Γράφει η Ελένη Κονιαρέλλη – Σιακή.
Συχνά περπατώντας στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, σταματώ μπροστά στα Προσφυγικά και με λύπη και απορία αφήνω τη ματιά μου να ταξιδέψει γρήγορα στις 8 παλιές και βαθιά πληγωμένες πολυκατοικίες.
Σαν κουρασμένες γυναίκες, η μία δίπλα στην άλλη, επιμένουν με πείσμα να στέκονται όρθιες σαν γκρίζα φαντάσματα του παρελθόντος και να παρακολουθούν, με τη μεγάλης τους πλευρά -που είναι παράλληλη στη Λεωφ. Αλεξάνδρας- την ασταμάτητη κίνηση στην πολύβουη λεωφόρο. Δεν φαίνεται να περιμένουν κάτι αφού είναι γνωστό, ότι έχουν κηρυχθεί από το 2019 με απόφαση της πολιτείας διατηρητέες, με το σκεπτικό ότι: «Το συγκρότημα των προσφυγικών πολυκατοικιών χαρακτηρίστηκε σαν διατηρητέα κτίσμα βάσει του ιστορικού, πολιτισμικού, κοινωνικοπολιτικού και αρχιτεκτονικού υπόβαθρου». Ακόμα θεωρήθηκε ότι τα Προσφυγικά είναι ένα δείγμα της «αρχιτεκτονικής του μοντέρνου κινήματος». Οι πολυκατοικίες κατασκευάστηκαν μεταξύ των ετών 1933 και 1935 με τη μέριμνα του ελληνικού κράτους, το οποίο αναζητούσε τρόπους προκειμένου να στεγάσει τις εκατοντάδες χιλιάδες ταλαιπωρημένους πρόσφυγες που είχαν συρρεύσει στην πρωτεύουσα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και όλα τα δεινά που ακολούθησαν.
Οι τεχνοκράτες που υπηρετούσαν τότε στην Τεχνική Υπηρεσία του υπουργείου Πρόνοιας και ανέλαβαν τον σχεδιασμό αυτού του μεγάλου έργου, ήταν ο αρχιτέκτονας Κίμων Λάσκαρης και ο πολιτικός μηχανικός Δημήτριος Κυριακός.
Η ιστορία για τον χώρο που κατασκευάστηκαν τα Προσφυγικά της Λεωφ. Αλεξάνδρας, είναι πολύπλοκη και ενδιαφέρουσα.
Από το 1922 οι παράγοντες και οι οπαδοί του Παναθηναϊκού διεκδικούσαν αυτόν τον χώρο, για να πετύχουν την ανέγερση του γηπέδου τους σ’ αυτό το σημείο. Όμως, έναν χρόνο μετά, δηλαδή το 1923, αποφασίστηκε με Προεδρικό Διάταγμα η απαλλοτρίωση αυτής της έκτασης, με σκοπό να κτιστούν εκεί οι προσφυγικές κατοικίες. Έτσι άδοξα διακόπηκε η κατασκευή γηπέδου, ενώ οι διεκδικήσεις και οι διαμαρτυρίες από τους φιλάθλους του Παναθηναϊκού συνεχίζονταν…
Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν, βλέπουμε ότι τον Σεπτεμβρίου του 1922, καταπονημένοι πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, αναζήτησαν στέγη στη μάνα Ελλάδα και μέχρι το 1924 είχαν φτάσει στη χώρα 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι.
Τότε, όμως, το ελληνικό κράτος ήταν πάμπτωχο, αφού είχαν προηγηθεί οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και στη συνέχεια ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος που είχε λυγίσει τη σωματική και ψυχική αντοχή των γηγενών Ελλήνων, με συνέπεια οι συγκρούσεις μεταξύ προσφύγων και γηγενών να είναι αναπόφευκτες και συνεχείς.
Σε διάφορα σημεία της Αθήνας στήθηκαν πρόχειροι καταυλισμοί και παραγκουπόλεις, ενώ πολλοί εγκαταστάθηκαν σε αχρησιμοποίητες εγκαταστάσεις του Δημοσίου, σε ακατοίκητα κτίρια, κ.λπ. και τα χρόνια περνούσαν δύσκολα για όλους. Το μεταναστευτικό ζήτημα, ήταν τότε το μείζον θέμα του ελληνικού κράτους.
Όμως, πέρασαν 11 ολόκληρα χρόνια χωρίς να λυθεί αυτό το πρόβλημα, δεδομένου ότι μόλις το 1933 άρχισε η ανέγερση των προσφυγικών πολυκατοικιών παράλληλα με τη Λεωφ. Αλεξάνδρας. Με το έργο αυτό χτίστηκαν 8 πολυκατοικίες που διέθεταν 228 διαμερίσματα, περίπου 50 τετραγωνικών μέτρων το καθένα.
