Πότε παραιτείται κανείς από την πολιτική; Η παραδοσιακή απάντηση του χώρου της Αριστεράς ήταν, και πρέπει να παραμένει, ποτέ. Ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες, ακόμα και σε μια κατοχή, υπάρχουν δυνατότητες. Αυτές οι δυνατότητες δεν είναι απεριόριστες, αλλά ιστορικά προσδιορισμένες. Και περιορίζονται ακόμα περισσότερο όταν δεν μαθαίνεις από τα λάθη σου ή όταν δεν εκτιμάς σωστά τα προβλήματα που έχεις να αντιμετωπίσεις. Για παράδειγμα, το πείραμα του «πρώτη φορά Αριστερά», λένε πολλοί και πολλές, σημαδεύτηκε από τον κυβερνητισμό μας. Έχουν δίκιο, αλλά μόνο εν μέρει.
Είναι αλήθεια ότι δεν υπολογίσαμε, στις σωστές διαστάσεις του, το μπλοκ εξουσίας που είχαμε να αντιμετωπίσουμε εντός της χώρας. Το κράτος, η διαπλοκή, οι «ανεξάρτητες» αρχές, τα ΜΜΕ, και άλλα πολλά, ήταν απέναντι και δεν ήταν εύκολο, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, να βρεθούν αντίρροπες δυνάμεις. Αλλά στο τελευταίο θα επιστρέψω λίγο παρακάτω. Αυτό που έχει σημασία είναι τι συμπεράσματα βγάζουμε από αυτό για τη «δεύτερη φορά Αριστερά». Η γνώση που έχουμε αποκτήσει πρέπει να μας βοηθήσει να βρούμε στοχευμένες κινήσεις που να μπορούν να σπάσουν τα αδύνατα σημεία του συμπλέγματος της εξουσίας. Και δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι αυτό είναι στο ελάχιστο εφικτό με μια συμμαχία με το ΠΑΣΟΚ ή/και με το Ποτάμι. Να το πω απλά: οι γαλοπούλες αποφεύγουν να ψηφίσουν υπέρ της γιορτής των Χριστουγέννων. Η διαφθορά, η διαπλοκή, η φοροδιαφυγή δεν αποτελούν αναποτελεσματικότητα ή αρρυθμία, αλλά συστατικό στοιχείο του συστήματος εξουσίας.
Αλλά τι γίνεται με τις αντίρροπες δυνάμεις σε αυτό το σύστημα; Ο κυβερνητισμός δεν συνιστά μόνο μια στάση υπέρ της κυβερνώσας Αριστεράς. Είναι να πιστεύεις ότι μπορεί να κυβερνήσεις χωρίς τα κυβερνητικά στελέχη να παίρνουν ρίσκο στις πιο αντίξοες συνθήκες – να σε θαμπώσει η διαπραγμάτευση και να μην παίρνεις πρωτοβουλίες σε ένα μεγάλο φάσμα θεμάτων που δεν επηρεάζονται από τη διαπραγμάτευση, μέχρι να δεις πού θα πάνε τα πράγματα. Είναι να μη βρεις τρόπους να εμπλέξεις κινήματα στην πολιτική σου, να μη δώσεις χώρο σε πρωτοβουλίες από τα κάτω. Τέλος, είναι, το κόμμα σου, η νεολαία σου, τα κινήματα, να μην ασκούν πιέσεις για να βρεθούν πρακτικές λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα. Και όχι μόνο, ούτε καν πρωτίστως, στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο, αλλά σε μια γειτονιά, σε ένα νοσοκομείο, σε ένα πανεπιστήμιο, σε μια ιδιωτική επιχείρηση που κλείνει ή σε μια δημόσια επιχείρηση που δεν πείθει ότι ανταποκρίνεται στις ανάγκες των πολλών. Και εδώ έχω μια δυσκολία: δεν βλέπω οι σύντροφοι και συντρόφισσες που φεύγουν για τη ΛΑΕ να δίνουν διαφορετικές λύσεις πάνω σε αυτό τον προβληματισμό. Για να είμαι ειλικρινής, δεν βλέπω να εμπλέκονται καν στον προβληματισμό. Προσοχή: ούτε αυτοί που μένουν ούτε αυτοί που φεύγουν θα ωφεληθούν πολύ από μια ανάλυση της ήττας, που μαζί υποστήκαμε, που επικεντρώνει στον βολονταρισμό, σε ηγετικές ομάδες που πρόδωσαν και τα λοιπά. Χρειάζεται κάτι πολύ πιο βαθύ, που θέλει πολύ αναστοχασμό και ανακαθορισμό της στρατηγικής μας.
Όχι ότι δεν υπήρχαν προβλήματα δημοκρατίας και συλλογικότητας. Κάθε άλλο. Και γι’ αυτό θέματα δημοκρατίας και συλλογικής λειτουργίας σε όλα τα επίπεδα πρέπει να είναι στο επίκεντρο του οποίου αναστοχασμού και ανακαθορισμού. Όταν πιέζεσαι, υπάρχει πάντα ο πειρασμός να παρακάμψεις τη δημοκρατία και τη συλλογικότητα. Σε σπάνιες περιπτώσεις δικαιολογείται κιόλας. Αλλά συνήθως η αυθαιρεσία, η έλλειψη δημοκρατίας, δημιουργεί περισσότερα προβλήματα: δεν συσσωρεύει γνώση, δεν μαθαίνει κανείς από τα λάθη.
