Συνέντευξη στην Θώμη Μελίδου
«Στον Δήμο Βύρωνα, οι Βυρωνιώτες και οι Βυρωνιώτισσες ετοιμάζουν το Μουσείο Ιστορίας Βύρωνα. Στόχος το Μουσείο να γίνει ένα Εργαστήρι Πολιτισμού, ένα νέο τοπόσημο γνώσης, ιστορίας και ανθρώπινης ενότητας», επισημαίνει ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου, Γιώργος Πλακίδας.
Τα Μουσεία είναι τόποι μαγικοί. Ένα αέναο συν-ταίριασμα του χωροχρόνου για να μιλήσει το σήμερα για το χθες και να ανοίξει δρόμους στο αύριο. Οι πρωταγωνιστές μιας άλλης εποχής και ο τόπος τους, οι γιορτές, τα τραγούδια και οι λύπες τους. Οι ρίζες. Ναι, αυτό. Οι ρίζες. Οι άνθρωποι και ο κάματος στον τόπο. Οι πρόσφυγες που άφησαν το βιός τους και μπόλιασαν την ψυχή με φως για να βλαστήσουν κάτω από τον Υμηττό, στον Βύρωνα.
Σκέψεις σαν αυτές «σουλατζάριζαν» στο μυαλό μου, στη διαδρομή για να συναντήσω τον Γιώργο Πλακίδα, φιλόλογο, ιστορικό και πρόεδρο του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Βύρωνα. Θέμα της συνάντησής μας το Μουσείο Βύρωνα, πρωτοβουλία στα σκαριά στην πόλη, με την ιδρυτική του πράξη να έχει ψηφιστεί από τα αρμόδια όργανα τον Φεβρουάριο του 2021.
Ήταν δεν ήταν κάποια στιγμή το 2017 -μού λέει ο Γιώργος Πλακίδας- όταν ξεπρόβαλε η ιδέα αξιοποίησης του Παλαιού Δημαρχείου για να δημιουργήσουμε το Μουσείο Βύρωνα. Ένα από τα ιστορικότερα κτήρια στις οδούς Κύπρου και Ευαγγελικής Σχολής. Άλλοτε Πολυϊατρείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και από την πρώτη πενταετία του ‘30, Δημαρχείο της νεοσύστατης πόλης. Δρομολογήσαμε τη χρήση ως Μουσείο. Το κτήριο ανήκει στον Δήμο. Ανακαινίστηκε, στηρίχθηκε, βελτιώθηκε και πρόβαλε η ιστορική του ταυτότητα ξανά στην πόλη. Η ιδέα ενισχύθηκε με μουσειολόγους, ιστορικούς και ακολούθησε η ιδρυτική πράξη.
Οι πρώτοι προσφυγικοί συνοικισμοί
Πρώτα κατοικείται ο Βύρωνας και μετά η Καισαριανή μού εξηγεί ο Γιώργος Πλακίδας. Σαν συνοικισμός Παγκρατίου. Αυτή ήταν η πρώτη μορφή. Το οριστικό του όνομα το πήρε από τον μεγάλο φιλέλληνα επαναστάτη ποιητή Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον, τον γνωστό σ’ εμάς Λόρδο Βύρωνα, τον Απρίλιο του 1924, στην επέτειο των 100 χρόνων από την εθελοντική του θυσία στο Μεσολόγγι. Επί εννέα χρόνια ο οικισμός αυτός διοικούνταν από διορισμένα από τον Δήμο Αθηναίων πρόσωπα, τη λεγόμενη «Επιτροπεία». Το 1933 γίνεται ξεχωριστή κοινότητα, αλλά χωρίς να αποκτήσει δική του αιρετή διοίκηση. Αυτοτελής Δήμος έγινε τελικά το 1934. Πρώτος δήμαρχος εξελέγη ο Μικρασιάτης γιατρός, Νικόλαος Φραγκιάδης.
Αυτή είναι και η πρώτη θεματική ενότητα όπου θα μπορεί να περιηγηθεί ο επισκέπτης μας στο Μουσείο Βύρωνα, αναφέρει ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου.
Πολιτισμός σε χρονικές ενότητες – Η κατοχή & οι πληγές του Εμφυλίου
Όραμα του Μουσείου Ιστορίας Βύρωνα να επανασυστήσει τον τόπο στους κατοίκους του και στη νέα γενιά. Ένα Μουσείο που θα μιλήσει ανοιχτά για τις χαρές και τις λύπες τού χθες αλλά θα ορθώσει τα πόδια οριστικά και αμετάκλητα στο έδαφος, θα θεραπεύσει μνήμες, θα τις λούσει με φως, ώστε καθάρια πια να τις αποδώσει στις σημερινές γενιές. Ο Δήμος σήμερα είναι ένας μεσοαστικός Δήμος της Αττικής που μπολιάστηκε από την κινητικότητα των ανθρώπων και προχωρά σε μια νέα συλλογική ταυτότητα. Και το Μουσείο ενέχει τη δυναμική να συμβάλλει καθοριστικά στη δημιουργία του νέου συλλογικού γίγνεσθαι.