Η κατάσταση που επικρατούσε τότε σ’ αυτήν την περιοχή ήταν πολύ δύσκολη και τεταμένη, γιατί στον χώρο που κτίστηκαν οι πολυκατοικίες ζούσαν ήδη πρόσφυγες σε αυτοσχέδιες παράγκες και οι Μικρασιάτες επιπρόσθετα ήρθαν αντιμέτωποι -όπως είπαμε και στην αρχή- με έναν φανατικό αντίπαλο, τον Παναθηναϊκό. Τότε η καινούρια αυτή αθλητική ομάδα, που ήταν μόλις 15 ετών, με τους πιστούς και φανατικούς οπαδούς της, είχε αρχίσει από το 1923 να χτίζει το γήπεδό της, δεδομένου ότι ο Δήμος, έναν χρόνο πριν δηλαδή το 1922, είχε παραχωρήσει αυτή την έκταση στην ομάδα για την κατασκευή του γηπέδου της. Έτσι η έκταση αυτή δίπλα στη Λεωφ. Αλεξάνδρας, είχε γίνει «το μήλο της έριδος» μεταξύ των ξεριζωμένων προσφύγων και των θερμών οπαδών του Παναθηναϊκού και οι συγκρούσεις τους ήταν καθημερινές. Σημειωτέον, ότι ο Παναθηναϊκός είχε ήδη ξοδέψει 150.000 δρχ. για να μεταμορφώσει τον βοσκότοπο που υπήρχε εκεί, σε γήπεδο.
Το τέλος σ’ αυτή τη διένεξη των δύο παραπάνω αντιμαχόμενων έδωσε ο Δήμος, ο οποίος παραχώρησε το γήπεδο στον Παναθηναϊκό και έδωσε τη δυνατότητα στους πρόσφυγες να στήσουν τις παράγκες τους στο απέναντι χωράφι, εκεί που χτίστηκαν αργότερα οι πολυκατοικίες. Έτσι η Λεωφ. Αλεξάνδρας τις χωρίζει πλέον από το γήπεδο του Παναθηναϊκού.
Βέβαια, η δύσκολη περίοδος των Δεκεμβριανών, έχει αφήσει κι αυτή μέχρι σήμερα τα θλιβερά σημάδια της επάνω στις πολυκατοικίες από τα πυρά που δέχτηκαν. Ήταν η περίοδος που οι δυνάμεις της Αριστεράς συγκρούονταν σκληρά με τις Βρετανικές και Κυβερνητικές δυνάμεις στην Αθήνα. Πολλοί αριστεροί μαχητές, είχαν βρει καταφύγιο στα Προσφυγικά και έτσι οι πολυκατοικίες υπέστησαν σοβαρές ζημιές από τις οβίδες των Βρετανών, που χτυπούσαν από τον Λυκαβηττό.
Ας δούμε όμως ποια είναι σήμερα η κατάσταση των Προσφυγικών της Λεωφ. Αλεξάνδρας.
Με το πέρασμα των χρόνων οι πρόσφυγες εντάχτηκαν στην ελληνική κοινωνία, βρήκαν δουλειές, αποκτήσαν οικονομική δύναμη και σιγά σιγά αρκετοί μετακόμισαν σε πιο ευρύχωρες κατοικίες. Έτσι, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 2000, διέμεναν ένοικοι σε 90 διαμερίσματα, με τα υπόλοιπα να βρίσκονται στην ιδιοκτησία του Δημοσίου.
Σε αρκετά από αυτά ζουν μετανάστες, τοξικομανείς, εξαθλιωμένοι άστεγοι κ.λπ. και η σημερινή εικόνα των κτιρίων είναι αυτή της εγκατάλειψης και της κατάρρευσης. Τα τελευταία χρόνια, λόγω της άσχημης κατάστασης των κατοικιών, υπήρξαν πολλές καταγγελίες από τους κατοίκους των γειτονικών ακινήτων, που διαμαρτυρήθηκαν για την αισθητική υποβάθμιση της περιοχής, για κινδύνους στη δημόσια υγεία κ.λπ.
Τέλος, οι πολυκατοικίες της Λεωφ. Αλεξάνδρας που συγκεντρώνουν -όπως είδαμε- στην γκρίζα εικόνα τους τις φρικτές μνήμες της Μικρασιατικής Καταστροφής και τα δεινά του Εμφυλίου στα Δεκεμβριανά του 1944, μεταβιβάστηκαν στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου, με σκοπό να πουληθούν άμεσα και τα χρήματα από την πώληση, να διατεθούν για την αποπληρωμή των χρεών της χώρας μας. Δεδομένου δε ότι τα Προσφυγικά έχουν κηρυχθεί από την Πολιτεία διατηρητέα, έγιναν και άλλες προτάσεις, όπως, η αποκατάσταση των κτιρίων με κύριο σκοπό τη χρήση τους για κατοικία, αλλά και τη δημιουργία ξενώνα για τους συγγενείς των ασθενών που νοσηλεύονται στο κοντινό νοσοκομείο «Άγιος Σάββας».
Το μέλλον θα δείξει ποια θα είναι τελικά η τύχη αυτού του παλιού πολεοδομικού σχηματισμού των Προσφυγικών που κρύβουν στα κτίσματά τους, μια τόσο ιδιαίτερη αλλά και πικρή ιστορία!
