;
Αυτή την εποχή της οικειοθελούς αποξένωσης, κατέκλυσαν τα τηλεοπτικά κανάλια και το Διαδίκτυο μαγνητοσκοπημένες, ψηφιακά καταγεγραμμένες παραστάσεις, συναυλίες, πολιτιστικά δρώμενα. Σε όλες αυτές τις ατέλειωτες ώρες πολιτιστικού υλικού υπάρχει ενσωματωμένη, εκτός από την τεχνολογική γνώση, και η εργασία, ο κόπος, η έμπνευση πολλών δημιουργών. Συγγραφέων, σκηνοθετών, μουσικών, ηθοποιών, σκηνογράφων, χορευτών κ.λπ. Αλήθεια, υπάρχει αμοιβή για τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα όλων αυτών των δημιουργών; Τα κανάλια και οι πλατφόρμες που τα εκπέμπουν και τα διαθέτουν, προβάλλουν διαφημίσεις και εισπράττουν χρήμα.
Είναι γνωστό πως, σε πλείστες περιπτώσεις, με την υπογραφή των συμβολαίων για τη συμμετοχή κάποιου καλλιτέχνη ή και τεχνικού σε μια παραγωγή, παραχωρείται η εργασία του για οποιαδήποτε περαιτέρω χρήση, χωρίς να έχει καμία απαίτηση από τα προϊόντα που θα προκύψουν από το πρωτογενές έργο τέχνης αλλά και την περαιτέρω χρησιμοποίησή τους. Όπου δεν υπάρχει τέτοια ρήτρα στο συμβόλαιο ή εκεί που δεν υπάρχει καν συμβόλαιο, υπάρχει αποζημίωση των δημιουργών;
Παρ’ όλ’ αυτά. Όλοι αποδεχόμαστε πως ζούμε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Μια κατάσταση που η συντροφιά της τέχνης, σε οποιαδήποτε εκδοχή, είναι ευεργετική. Προς τιμήν τους οι άνθρωποι του πολιτισμού, ανταποκρινόμενοι στις ανάγκες της κοινωνίας, στην παρούσα φάση συνηγορούν να μην εισπράττουν δικαιώματα. Η συντριπτική τους πλειοψηφία τουλάχιστον. Όταν όμως με το καλό βγούμε από αυτόν τον εφιάλτη, την επόμενη μέρα δηλαδή, αυτό θα πρέπει να σταματήσει. Οι ψηφιακές καταγραφές που έχουν πρωτίστως θεατρολογικό και ευρύτερα θεωρητικό ενδιαφέρον θα απευθύνονται σε αυτούς που τις επιλέγουν και δεν θα επιβάλλονται εξ ανάγκης. Τότε θα πρέπει οι δημιουργοί να αμείβονται και για πολιτιστικά προϊόντα που παράγονται από την πρωταρχική τους εργασία – δημιουργία. Και βέβαια δεν θα υπάρχουν λεόντειοι όροι στα συμβόλαια, που αναγκάζουν τους καλλιτέχνες να παραχωρούν το έργο τους σε άλλες μορφές χωρίς αμοιβή.
Η ψηφιακή χρήση του πολιτισμού, που ήρθε στη ζωή μας και γιγαντώθηκε απότομα, δεν θα φύγει. Θα είναι εδώ μέχρι την επόμενη τεχνολογική εξέλιξη. Και θα πρέπει όλα αυτά τα πολιτισμικά στάδια να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου και να μην τον εκμεταλλεύονται. Πρωτίστως, να μην εκμεταλλεύονται τους καλλιτεχνικούς δημιουργούς. Μιας και η ζεστασιά της θεατρικής αίθουσας, ο ενθουσιασμός της συναυλίας, το φως της μεγάλης οθόνης, το βιβλίο από χαρτί θα είναι αναντικατάστατα εις τους αιώνας των αιώνων…