Στα χρόνια της κατοχής ο Βύρωνας υπήρξε πρωτοπόρος στην Εθνική Αντίσταση. Εκατοντάδες Βυρωνιώτες έδωσαν τότε τη ζωή τους στον αγώνα. Από τις κορυφαίες στιγμές το «μπλόκο» της 7ης Αυγούστου 1944, όταν οι Ναζί δολοφόνησαν 12 νέους άνδρες, έντεκα Έλληνες και έναν Ιταλό αντιφασίστα. Άλλοι 1.000 περίπου συνελήφθησαν ως όμηροι και τελικά περίπου 600 εστάλησαν σε καταναγκαστικά έργα σε στρατόπεδα της Γερμανίας. Αρκετοί απ’ αυτούς δεν επέστρεψαν ζωντανοί στην πατρίδα. Μετά την απελευθέρωση τον Δεκέμβρη του 1944, στη «Μάχη της Αθήνας», ο Βύρωνας βρέθηκε και πάλι στο μάτι του κυκλώνα, πρωταγωνιστής, μαζί με την Καισαριανή.
Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου ξεκίνησαν στον Δήμο οι προσπάθειες ανασυγκρότησης. Το 1955 ιδρύθηκε το πρώτο εξατάξιο Γυμνάσιο. Λειτούργησε αρχικά ως παράρτημα του Ζ’ Γυμνασίου Παγκρατίου. Στεγάστηκε στο κτίριο του 4ου Δημ. Σχολείου (Χαραλαμπόπουλου) και στη συνέχεια στο κτίριο της Σχολής Παταριά, στην οδό Ατταλείας. Από το 1957 έγινε αυτοτελές Γυμνάσιο Βύρωνος και από το 1962 στεγάστηκε σε δικό του κτίριο στο Άλσος της Ανάληψης. Η πρώτη παιδική χαρά εγκαινιάσθηκε το 1961 στο Άλσος της Αγίας Τριάδας επί δημάρχου Αχ. Γεωργούτσου. Και το πρώτο ΚΑΠΗ λειτούργησε το 1978 στο πολυιατρείο επί δημάρχου Θεόφιλου Φατσέα. Από το 1957-8 άρχισε ο μαζικός εποικισμός του Καρέα αρχικά από πρόσφυγες Αρμένιους, Ελληνορουμάνους και Ελληνοπόντιους.
Η μεγάλη αναγέννηση και ανοικοδόμηση
Η μεγάλη ανοικοδόμηση. Αυτή είναι και η τρίτη θεματική ενότητα του Μουσείου Ιστορίας Βύρωνα, μου λέει ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου. «Μετά το τέλος του πολέμου και του εμφυλίου αρχίζει η σταδιακή ανοικοδόμηση όταν ξεκινά και το μεγάλο κύμα αστυφιλίας στη χώρα. Ο Βύρωνα τότε αναπτύσσεται σε ύψος και σε έκταση, με αποτέλεσμα σήμερα να απαριθμεί έναν Δήμο με περίπου 80 χιλιάδες πληθυσμό».
Η ανοιχτή πρόσκληση – κάλεσμα του Δήμου Βύρωνα για ιστορικά τεκμήρια
Σήμερα, ο Δήμος Βύρωνα και η επιστημονική ομάδα του Μουσείου (κ.κ. Βαρλάς και Χαραλαμπίδης) διαθέτουν περίπου 3 χιλ. τεκμήρια πολιτισμού (αντικείμενα, εργαλεία, φωτογραφίες, αρχειακό υλικό κ.λπ.). Αφορούν από τη δεκαετία του 1950 και μετέπειτα, ενώ αναζητούνται τα αρχεία από το 1925 έως το 1950. Κάποια μπορεί να βρίσκονται εδώ στη χώρα μας, διευκρινίζει ο Γιώργος Πλακίδας, άλλα αρχεία μπορεί να έχουν καταστραφεί. Είμαστε σε επαφή με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους απ’ όπου μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες. Σημαντικά, τονίζει, είναι τα αρχεία των σχολείων. Από αυτά μπορούμε να μάθουμε πληροφορίες για την καταγωγή των μαθητών, να γνωρίσουμε από πού ήρθαν και προς τα πού κατευθύνθηκαν, να μάθουμε για τους γάμους στη μετέπειτα ζωή τους και μια σειρά στοιχείων που θα μας επιτρέψουν να αναπαραστήσουμε την εποχή. Παράλληλα, απευθύνουμε ανοιχτό αίτημα στους δημότες, τους κατοίκους μας και σε οποιονδήποτε διαθέτει υλικά και στοιχεία από το παρελθόν του Δήμου Βύρωνα να επικοινωνήσει μαζί μας.
