Η «μεγάλη έκρηξη» που δημιούργησε το σύμπαν… Τα πρώτα φωτόνια, το αρχέγονο φως που δισεκατομύρια χρόνια μετά εξακολουθεί να ταξιδεύει… Το σύμπαν που συνεχώς διαστέλλεται… Τα κβάσαρς, τα νετρίνο και το μεγάλο πείραμα της Πύλου… Η κβαντομηχανική και η θεωρία της σχετικότητας παλεύουν μεταξύ τους στο αχανές διάστημα… Η νεόκοπη «θεωρία των χορδών», που μέλλει να αποδειχθεί και πειραματικά…
Για όλα αυτά και για ακόμη περισσότερα, οι εκατοντάδες ακροατές όλων των ηλικιών που δημιούργησαν το αδιαχώρητο στο κέντρο «Γαία» του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας το απόγευμα της 29ης Απριλίου, κρέμονταν από τα χείλη του αστροφυσικού Γιώργου Γραμματικάκη. Και εκείνος φρόντισε να τους ανταμείψει με ένα ταξίδι μιάμισης ώρας, παρέα με τα αρχέγονα φωτόνια και τη συμπαντική μουσική που τα συνοδεύει.
Το αμφιθέατρο της «Γαίας» κατάμεστο. Άνθρωποι, καθισμένοι ακόμη και στα σκαλιά ή όρθιοι, ακόμη και στο φουαγέ, όπου υπήρχαν δύο συστοιχίες καθισμάτων και δύο οθόνες. Κατά τη διάρκεια της διάλεξής του, με τίτλο «Η Γένεση του Σύμπαντος και το Αρχέγονο Φως» (στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Μουσείου για το «Διεθνές Έτος Αστρονομίας»), άπαντες παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα.
Ικανοποιημένος από την ανταπόκριση, ο καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης επέτρεψε στο τέλος μερικές παραπάνω ερωτήσεις του κοινού, σε μια ατμόσφαιρα που θύμιζε ακαδημίες των αρχαίων χρόνων… Άλλωστε, οι εφηβικές φωνές που ζητούσαν «άλλη μια ερώτηση» στο τέλος, επιβεβαίωναν περίτρανα ότι υπάρχει μια «άλλη» Ελλάδα, που διψά για γνώση που να της προσφέρεται με απλό και κατανοητό τρόπο.
Και η ικανότητα του κ. Γραμματικάκη σε αυτό είναι πασίγνωστη, όπως φάνηκε από την αναπάντεχα αθρόα προσέλευση του κοινού, εκπλήσσοντας ακόμη και την κ. Νίκη Γουλανδρή που, εμφανώς ικανοποιημένη, προλόγισε τον εξέχοντα επιστήμονα.
Γένεση κι εξέλιξη του σύμπαντος
Όμως, τι ακριβώς περιελάμβανε το αστρικό ταξίδι που προσέφερε ο Γραμματικάκης στο διψασμένο κοινό; Ας αφήσουμε τον ίδιο να το διηγηθεί:
«Σύμφωνα με τις σύγχρονες επιστημονικές απόψεις, το Σύμπαν γεννήθηκε από μια αδιανόητη, Μεγάλη Έκρηξη -τo περιώνυμο πια Big Bang-πριν από 14 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Ωθούμενοι από την τεράστια ορμή της αρχικής αυτής έκρηξης, οι γαλαξίες εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να απομακρύνονται με τεράστια ταχύτητα. Το Σύμπαν, δηλαδή, διαστέλλεται!
Στη συγκλονιστική αυτή διαπίστωση οδήγησαν οι αστρονομικές παρατηρήσεις του Hubble, ενώ η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας και η Φυσική των Στοιχειωδών Σωματιδίων επέτρεψαν να έχουμε μια αδρή, αλλά πλήρη θεωρία, της εξέλιξης του Σύμπαντος. Με την επίδραση των πυρηνικών και ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων πρώτα σχηματίσθηκαν οι απλοί πυρήνες των στοιχείων και στη συνέχεια τα άτομα. Καθώς αργότερα κυριαρχεί η βαρύτητα, σχηματίζονται τ’ άστρα και οι γαλαξίες, ενώ το Ηλιακό μας Σύστημα και η Γη έχουν, όπως υπολογίζεται, ηλικία 5 δισεκατομμυρίων χρόνων.
Η Θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης συνάντησε αρχικά πολλές επιφυλάξεις. Μια καινούργια, όμως, συγκλονιστική ανακάλυψη οδήγησε στην οριστική της καθιέρωση. Ήταν η ανίχνευση του αρχέγονου φωτός, που, υπό μορφή μικροκυμάτων, φθάνει σήμερα στη Γη από όλες τις κατευθύνσεις του ουρανού. Στις πρώτες στιγμές της δημιουργίας, το φως αυτό αλληλοεπιδρούσε με τα στοιχειώδη σωματίδια της ύλης, απελευθερώνεται όμως από την ύλη με τον σχηματισμό των ατόμων -300.000 χρόνια μετά την Μεγάλη Έκρηξη-και από τότε ταξιδεύει ελεύθερο στο Σύμπαν. Είναι ένας αψευδής μάρτυρας, μια Ηχώ της Δημιουργίας, που μας δίδει πολύτιμες πληροφορίες για την εκρηκτική Γένεση και την εξέλιξη του Σύμπαντος».
Ποιος είναι ο Γιώργος Γραμματικάκης
Ο Γιώργος Γραμματικάκης είναι από το 1982 καθηγητής στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο και σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Imperial College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, από όπου έλαβε το 1973 το διδακτορικό του δίπλωμα.
Έχει συνεργασθεί με πολλά Ευρωπαϊκά εργαστήρια και Πανεπιστήμια. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα εργάσθηκε στον «Δημόκριτο», αργότερα στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) της Γενεύης, ενώ από το 1978 άρχισε να διδάσκει και να συμμετέχει στην οργάνωση του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Η επιστημονική του έρευνα περιστρέφεται γύρω από τα θεμελιώδη σωματίδια και τη δομή της ύλης. Σήμερα συμμετέχει σε ένα διεθνές πείραμα στη θάλασσα της Πύλου για τον εντοπισμό των σωματίων νετρίνο που έρχονται από το σύμπαν. Στην Κρήτη ασχολήθηκε επίσης με την αιολική ενέργεια, ενώ ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard (1989-1990) καταπιάστηκε με την Ιστορία της Επιστήμης.
Το 1990 εκλέγεται Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης και το 1993 επανεκλέγεται για μια ακόμη τριετία. Υπήρξε, επίσης, πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιονίου Πανεπιστημίου (2000-2004).
Τα τελευταία χρόνια συμμετέχει σε διεθνείς επιτροπές εμπειρογνωμόνων, που ασχολούνται με τις προοπτικές της παιδείας και της έρευνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Είναι συγγραφέας των βιβλίων «Η Κόμη της Βερενίκης» και «Κοσμογραφήματα». Υπήρξε, επίσης, μέλος του Δ.Σ. της ΕΡΤ, ενώ συνεργάζεται τακτικά με την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία». Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης το νέο του βιβλίο με τίτλο «Η αυτοβιογραφία του φωτός».
Γιάννης Μπεθάνης