Ο αναστοχασμός αφορά βεβαίως και τα στρατηγικά βήματα. Από τη μια μεριά, η κυβέρνησή μας έχει προβληματίσει την Ευρώπη και έχει αφήσει αποτυπώματα που εν δυνάμει μπορούν να συμβάλουν σε σημαντικές αλλαγές στο μέλλον. Από την άλλη, η ίδια η Ευρώπη προβληματίζει στο οικονομικό επίπεδο, και όχι μόνο σε αυτό, όπως βλέπουμε με το μεταναστευτικό. Παρ’ όλα αυτά δεν βλέπω πώς ένας εθνικός βολονταρισμός και ένα εθνικό νόμισμα απαντούν σοβαρά στην κρίση της καπιταλιστικής συσσώρευσης, πόσω μάλλον στη γεωπολιτική και κλιματική κρίση, που μεταξύ άλλων τροφοδοτούν τα μεταναστευτικά ρεύματα που παρατηρούμε.
Σε αυτό το πλαίσιο υπάρχει στρατηγική απεγκλωβισμού από τον νεοφιλελευθερισμό; Μπορούμε να παλέψουμε 5-6 πράγματα εντός της συμφωνίας, για παράδειγμα τα «κόκκινα» δάνεια, το νέο Ταμείο, τις συλλογικές συμβάσεις; Και σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε πέντε προτεραιότητες που είτε πετύχουμε είτε τις προσπαθήσουμε χωρίς μεγάλη επιτυχία, θα αφήσουμε αριστερά αποτυπώματα για το μέλλον ή, στην καλύτερη περίπτωση, θα εμπνεύσουμε κινήματα και πολιτικά κόμματα εκτός Ελλάδας τον επόμενο χρόνο; Σκέφτομαι, για παράδειγμα, την πρωτοβάθμια υγεία ή ένα νέο κύμα συνεταιριστικής παραγωγής που θα συνδεθεί με την κοινωνική οικονομία. Και λέω λίγες προτεραιότητες, γιατί έχουμε λίγους πόρους, χρηματικούς και ανθρώπινους, και η επόμενη κυβέρνηση της Αριστεράς πρέπει να είναι πολύ πιο στοχευμένη αν θέλει να πετύχει κάτι. Και λέω λίγες προτεραιότητες, γιατί η κάθε μία θα έχει ρήξεις – για παράδειγμα, είμαστε έτοιμοι να δυσαρεστήσουμε γιατρούς που δεν θέλουν τη μόνιμη και αποκλειστική απασχόληση;
Ο απεγκλωβισμός επίσης χρειάζεται όχι μόνο τη μάχη κατά της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής, που αναφέραμε πιο πάνω, αλλά και ένα φορολογικό σύστημα με αναδιανεμητικά χαρακτηριστικά. Και βέβαια να παρουσιάσουμε το πρόγραμμά μας για το νέο μοντέλο ανάπτυξης μέχρι τον Μάρτιο του 2016. Στο ιδεολογικό ρεύμα από το οποίο προέρχομαι, ο κοινωνικός μετασχηματισμός αποτελεί μακροπρόθεσμη πορεία με επιμέρους ρήξεις και πισωγυρίσματα. Η πολιτική πρέπει σε ένα μίνιμουμ επίπεδο να αφήνει αποτυπώματα για το μέλλον, αποτυπώματα συλλογικών δράσεων και συλλογικών λύσεων πάνω σε υπαρκτά προβλήματα. Για μένα είναι ανοικτό το ζήτημα αν αυτό μπορεί στην επόμενη περίοδο να προωθηθεί και από το κυβερνητικό επίπεδο. Ποια μεταρρύθμιση ανοίγει νέους δρόμους στην κατεύθυνση του κοινωνικού μετασχηματισμού και ποια αποτελεί απλή διαχείριση, δεν είναι πάντα ξεκάθαρο εκ των προτέρων.
Για ένα είμαι σίγουρος. Ότι και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη η κρίση έχει ακόμα πολλά επεισόδια. Και οφείλουμε ως Αριστεροί και Αριστερές να συζητάμε τα πραγματικά επίδικα και να βρίσκουμε συγκλίσεις όπου είναι δυνατόν. Συγκλίσεις που αποφεύγουν τον βολονταρισμό και τον κυβερνητισμό, αλλά που συγχρόνως δεν βολεύονται με την αίγλη της αντιπολίτευσης και το χτίσιμο αριστερών ταυτοτήτων που ποτέ δεν διαψεύδονται γιατί ποτέ δεν δοκιμάζονται στην πράξη. Κυρίως δεν μπορούμε να ξεχάσουμε το μάθημα του ΣΥΡΙΖΑ για τη σημασία της ενότητας που μας έφερε εδώ, με όλες τις αδυναμίες και αντιφάσεις που σκιαγράφησα πιο πάνω.
Ευκλείδης Τσακαλώτος
πρώην Υπουργός Οικονομικών, υποψήφιος βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ στη Β’ Αθήνας