Μόνιμη συλλογή, περιοδικές εκθέσεις & εκδηλώσεις πολιτισμού
Και αφού εξαντλήσαμε με τον κ. Πλακίδα τις τρεις βασικές θεματικές ενότητες που θα περιλαμβάνει το Μουσείο Ιστορίας Βύρωνα, συνεχίσαμε τη συζήτηση για τις δράσεις που πρόκειται ν’ αναλάβει.
«Οι τρεις θεματικές ενότητες θα είναι η μόνιμη έκθεση του Μουσείου, ενώ στόχος του Δήμου είναι να φιλοξενεί και περιοδικές εκθέσεις, αφιερώματα για νεότερες αλλά και παλαιότερες εποχές. Παραδείγματος χάρη -μου εξηγεί ο κ. Πλακίδας- υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα στον Υμηττό που αποδεικνύουν μια πολύ παλαιότερη κατοίκηση της περιοχής, πριν τους πρόσφυγες. Τα ευρήματα αυτά έχουν την ιδιαίτερη θέση τους στο Μουσείο».
Το Μουσείο Βύρωνα θα είναι η χρονογραμμή της εξέλιξης του Δήμου, με φωτογραφίες, αντικείμενα και αρχεία, με πληροφορίες για την ταυτότητα των ανθρώπων και τον τρόπο ζωής τους σε κάθε εποχή, με τοπόσημα, αλλά και παλαιά κτήρια που δεσπόζουν στην πόλη, όπως το Ταπητουργείο, το Θέατρο Ντάνκαν, το Μοναστήρι του Κουταλά, όλα κτήρια που τα θεμέλιά τους τέθηκαν πριν το 1950 και θα αξιοποιηθούν παράλληλα με το Μουσείο. Θα υπάρχει και διαδραστικό τμήμα, με οθόνες προβολής και όλα τα εργαλεία που προσφέρει η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας όπου θα παρουσιάζεται το ψηφιοποιημένο οπτικοακουστικό υλικό της ιστορίας του Δήμου, ενώ έχει προβλεφθεί και η δημιουργία συνεδριακού χώρου.
Η ιδρυτική πράξη και οι «φόβοι» που εκφράστηκαν στο δημοτικό συμβούλιο
Ψηφίστηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2021 κατά πλειοψηφία από το Δημοτικό Συμβούλιο, η Ιδρυτική Πράξη του Μουσείου Ιστορίας Δήμου Βύρωνα με 18 ψήφους υπέρ, 9 κατά και 11 αποχές. «Το Μουσείο Ιστορίας στον χώρο του Παλαιού Δημαρχείου, είναι πλέον γεγονός και επίσημα. Για μας, ως δημοτική Αρχή, είναι η δικαίωση ενός οράματος για το οποίο εργαστήκαμε συστηματικά και επίμονα από την πρώτη μας θητεία»; Αυτά τόνισε ο δήμαρχος, Γρηγόρης Κατωπόδης και το νέο Μουσείο Ιστορίας ήταν πια γεγονός!
Γιατί δεν υπήρξε ομόφωνη έγκριση; Αυτό ρωτήσαμε στη συνέχεια τον κ. Πλακίδα. Αιτία, οι μνήμες ενσυναίσθησης μήπως αποτελέσει τη θρυαλλίδα να έρθουν και πάλι στο φως οι δύσκολες στιγμές του εμφυλίου, μήπως ανακινηθούν μνήμες και ανοίξουν οι πληγές που καταλάγιασε ο χρόνος στην πόλη. «Πιστεύουμε και αυτή είναι και η δική μου άποψη», μού εξηγεί ευθύς αμέσως ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου, «ότι το Μουσείο Ιστορίας Βύρωνα θα μπορέσει να αμβλύνει και να επουλώσει τα τραύματα. Υπάρχουν αντιρρήσεις και αυτές εκφράστηκαν σε επίπεδο δημοτικού συμβουλίου, φόβοι για το εάν πρέπει να μιλήσουμε ανοιχτά για την αντίσταση, τον εμφύλιο, τη δικτατορία μετέπειτα, μήπως ξαναφέρουμε στο φως πληγές και ανακινήσουμε πάθη και μίση. Προσωπικά πιστεύω ότι η γνώση της ιστορίας μας είναι πολύτιμος σύμμαχος στην επούλωση των τραυμάτων και όχι στην όξυνσή τους, σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο ταυτότητας και προσδιορισμού των κοινωνιών και των ατόμων. Ο στόχος μας είναι ένα ενωτικό Μουσείο Βύρωνα δίνοντας μέσα από τη γνώση της ιστορίας και των αντιθέσεων νέο όραμα συλλογικότητας και συλλογικής ελπίδας».